اثربخشی تدریس

در این مقاله‘ اعتبار سازه ای و روایی متن فارسی پرسشنامه گیبسون و دمبو (1984) برای اندازه گیری خود اثر بخشی معلمان دبیرستانها ارزیابی و تجزیه و تحلیل می شود. با استفاده از پنج مرحله ای که بوهرنستات (1984) برای ارزیابی اعتبار سازه ای وسایل اندازه گیری مشخص کرده است‘ تحلیل عاملی نتایج حاصل از 1730 دبیر دبیرستانهای شهر تبریز با روشهای چرخشی و غیرچرخشی‘ به استخراج دو عامل – که همخوانی کامل با عوامل استخراج شده در مطالعه گیبسون و دمبو (1984) و ویلفوک و هوی (1990) داشتند – منجر گردید. از این میان‘ نه گویه برای اندازه گیری بعد اثربخشی شخصی و هفت گویه برای اندازه گیری بعد اثربخشی تدریس حاصل شد. 16 گویه حاصل از این تحلیل‘ بار دیگر برای تأیید ساختار نظری سازه عنوان شده و همچنین ارزیابی روایی آن‘ مورد تجزیه و تحلیل عوامل تأییدی قرار گرفتند. سه سؤال اساسی در این تحقیق مطرح بود: اول اینکه‘ ابعاد خود اثربخشی معلمین در ایران کدام اند؟ و آیا این ابعاد در جوامعی که از لحاظ تاریخی‘ فرهنگی‘ اجتماعی‘ و نظامهای آموزشی متفاوت هستند‘ ثابت اند؟ دوم‘ چگونه ابعاد مورد بحث با نظریه (تئوری) خود اثربخشی باندورا مربوط اند؟ و سوم‘ پایداری درونی متن فارسی پرسشنامه مذکور چگونه بوده است و این متن تا چه حد باصورت انگلیسی آن همخوانی دارد. نتایج حاصله‘ حاکی از همسانی (ایزومورفیسم) بسیار زیاد متن انگلیسی با ترجمه فارسی‘ اعتبار سازه ای و روایی بسیار زیاد‘ همچنین ثبات عملکرد‘ قابلیت تکرارپذیری و بازیافت پذیری این وسیله – هم از لحاظ نظری و هم از نظر تجربی – در زمینه های تاریخی‘ فرهنگی‘ اجتماعی و آموزشی متفاوت است

این پژوهش به بررسی رابطه هوش هیجانی معلمان و اثربخشی تدریس و هم چنین، پیش بینی اثربخشی تدریس و زیر مقیاس های آن به وسیله متغیر هوش هیجانی معلمان می-پردازد. روش پژوهش توصیفی از نوع همبستگی بوده است. نمونه پژوهش شامل 704 نفر از دانش آموزان مدارس راهنمایی و هم چنین، 32 نفر از دبیران زن و مرد مدارس راهنمایی شهر شیراز می باشند که با روش تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شدند. ابزار جمع آوری داده ها پرسشنامه هوش هیجانی بار- آن با ضریب پایایی 89/0 و ابزار اثربخشی تدریس پاینتا و همر بوده است. اساساً این ابزار اثربخشی تدریس را با روش مشاهده ای می سنجد و دارای سه بعد (حمایت آموزشی، حمایت عاطفی و سازماندهی کلاسی) می باشد. برای پایایی این مقیاس ضریب همبستگی بین دو مشاهده مستقل محاسبه و مقدار (85/0 =r) بدست آمده است. افزون بر این ابزار مشاهده ای، سعی شد تا عوامل تدریس اثر بخش در سه بعد ذکر شده، با کمک پرسشنامه ای که به وسیله دانش آموزان پاسخ داده می شود، انداره گیری گردد که پیش از استفاده، روایی و پایایی آن مورد سنجش قرار گرفته است. پایایی این مقیاس با روش آلفای کرونباخ محاسبه و مقدار (78/0 = α) بدست آمد. جمع کل نمره های بدست آمده از این دو ابزار ( مشاهده ای و پرسشنامه دانش آموزی) به عنوان مبنای اثربخشی تدریس معلمان در نظر گرفته شد. روش آماری مورد استفاده در این پژوهش، ضریب همبستگی و محاسبه ضریب رگرسیون چند متغیری می باشد. نتایج بیانگر آن بودند که بین دو متغیر یاد شده رابطه ای مثبت وجود دارد و حتی با کنترل متغیرهای سن، جنس و تحصیلات معلمان، فاکتور هوش هیجانی قادر است با قدرت بالایی اثربخشی تدریس معلمان را پیش بینی نماید) 73/0(Beta= و هم چنین، رابطه مجزای هوش هیجانی با زیر مقیاس های تدریس اثربخش نشان داد که هوش هیجانی با عامل حمایت عاطفی (,P<.00061/0r=) و حمایت آموزشی (,P<.0542/0=r) به ترتیب بیش ترین همبستگی و با زیرمقیاس سازماندهی کلاسی کم ترین رابطه را نشان داده است، لذا فرضیه های پژوهش مورد پذیرش قرار گفت. از آنجایی که خوش بختانه هوش هیجانی قابل آموزش می باشد، پیشنهاد می شود که در برنامه های درسی تربیت معلم توجه به پرورش هوش هیجانی معلمان بیش تر مورد توجه قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی رابطه خلاقیت معلمان با اثربخشی تدریس ریاضی پایه ششم دوره ابتدایی بود. جامعه آماری تمامی دانش-آموزان پایه ششم مدارس ابتدایی دولتی منطقه 2 (518 نفر) شهر تهران بود که 251 نفر بر اساس روش نمونه گیری تصادفی ساده و طبق فرمول کوکران به عنوان نمونه انتخاب شد. برای جمع آوری اطلاعات پژوهش، از سه پرسشنامه استاندارد خلاقیت رندسیپ (2006) برای سنجش خلاقیت معلمان، پرسشنامه اثربخشی پارسونز(2009) برای سنجش اثربخشی کلاس درس ریاضی و پرسشنامه اثربخشی تدریس پاینتا وهمر(2008) برای سنجش اثربخشی تدریس ریاضی استفاده گردید. سوالات هر سه پرسشنامه به صورت پنج گزینه ای و براساس مقیاس لیکرت امتیازبندی شدند. برای سنجش پایایی پرسشنامه ها از آزمون آلفای کرونباخ استفاده گردید. روایی ابزارها با استفاده از روش محتوایی و صوری تأیید شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون های آماری ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون استفاده شد. نتایج نشان داد رابطه بین خلاقیت معلمان با حمایت عاطفی، سازماندهی کلاس، حمایت آموزشی و به طور کلی اثربخشی تدریس مثبت و معنی دار می باشد. نتایج آزمون رگرسیون نشان داد که متغیر خلاقیت بر اثربخشی تدریس معلمان درس ریاضی مؤثر است. همچنین نتایج نشان داد که رابطه بین خلاقیت معلمان با مولفه های اثربخشی کلاس درس (انطباق، تحقق اهداف، رضایت شغلی و تعهد سازمانی) مثبت و معنی دار می باشد.

مقدمه: تدریس اثربخش به معنای دستیابی به اهداف، با عوامل روانشناختی و سازمانی بسیاری تبیین می شود به همین دلیل بررسی مولفه های پیش بینی کننده آن ضروری است. هدف: هدف از پژوهش حاضر پیش بینی اثربخشی تدریس معلمان با توجه به بهزیستی عاطفی و مؤلفه های سکوت سازمانی بود. روش: پژوهش حاضر جزو تحقیقات پیمایشی- توصیفی است. جامعه آماری پژوهش حاضر شامل کلیه معلمان ابتدایی شهر بانه در سال تحصیلی ۹۶-۱۳۹۵ بود که تعداد این افراد برابر با ۸۳۲ نفر بود. از جامعه مذکور با توجه به جدول مورگان و روش نمونه گیری تصادفی طبقه ای نسبی ۲۶۳ نفر به عنوان حجم نمونه انتخاب شدند. برای جمع آوری داده های پژوهش از سه پرسشنامه سکوت سازمانی، اثربخشی تدریس معلمان و پرسشنامه بهزیستی عاطفی مربوط به شغل استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نسخه ۲۵ نرم افزار SPSS و با استفاده از روش های آماری تحلیل رگرسیون تک متغیره و چند متغیره انجام شد. یافته ها: یافته ها نشان داد که بهزیستی عاطفی با بتای ۲۷۵/۰ و مؤلفه سکوت نوع دوستانه با بتای ۲۳۲/۰ به صورت مثبت و معنی داری در سطح ۰۰/۰ اثربخشی معلمان را پیش بینی می کنند. بهزیستی عاطفی در گروه زنان (بتای ۰/۲۳۷ در سطح ۰/۰۵) و مردان (بتای ۰/۲۷۹ در سطح ۰/۰۱) معنی دار بوده اند. همچنین سکوت تدافعی فقط در گروه زنان با بتای ۲۳۹/۰- در سطح ۰/۰۵ معنی دار بود. سکوت مطیع (بتای ۲۰۳/۰- در سطح ۰/۰۵) و نوع دوستانه (بتای ۳۱۴/۰ در سطح۰/۰۱) در گروه مردان معنی دار بود؛ اما در گروه زنان معنی دار نبوده اند. نتیجه گیری: بهزیستی عاطفی و سکوت سازمانی معلمان جهت ارتقاء اثربخشی تدریس باید مورد توجه قرار گیرد.

هدف از انجام این پژوهش طراحی مدل تسهیل اثربخشی تدریس اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران و سپس اعتبارسنجی آن بود. جامعه آماری پژوهش اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی واحد علوم و تحقیقات تهران بود. در این پژوهش ابتدا با روش نمونه گیری نظری، 15 نفر از متخصصان انتخاب شدند و مصاحبه های نیمه ساختاریافته صورت گرفت. سپس پرسشنامه مدل تسهیل اثربخشی تدریس طراحی در بخش کمی و در میان 281 نفر از اعضای هیئت علمی مورد پیمایش قرار گرفت. نتایج شامل مؤلفه های ویژگی های شخصیتی و اخلاقی استاد (ویژگی های حرفه ای استاد)، مهارت های ارتباطی بین فردی، مهارت های آموزشی و تدریس، توسعه انگیزش و پرورش در دانشجویان، توانایی مدیریت کلاس، توانایی ارزیابی دانشجویان، توانایی تدوین طرح درس و محتوا، توسعه مشارکت دانشجویان، توانایی انتقال مؤثر مطالب (مهارت های فردی-آموزشی استاد)، توانمندی علمی و توانمندی پژوهشی (توانمندی علمی-پژوهشی استاد)، جذب استادان شایسته، ارزیابی استادان، توسعه حرفه ای و انگیزه بخشی به استادان (راهبردهای مربوط به اساتید)، سازوکار مناسب در آموزش مجازی، توجه به قواعد آموزشی (راهبردهای مربوط به آموزش) و نهایتاً تمرکز بر عوامل بیروتی و تمرکز بر عوامل درونی (راهبردهای مربوط به دانشگاه) جهت تسهیل اثربخشی تدریس بود. نتایج بخش کمی نیز نشان داد که از مجموع شاخص143، نهایتاً 128 شاخص مرتبط با مؤلفه ها تشخیص داده شد.

یکی از دغدغه های اصلی نظام آموزش عالی کشور به ثمر رسیدن رسالت های تعلیم و تربیت عملی در خروجی فرآیند سیستم دانشگاه ها یعنی دانشجویان است. ازاین رو با توجه به مباحث مرتبط با اثربخشی تدریس استادان، هدف از این پژوهش ارائه مدل تسهیل اثربخشی تدریس اعضای هیئت علمی و سازوکار اجرایی آن در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی بوده است. این پژوهش به روش کیفی و با استفاده از تکنیک تحلیل مضمون و با مصاحبه های نیمه ساختار یافته از 15 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران صورت گرفت. تجزیه و تحلیل داده ها و یافته ها حاکی از آن بود که 50 مفهوم در منابع علمی مختلف، 126 مفهوم جدید در متن مصاحبه ها و نهایتاً 150 مفهوم جدید پس از سازمان دهی مفاهیم احصاء شده از مصاحبه ها و منابع علمی مورد شناسایی قرار گرفت. مقوله ها و راهبردهای اصلی در تسهیل اثربخشی تدریس اعضای هیئت علمی در ابعاد توانمندی علمی-پژوهشی استاد، ویژگی های حرفه ای استاد، مهارت های فردی-آموزشی، راهبردهای مربوط به استادان، راهبردهای مربوط به آموزش و راهبردهای مربوط به دانشگاه طبقه بندی شدند. کاربست این الگو و آگاهی از مؤلفه های آن در بخش های مختلف می تواند در بهبود کارایی و اثربخشی تدریس ایفای نقش کرده و قادر است تا احتمال توسعه دانشگاه های ایران در آینده را افزایش بخشد.

یکی از دغدغه های اصلی نظام آموزش عالی کشور به ثمر رسیدن رسالت های تعلیم و تربیت عملی در خروجی فرآیند سیستم دانشگاه ها یعنی دانشجویان است. لذا با توجه به مباحث مرتبط با اثربخشی تدریس استادان، هدف این پژوهش ارائه مدل تسهیل اثربخشی تدریس اعضای هیئت علمی و سازوکار اجرایی آن در دانشگاه ها و مراکز آموزش عالی بود. این پژوهش به روش کیفی و با استفاده از تکنیک تحلیل مضمون و با مصاحبه های نیمه ساختاریافته از 15 نفر از اعضای هیئت علمی دانشگاه آزاد واحد علوم و تحقیقات تهران صورت گرفت. تحلیل داده ها و یافته ها حاکی از آن بود که 50 مفهوم غیرتکراری (219 مفهوم با تکرار) در منابع علمی مختلف، 126 مفهوم جدید در متن مصاحبه ها و نهایتاً 150 مفهوم جدید پس از سازمان دهی مفاهیم احصاء شده از مصاحبه ها و منابع علمی مورد شناسایی قرار گرفت. مقوله ها و راهبردهای اصلی در تسهیل اثربخشی تدریس اعضای هیئت علمی در ابعاد توانمندی علمی-پژوهشی استاد، ویژگی های حرفه ای استاد، مهارت های فردی-آموزشی، راهبردهای مربوط به استادان، راهبردهای مربوط به آموزش و راهبردهای مربوط به دانشگاه طبقه بندی شدند. به کارگیری مدل پژوهش می تواند به عنوان ابزار افزایش اثربخشی مورد استفاده اعضای هیئت علمی، مدیران دانشگاه ها و سیاست مداران آموزش عالی قرار گیرد.

شناخت عملکرد نظام های دانشگاهی از طریق صورت دوگانه آن کمیّت و کیفیّت ممکن است، که هر دو نشان از یک واقعیت پیچیده دارند. پدیده های آموزشی و پژوهشی در دانشگاه ها در چنین میدان پیچیده ای زاده می شوند. بنابراین، «ابزارهای تعیین» کیفیّت در آموزش عالی، بدون توجه به این میدان، به شناختی سطحی از آن دست می یابد و توهمی از «شناخت قطعی» از آن به وجود می آورد. باتوجه به نقش دانشگاه های علوم پزشکی در آموزش دانشجویان که نقش اساسی در ارتقای سلامت جامعه دارند پژوهش حاضر باهدف بررسی  ارزشیابی کیفیت فرایند آموزش در دانشگاه علوم پزشکی ارومیه از دیدگاه دانشجویان انجام شد. این پژوهش به شیوه توصیفی- پیمایشی در سال 1399 در دانشگاه علوم پزشکی ارومیه انجام گرفت. جامعه آماری شامل همه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی ارومیه است. تعداد 384 نفر به عنوان نمونه آماری با استفاده از جدول (Krejcie & Morgan, 1970) به روش نمونه گیری طبقه ای نسبی انتخاب شد. برای جمع آوری داده ها از پرسش نامه کیفیت آموزش عالی مانتز یورک (Yorke, 1995). استفاده شد. در نهایت تعداد 336 پرسش نامه تکمیل شده عودت داده شد. برای تحلیل داده ها از آزمون های تی، تحلیل واریانس یک طرفه به کمک نرم افزار SPSS استفاده شد. بر اساس نتایج تحقیق ابعاد پرسش نامه کیفیت آموزش عالی شامل شش عامل برنامه آموزشی و اهداف، روش و کیفیت تدریس، امکانات و تجهیزات آموزشی، سنجش و ارزیابی، رضایت آموزشی و بازخورد است. از دیدگاه دانشجویان کیفیت آموزشی عالی در دانشگاه علوم پزشکی ارومیه در وضعیت مطلوبی قرار ندارد. در کلیه ابعاد کیفیت آموزش عالی بین وضعیت مطلوب و وضعیت موجود تفاوت معنی داری وجود دارد. بیشترین فاصله مربوط به بُعد رضایت آموزشی و کمترین فاصله مربوط به برنامه آموزشی و اهداف بود. همچنین نتایج نشان داد وضعیت کیفیت آموزش عالی در دانشگاه علوم پزشکی ارومیه بر حسب جنسیت و دانشکده پاسخگویان تفاوت معنی داری وجود ندارد. از دیدگاه دانشجویان، کیفیت آموزش عالی در دانشگاه علوم پزشکی ارومیه پایین تر از حد متوسط بود. بنابراین، به منظور ارتقای کیفیت فرایند آموزش باید برنامه ریزی دقیق و اقدامات عملی در راستای خواسته ها و  انتظارات آموزشی و پژوهشی دانشجویان صورت گیرد. 

مدیران ارشد دانشگاه ها برای گزینش، نگهداری و تسهیل فرصت های پیشرفت حرفه ای اعضای هیأت علمی کارآمد، مسئولیتی عمده بر عهده دارند. برای ادای این مسئولیت، مدیران نیازمند اتخاذ تصمیم های مهمی هستند. اهمیت اندازه گیری اثربخشی تدریس به دلیل فراهم ساختن مستنداتی است که برای اتخاذ چنین تصمیم های سرنوشت سازی درباره آینده نظام آموزش عالی بکار می رود. به دلیل پیچیدگی فرایند اندازه گیری اثربخشی تدریس دانشگاه ها باید راهبردهای متنوع و متفاوتی را برای اندازه گیری اثربخشی تدریس مدنظر داشته باشند تا تصویری جامع، معتبر و صحیحی از عملکرد اعضای هیأت علمی فراهم شود. معیارها و شاخص های موردنظر در نظام آموزش عالی هرکشوری تعیین می کند که در فرایند ارزیابی اثربخشی تدریس چه چیزی باید اندازه گیری شود و چگونه اندازه گیری به انجام برسد. این مقاله، الگویی مرکب از راهبردهای مختلف اندازه گیری اثربخشی تدریس، نوع ابزار بکار رفته در آنها، ارائه کننده مستندات، افراد ذی نفع از آنها و نوع تصمیم گیری بر مبنای آن مستندات را تشریح می کند. این راهبردها می توانند در اتخاذ تصمیم های مربوط به فعالیت های بهبود فرایند تدریس و امور استخدامی اعضای هیأت علمی، بکار روند. 

در زمینه ارزشیابی اثربخشی تدریس اعضای هیأت علمی، معمول ترین شیوه گردآوری داده ها به کارگیری مقیاس های ارزیابی توسط دانشجویان است. پتانسیل های موجود برای نتایج نادرست و ابهام در این منبع به تنهایی می تواند به سوگیری و خطای مختلف ارزشیابی منجر شود. این مقاله، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از داده های گردآوری شده از پیشینه تحقیقاتی، مقالات و کتب موجود به بررسی این سؤال پژوهشی پرداخته است که چه خطاهایی ادراک دانشجویان از تدریس استادانشان را تهدید می کند. نتایج نشان داد که حداقل هشت منبع سوگیری و خطا در ارزشیابی دانشجویان از تدریس وجود دارد که عبارتند از: خطا در محتوای ابزار ارزشیابی، خطا در تفسیر معانی و نتایج ارزشیابی ، نمایش، خطا در پایایی ابزار، اهداف چندگانه ارزشیابی، ناهماهنگی در به کارگیری ابزارها، تأثیرات ارزشیابی، خطا در کاربرد داده ها. از این رو، نظام های ارزشیابی کنونی برای انعکاس پیوستار گسترده تری از صفات تدریس در تمام گونه های موجود تدریس، نیازمند تغییر و بازنگری هستند. این مقاله در انتها الگویی برای حل این مشکل پیشنهاد می نماید.