مطالب مرتبط با کلیدواژه

روش شناسی تفسیر


۱.

بروسوی، تفسیر روح البیان و روش مفسر در نگارش آن

کلیدواژه‌ها: مباهله مودت حقی بروسوی تفسیر روح البیان روش شناسی تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۹۸۸ تعداد دانلود : ۱۹۳۱
بروسوی مفسر قرن های 11 و 12 ق است که گرایش عرفانی دارد؛ ولی آرای متصوفه و عرفا را چندان در تفسیر خود دخالت نمی دهد؛ هرچند از آن آرا و شعرهای شاعران فارسی زبان مثل مولوی، سعدی و حافظ استفاده زیادی می کند. بروسوی حدود بیست و هفت اثر از خود بر جای گذاشت که تفسیر روح البیان مهم ترین آنهاست. وی در این تفسیر به مباحث علوم قرآنی، لغوی، ادبی و... می پردازد و بهره های فراوانی از شعر فارسی و عربی می برد. همچنین احادیثی را از پیامبر|، امامان معصوم، صحابه و تابعان نقل می کند؛ ضمن اینکه از عرفا نیز تاثیر می پذیرد. گاهی هم به مباحث کلامی و علمی نیز توجه می کند؛ اما کمتر به تبیین آیات الاحکام می پردازد. ایشان در برخی آیات ولایت، مطالبی مشابه دیدگاه امامیه را مطرح می کند، مانند آنچه که در تفسیر آیات مباهله، مودت و اطعام بیان می نماید.
۲.

بررسی تفسیری عصمت حضرت موسی(ع) در مواجهه با حضرت هارون(ع)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: یهودیت روش شناسی تفسیر تفسیر المیزان آیات بنی اسرائیل

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن تاریخ وسیره پیامبران در قرآن
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن معارف قرآن موارد دیگر
تعداد بازدید : ۲۸۷۹ تعداد دانلود : ۱۱۱۱
آیات 150 سوره اعراف و 92 و 93 سوره طه به بیان برخورد تند حضرت موسی(ع) با حضرت هارون(ع) پس از گوساله پرست شدن بنی اسرائیل می پردازد. این آیه حاوی یکی از چالشی ترین مسائل مطرح شده در قرآن است. گرچه تاکنون توجیهات زیادی در تحلیل این برخورد ارائه شده است اما به نظر می رسد این برخورد در راستای بیدار کردن بنی اسرائیل انجام یافته است. بن مایه این تحلیل روش عقلایی «به در بگو تا دیوار بشنود» است. این تحلیل افزون بر در نظر گرفتن تمام جوانب این برخورد ازجمله: شخصیت حضرت موسی و هارون‘، اطلاعات حضرت موسی قبل از بازگشت به میان بنی اسرائیل، شخصیت سامری، عکس العمل بنی اسرائیل در برابر حضرت موسی پس از بازگشت به میان آنان، به سؤالات مطرح شده پیرامون این برخورد به خوبی پاسخ می دهد و با ظاهر آیات قرآن و عصمت انبیا نیز سازگار است.
۳.

مبانی و روش تفسیری حرالّی اندلسی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: روش شناسی تفسیر مفتاح الباب المقفل حرالی مفسران اندلس تصوف حرالی

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات روش های تفسیر و تأویل
  2. حوزه‌های تخصصی علوم اسلامی تفسیر و علوم قرآن تفسیر قرآن کلیات مفسران و تأویل گران
تعداد بازدید : ۱۴۹۶ تعداد دانلود : ۶۴۸
حرالّی اندلسی از مفسران صوفی مالکی در قرن ششم هجری و تفسیر او مفتاح الباب المقفل لفهم القرآن المنزّل از با ارزش ترین تفاسیر غرب جهان اسلام است که ضمن تأثیرپذیری از برخی از تفاسیر اهل بیت بر تفاسیر بعد خود تأثیر آشکاری داشته است. محتوای مهم آن، ضرورت تحقیق و معرفی این اثر ارزشمند را به طور تخصصی و روشمندانه، ضروری می سازد. در تحقیق پیش رو، پس از معرفی اجمالی مؤلف، گزارشی از تراث تفسیری او به منظور شناخت روش، گرایش و مبانی حرالّی ارائه شده . در این مقاله کوشش می شود تا به روش توصیفی تحلیلی، ضمن تبیین جایگاه و اهمیت تفسیر باقی مانده از حرالّی، روش، گرایش و برخی مبانی وی، در کتاب مفتاح الباب المقفل بیان شود و به نظر می رسد که حرالّی نخست روش قرآن به قرآن را با استناد به روایات نبوی و کلام صحابه و تابعین، مورد توجه قرار داده و از نظر گرایش در نوع تفاسیر تربیتی و واعظانه است. در مبانی تفسیر، حرالّی معتقد است که دانش تفسیر در اختیار حضرت علی و اهل بیت علیهم السلام است و فهم واقعی آیات، نیازمند مراتب نفسانی و موهبت الهی است.
۴.

نظام تنزیلی قرآن کریم در فرایند آیندهنگاری راهبردی تحول(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: آینده نگاری راهبردی تحول الگوی پیشرفت نظام تنزیلی قرآن الگوی راهبری تحول روش شناسی تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۰ تعداد دانلود : ۳۷۵
پس از عصر بعثت و حضور معصومین و در عصر تفکر اجتهادی، در عرصه قرآن پژوهی و نظام جامع تفسیر، همچنان الگوی پژوهش تفسیری و سازوکار ترکیبی دو الگوی ترتیبی و تنزیلی و برآیندیابی در رویکرد تفسیر موضوعی، سامانی بایسته در عرصه اندیشه پردازی پیشرفت و نظام مدیریت راهبردی نیافته و نظام تنزیلی قرآن کریم به مثابه الگوی مرجع و معیار آینده نگاری راهبردی پیشرفت، دیده نشده است. از منظر روش شناسی پردازش اندیشه و مدیریت راهبردی تغییر، ماهیت و نقش نظام تنزیلی در پردازش مدل عملیاتی الگوی دین شناخت رشد توسعه ای و در نظام آینده نگار راهبردی جامعه و تمدن هدف چیست؟ در پژوهش حاضر با بازتحلیل ادبیات آینده نگاری راهبردی و سازوکارهای الگوی پیشرفت و با اشاره به جایگاه الگوی دین شناخت پیشرفت، دریافتیم که نظام تنزیلی، منطق مبنا و حاکم بسط زمان مند مدل مفهومی الگوی رشد و نظام و سازوکار (فرایند و روش) مرجع الگوپردازی آینده نگار راهبردی است که در ذیل الگوی کلان راهبری تحول برای گذار به انسان، جامعه و تمدنِ آرمانیِ همواره تازه شونده، در جامعه هدف جریان می یابد.
۵.

روش شناسی تفسیر آیت الله نجفی با مروری بر زندگی و آثار او(مقاله علمی وزارت علوم)

تعداد بازدید : ۴۷۷ تعداد دانلود : ۲۲۹
مرحوم آیتالله حاج شیخ علی آقا نجفی کاشانی، از نوادر علمایی است که در پنجاه سال اخیر در کاشان، مجدانه به تفسیر قرآن روی آورد و کل قرآن را دوبار طی سی سال برای مر دم کاشان تفسیر کرد. او تحصیلات سطح و خارج را در حوزه نجف گذراند و در دو حوزه نجف و قم به تدریس پرداخت. وی علاوه بر تدریس تفسیر برای عموم مردم، به نوشتن تفسیر مبادرت کرد. از مجموعه آثار تفسیری وی، به عنوان میراث مکتوب منطقه کاشان، روش شناسی این مفسر را میتوان جستوجو کرد. در این پژوهش، ابتدا به موضوع زندگی و معرفی آثارعلمی معظم له و در نهایت، به روش شناسی تفسیر او پرداخته شده است.
۶.

واکاوی «تفسیر اثری جامع آیت الله معرفت» با تأکید بر سوره حُجَرات

تعداد بازدید : ۲۹۸ تعداد دانلود : ۱۴۹
تفسیر روایی یا اثری گونه ای از تفسیر قرآن با استفاده از حدیث تفسیری است که همواره مورد عنایت مفسران شیعه بوده ولی نسبت به آن روش واحدی نداشته اند. علامه معرفت در تفسیر اثری جامع به عنوان آخرین اثر خود به تفسیر آیات قرآن به صورت جامع پرداخته است. از آنجا که سوره حجرات از منظر ایشان از سوره های اخلاقی اجتماعی و سیاسی بوده در این مقاله به روش توصیفی – تحلیلی به تبیین روش های تفسیری ایشان در این سوره پرداخته شده است. چهار روش تفسیر قرآن به قرآن، قرآن با سنت، قرآن با کلام صحابه و قرآن با کلام تابعین در این سوره مورد استفاده قرار گرفته شده است. ایشان همچنین از روش های عقلی، کلامی،ادبی،اجتهادی، لغوی و غیره در ذیل این چهار روش استفاده نمودند. میان روش هایی که ایشان به کار برده روش غالب تفسیری ایشان روش قرآن با نقل است که بیشترین استفاده و بهره را از این روش برده اند.
۷.

مطالعات مقایسه ای قرآن و کتاب مقدس: آسیب شناسی و راهکارها(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: مطالعات تطبیقی الاهیات تطبیقی تفسیر گفت وگوی ادیان روش شناسی تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۱ تعداد دانلود : ۲۱۹
مروری بر آثار پرشمار مقایسه ای قرآن و کتاب مقدس در ایران نشان می دهد که بسیاری از آنها با معیارهای لازم فاصله دارند و به ندرت می توان پژوهشی را مشاهده کرد که در چارچوب معیارها و ملاک های پژوهش مقایسه ایِ علمی قرار بگیرد. برای بررسی مسائل موجود در این آثار و ارائه راهکارهایی برای حل آنها، در این پژوهش تمام مقالاتِ منتشر شده در زمینه مقایسه قرآن و کتاب مقدس در ده سال اخیر (دهه 1390) را در مجلات علمی -پژوهشی و نیز سه مجله تخصصی در این زمینه (هفت آسمان، مطالعات تطبیقی قرآن کریم و متون مقدس، و الاهیات تطبیقی) بررسی می کنیم. در جریان بررسی به این نتیجه رسیدیم که می توان آسیب های موجود را در دو گروه کلی دسته بندی کرد: ۱. اشکالاتی که در کلیت مطالعات تطبیقی یافت می شوند، مانند عدم التفات به نوع مقایسه،بی مسئلگی، تحصیل حاصل بودن، عدم تبیین وجه انتخاب طرفین مقایسه، روشن نکردن روش تحلیل یا یکسان گرفتن مفاهیم غیریکسان؛ ۲. اشکالات مختص به مطالعات قرآن و کتاب مقدس که یا ناشی از عدم شناخت کافی از متون است یا از فهم نادرست حاصل می شود و یا انتخاب نادرست آیات را دربردارد.همه این موراد با ذکر مثال هایی ملموس توضیح داده می شوند.
۸.

روش دروزه در تفسیر قصص قرآن: تحلیل رویارویی او با منابع تاریخی و حدیثی

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: محمد عزت دروزه التفسیر الحدیث قصص قرآنی روش شناسی تفسیر نقد تاریخی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۴ تعداد دانلود : ۱۴۲
محمد عزت دروزه، یکی از مفسران معاصر اهل سنت و مؤلف التفسیر الحدیث است؛ یک دوره تفسیر کامل قرآن کریم که برپایه روش تنزیلی و مطابق با ترتیب نزول آیات از دید مؤلف پدید آمده، و دربردارنده آراء تفسیری متفاوت و شایان توجهی است. بخش قابل توجهی از این آراء تفسیریِ متفاوت ضمن شرح و تفسیر قصص قرآنی بازنموده شده اند. وی قصص قرآنی را با روشی متفاوت از دیگر مفسران معنا، و نیز بسیاری از اقوال مفسران درباره قصص قرآنی را نقد کرده است. روش او بر شیوه متفاوتی از بهره جویی از منابع تاریخی و حدیثی بنا می شود. در این مطالعه بنا ست ضمن بررسی منابع تاریخی و حدیثی دروزه به نقد آن ها بپردازیم و روش استفاده وی از این منابع را بازکاویم. فرضیه این مطالعه آن است که اصلی ترین سبب تمایز روش دروزه با دیگر مفسران در بهره جویی گسترده او از منابع تاریخی مربوط به دوره پیش از اسلام و هم چنین منابع دینی یهود، و استفاده به نسبت کم تر وی از منابع معتبر میان مسلمانان است؛ هم چنان که در مراجعه به منابع حدیثی نیز اغلب کتاب التاج الجامع للاصول فی احادیث الرسول نوشته منصور علی ناصف را مبنای اعتبارسنجی روایات قرار داده، تنها به روایات صحاح خمسه مذکور در این کتاب هم چون روایات معتبر نگریسته، در نقل گزارش های تاریخی نیز اغلب تنها به منابع تفسیری مراجعه نموده، و بالاخره، مهم ترین معیار وی در نقدِ روایات و گزارش های تاریخیِ مذکور در تفاسیر مختلف نیز مراجعه به خود قرآن کریم با کاربرد روش هایی ابتکاری بوده  است.
۹.

ریشه یابی روش تفسیر تطبیقی نجارزادگان در میراث تفسیری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: تفسیر مقارن تبارشناسی روش شناسی تفسیر تفسیر مقایسه ای

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۲ تعداد دانلود : ۱۰۹
آثار تفسیری با عنوان «تفسیر تطبیقی» در چند دهه اخیر گسترش قابل توجهی داشته است. در حالی که مباحث تفسیرپژوهی پا به پای آن رشد نکرده است. یکی از مهم ترین این مباحث، روش تطبیق است که نیاز به شناسایی دارد. این تحقیق، به طور خاص، روش تطبیق را در آثار نجارزادگان بررسی می کند. روش وی بر سه مرحله نقل، تبیین و نقد آراء مبتنی است. از آنجا که همین مراحل در تفاسیر سنتی، شاخصه های کلی متن تفسیری را تشکیل می دهد، روش وی را می توان در تاریخ تفسیر ریشه یابی کرد. در این بررسی، بیش تر بر سده های چهارم تا ششم تأکید شده است که یکی از نقاط عطف تاریخی تطبیق محسوب می شود. نتایج بدست آمده نشان داد که روش نجارزادگان در عمل نقل و نقد در تفاسیر سنتی ریشه دارد و آثار وی با در نظر گرفتن برخی امتیازات، صورت تکامل یافته و مستقل همان بررسی های تطبیقی ای است که بیش و کم در تاریخ تفسیر انجام می شده است. نقل و تبیین آراء به بیان حداکثری و مستند دیدگاه ها توسعه یافته است، ولی داوری کم و بیش با همان ابزارها و مبانی انجام شده است.
۱۰.

پژوهشی تطبییقی در چیستی تفاسیر زیبایی شناختی و بلاغی(مقاله پژوهشی حوزه)

کلیدواژه‌ها: تفسیر زیبایی شناختی تفسیر بلاغی تفسیر ساختاری تفسیر ادبی روش شناسی تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲ تعداد دانلود : ۱۱۳
تفسیر زیبایی شناختی از رویکردهای به نسبت جدید در تفسیر قرآن است. این گونه تفسیری که در شش نوع گرایشی، روشی، درون سوره ای (ساختاری)، فراسوره ای، بین سوره ای و فراقرآنی تعقیب می شود، با نگاه توصیفی به تفاسیر بلاغی، با تفسیر بلاغی رابطه عموم و خصوص مطلق، و با نگاه دانشی به آن، رابطه عموم و خصوص من وجه دارد. بیشتر تفاوت این دو گونه تفسیری افزون بر تفاوت از حیث مفهوم شناسی، از نگاه هرمنوتیکی و قصد گوینده و نیز از جهت قلمرو می باشد. از میان انواع یادشده تفسیر زیبایی شناختی، دو نوع گرایشی و درون سوره ای (ساختاری) مورد توجه مفسران و قرآن پژوهان قرار دارد، اما گونه های دیگر، به ویژه انواع روشی و بین سوره ای، کمتر مورد توجه بوده و می توان آن دو را رویکردهای غایب در فرایند تفسیری غالب تفاسیر قلمداد کرد. نکته مهم در این حوزه مطالعاتی، حضور تفسیر زیبایی شناختی روشی در جایگاه قرینه تفسیری است که با تکیه بر آن، می توان به فهم صحیح از متن دست یافت و یا به نقد و بررسی احتمالات تفسیری روی آورد. مقاله حاضر می کوشد انواع تفاسیر زیبایی شناختی را تشریح کرده و نسبت آنها را با تفسیر بلاغی از ابعاد مختلف بررسی نماید.
۱۱.

مقایسه تطبیقی تفسیر عرفانی امام خمینی (ره) و تفسیر علامه طباطبایی (با رویکرد عرفانی، کلامی و ادبی)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: امام خمینی(ره) علامه طباطبایی سوره حمد تفسیر تطبیقی روش شناسی تفسیر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۲ تعداد دانلود : ۷۸
با توجه به شخصیت علمی، عرفانی و سیاسی حضرت امام خمینی (ره) از یک سو و شخصیت علمی و عرفانی علامه طباطبایی از سوی دیگر،  برآن شدیم که دیدگاه های تفسیری این دو بزرگوار را  به صورت روش شناسانه مورد واکاوی و بررسی قراردهیم. دعوت به قرآن و بازگشت به این کتاب آسمانی ، چیزی است که در تفسیر و دیدگاه های این مفسران به خوبی منعکس شده است. روش تحقیق مقاله، براساس نوشته ها و سخنرانی حضرت امام درباره سوره حمد بوده که به صورت تطبیقی با المیزان، مورد بررسی قرارگرفته است. با تبیین دیدگاه های امام خمینی (ره) و علامه طباطبایی، اولاً جامعیت تفسیری در اقوال ایشان و روش مندی و قرآن گرایی ایشان معلوم گشته و ثانیاً اهمیت قرآن در جهت دهی به زندگی اجتماعی و فردی این بزرگوارن روشن می گردد و در نهایت با اسلوب تفسیری مستنبط از آراء ایشان، می توان به تفسیر دیگر آیات پرداخت. از دیگر نتایج مقاله می توان به شناخت منهج، گرایش و صبغه تفسیری امام خمینی(ره) و علامه طباطبایی اشاره نمود که در تفسیر امام خمینی گرایش عرفانی به وضوح دیده شده ولی در تفسیر المیزان گرایش فلسفی مفسر ظهور و بروز دارد.
۱۲.

بررسی روش های تفسیری اهل بیت در آینه ی «البیان فی تفسیر القرآن»

کلیدواژه‌ها: آیت الله خویی تفسیر البیان تفسیر اهل بیت روش شناسی تفسیر شیوه های تفسیری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۹ تعداد دانلود : ۵۸
از جمله پیش نیاز های ضروری تفسیرمبتنی بر کلام معصومین روش شناسی تفسیرآن بزرگواران است. این امر بدین جهت ضرورت دارد که دستیابی به فهم صحیح آیات، مبتنی برشناخت شیوه ی تفسیری حضرات معصومین به عنوان مفسران حقیقی قرآن است. تاکنون برخی مفسران با بهره گیری از روش های تفسیری اهل بیت به تفسیر قرآن پرداخته اند. از جمله آیت الله خویی در «البیان فی تفسیر القرآن» (که بیشتر به عنوان اثری در حوزه ی علوم قرآن مطرح است تا تفسیر)، این روش را دنبال نموده است؛ ایشان با بیان موضوعات متعدد درصدد آن بوده که از طریق روایات اهل بیت، به تفسیری جامع در مورد قرآن دست یابد؛ امری که مؤلف در مقدمه این کتاب بدان اشاره نموده است. پژوهش حاضر با روش توصیفی و تحلیلی و با تتبع در متن «البیان» و سایر منابع کتابخانه ای، درصدد آن است که روش تفسیری اهل بیت را تبیین نماید. یافته های تحقیق نشان داد ایشان علاوه بر طرح تفسیر روشمند، ضمن مباحث تفسیری سوره ی حمد به شیوه هایی از روش تفسیری آن بزرگوارن نیز اشاره نموده و روایاتی را دراین زمینه شاهد آورده است. از نظر ایشان روش تفسیر اهل بیت، جامع بوده و شامل روش قرآن به قرآن، روش مأثور و روش مبتنی بر اجتهاد و عقل است.
۱۳.

مفسران برجسته حوزه علمیه قم در سده اخیر؛ آیت الله جوادی آملی(مقاله پژوهشی حوزه)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: عبدالله جوادی شخصیت تفسیری جوادی آملی روش شناسی تفسیر مبادی و منابع تفسیر مبانی و قواعد تفسیر مفسران سده چهاردهم حوزه علمیه قم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۲ تعداد دانلود : ۳۷
این مقاله با روش توصیفی تحلیلی به شخصیت، مکتب و آثار تفسیری آیت الله عبدالله جوادی آملی از مفسران بنام حوزه علمیه قم در سده چهاردهم شمسی می پردازد. مقاله با کاویدن جنبه های مختلف مکتب تفسیری ایشان از طریق تحلیل مبانی، قواعد، روش و منابع تفسیری و بیان ویژگی های کتاب تسنیم، اثر مهم تفسیری وی، جایگاه و منزلت تفسیری او را در میان مفسران سده اخیر نشان می دهد و تأثیر علمی او را در زمینه تفسیر بر نسل فعلی حوزویان و طالبان معارف قرآن اجمالا می نمایاند. یافته های پژوهش نشان می دهد که استاد آیت الله جوادی آملی ضمن تسلط بر علوم عقلی و نقلی، یکی از مفسران برجسته و توفیقمند معاصر حوزه قم است که با تأسی به سیره علامه طباطبائی در جهت مهجوریت زدائی از ساحت قرآن، با برگزاری درس تفسیر قرآن و ارائه نوآوری هایی در عرصه مبانی و روش تفسیر و نیز در برداشت های متقن و بدیع از محتوای آیات همراه با بیان اشارات و لطایف قرآن، معارف و آموزه های این کتاب الهی را به نحو احسن به جامعه علمی عرضه کرده است. خلق تفسیر عظیم تسنیم با ویژگی های ممتاز و مجلدات پرتعداد و تفسیر موضوعی قرآن شاهدی بر این حقیقت و نمایانگر خلاقیت های علمی استاد و آئینه شخصیت و مقام او در این زمینه است.