توسعه بومی

رویکردهای گوناگونی برای نیل به توسعه وجود دارد و این تنوع رویکرد، بستگی به مبانی فکری و فلسفی هر یک از مکاتب اقتصادی در زمینه تعیین و تعریف مفاهیم، اهداف و شاخص های خاص توسعه دارد. این مقاله درصدد بیان مفهوم توسعه اقتصادی و توسعه بومی، به مثابه یک تغییر بنیادین ضرورت تحقق توسعه بومی، نقش و اهمیت نهادها در فرآیند تغییر، بنیان های اصلی فرآیند تغییر و همچنین الزامات نهادی توسعه بومی با استفاده از روش تحلیل محتوی را نیز بیان می دارد. در این راستا، فرآیند تغییر در قالب یک مدل مفهومی برگرفته از نظرات داگلاس نورث ارایه می گردد و با توجه به شرایط و مقتضیات بومی، کلیاتی از الزامات نهادی توسعه بومی ایران ذکر می شود.

در فرایند پر فراز و نشیب توسعه، تغییرات نسبتاً زیادی در ارزش ها، هنجارها، عادات و رسوم جامعه به وجود می آید و توسعه هم نیازمند حفظ امنیت مبانی فرهنگی و هویتی و سازگار نمودن مؤلفه های توسعه با این مبانی است. همچنین الگوی اسلامی- ایرانی پیشرفت، راهنمای توسعه کشور به شمار می رود که در اسناد رسمی و کلان کشور ازجمله سند چشم انداز توسعه و قانون اساسی نیز منعکس شده است. سؤالی که در این پژوهش مطرح می شود این است که امنیت هویت اسلامی- ایرانی چه تأثیری بر موفقیت الگوی اسلامی- ایرانی توسعه دارد؟ فرضیه مقاله این است که امنیت هویت زمینه باز شدن(فعلیت یافتن) تدریجی الگوی اسلامی- ایرانی توسعه و آشکار شدن کامل اجزای آن که در نطفه این هویت مکنون است را فراهم می آورد. در این مقاله سعی خواهد شد با تکیه بر دیدگاه نظری جامعه گرایان در خصوص امنیت، نقش امنیت هویت در پیشبرد الگوی توسعه اسلامی- ایرانی تبیین و تحلیل گردد.

در این مقاله، مفهوم «توسعه آموزش عالی علوم انسانی» به طور دقیق تر مفهوم سازی و چارچوب بندی می شود. این مفهوم سازی با تدوین پانزده شاخص برای توسعه آموزش عالی علوم انسانی انجام می پذیرد. این شاخص ها که ذیل سیاست گذاری آموزش عالی مطرح می شوند، در واقع راهکارهای عملیاتی برای اصلاح سیاست گذاری در آموزش عالی علوم انسانی هستند. لزوم حرکت به سمت پژوهش های مسئله محور، تمرکززدایی، آمایش سرزمینی و توسعه موزون، مهم ترین نتایجی هستند که در این شاخص ها به آن ها پرداخته شده است. شاخص ها به روش فراتحلیل و کتابخانه ای، به نحوی تنظیم شده اند که تمام ابعاد توسعه، از جمله توسعه انسانی، توسعه اجتماعی، توسعه اقتصادی، توسعه ارتباطی و ... در بر گرفته شود و از سوی دیگر، توسعه آموزش عالی، با توسعه سایر بخش های جامعه نیز هماهنگ و همراه شود. به عبارت دیگر، اگر آموزش عالی علوم انسانی در همه این پانزده شاخص، به طور هماهنگ ارتقا پیدا کند، تیپ ایده آلِ «توسعه آموزش عالی علوم انسانی» رخ داده است. پیش از ورود به مسئله اصلی و ارائه شاخص ها، ابتدا به ساختار و کارکرد آموزش عالی، نقش و کارویژه دانشگاه و اقتضائات و ویژگی های جامعه علمی می پردازیم و این مفاهیم را در حد ضرورت این مقاله چارچوب بندی می کنیم. سپس تعاریف، ضرورت ها و کارکرد علوم انسانی در جامعه امروزی را از چند دیدگاه مختلف مورد بررسی قرار می دهیم تا مقدمات لازم برای ورود به هسته اصلی بحث برای خواننده تأمین گردد.  

دکتر مرتضی فرهادی استاد تمام حوزه مردم شناسی و جامعه شناسی دانشگاه علامه طباطبایی است که وی را به سبب پژوهش های متعدد در حوزه مردم شناسی، فرهنگ و علوم انسانی به ویژه در حوزه روستایی ایران و همچنین در حوزه مردم شناسی آینده می شناسند. فرهادی تنها محقق ایرانی است که صاحب نظریه در زمینه توسعه بومی است. ایشان تحقیقات بسیار زیادی در زمینه فرهنگ بومی و سنتی ایران داشته اند و در تحقیقات خود نقش زنان در امر توسعه کشورمان را امری واضح و مبرهن می دانند و بر آن بسیار تاکید دارند لذا بدلیل اهمیت موضوع بر آن شدیم تا مطالعه ای انجام دهیم و جایگاه و پایگاه زن را در آثار دکتر فرهادی مورد مطالعه قرار داده و مقایسه و تحلیلی انجام دهیم بین نظرات ایشان با نظرات برخی از مردم شناسان و فمنیست ها، و پاسخی داشته باشیم برای این سوالات که: علت شکل گیری نظرات فمنیستی چیست ؟ این نظرات که منشا آن در غرب است آیا در کشور ما هم کاربرد دارد ؟ رجوع به فرهنگ سنتی چه کمکی به ما می کند؟ چرا باید به فرهنگ سنتی خودمان برگردیم؟پرداختن به تعاونی های روستایی تا چه اندازه در رشد و توسعه اقتصادی کشورمان تاثیر دارد؟ آثاری که از ایشان مورد بررسی قرار داده ایم عبارتند از: مردم شناسی قالیچه های گل برجسته دره جوزان ملایر- مازنجیل نگاهی مردم شناسی در گلیمینه های کورکی- ترانه های کار- کتاب انسان شناسی یاریگری- کتاب صنعت بر فراز سنت یا در برابر آن- کمره نامه- کار و زمان در منشور شعر و کار کارستان پروین اعتصامی- ترانه های کار مشک زنی در روستاهای کمره.

بر اساس آخرین سرشماری عمومی نفوس و مسکن، استان سیستان و بلوچستان از لحاظ شاخص های توسعه، در بسیاری موارد رتبه ای پایین تر از سایر استان ها داشته و در برخی موارد همچون شاخص مشارکت اقتصادی و شاخص باسوادی در رتبه آخر قرار دارد. پدیده ی عدم پیشرفت استان سیستان و بلوچستان را می توان از منظرهای مختلفی مورد کاوش قرار داد. اما یکی از مهمترین موانع پیشرفت این استان، فرهنگ اقتصادی آن است که باعث شده علیرغم وجود ظرفیت های فراوان، شاهد پیشرفت شایسته آن نباشیم. تحقیق حاضر با هدف شناسایی مؤلفه های فرهنگ اقتصادی استان سیستان و بلوچستان که منجر به عدم پیشرفت آن شده اند، انجام شده است. این پژوهش با استفاده از استراتژیِ کیفیِ نظریه داده بنیاد (رویکرد نظام مند) انجام گرفته که داده های آن از طریق مصاحبه های نیمه ساخت یافته، تا دستیابی به اشباع نظری، گردآوری شدند. بر اساس تحلیل داده های حاصل از 13 مصاحبه، مقوله محوری «جامعه بی آرمان» ظهور کرد که این مقوله تحت تأثیر شرایط علیِ «حس در حاشیه بودن؛ محدود بودن نگرش های پایه اقتصادی؛ محدودیت زیرساختهای پیشرفت؛ و عدم هدایت صحیح اقتصادی جامعه» شکل گرفته و راهبردهای «توجه به نیازهای آنی؛ عدم مدیریت صحیح اقتصادی در سطح خرد و رفتار متظاهرانه» در پاسخ به این مقوله محوری توسط کنش گران این استان اتخاذ می شوند. این راهبردها خود توسط بسترهای «عدم بهره گیری شایسته از سرمایه اجتماعی استان در جهت پیشرفت و عدم بهره گیری شایسته از پایبندی ارزشی جامعه در جهت پیشرفت» و شرایط مداخله گر «تکبر اجتماعی و مردسالاری» جهت دهی شده و منجر به پیامدهای «احساس دوگانگی نسبت به حاکمیت و اقتصاد زیرزمینی» می شوند.