روابط دیپلماتیک

مهاجرت گروهی از نمایندگان مجلس سوم و دولتمردان ایرانی در حمایت از متحدان و تشکیل دولت موقت ملی و وقایع مربوط به آن از حوادث مهم ایران در جنگ جهانی اول است که تاکنون درباره آن کتاب ها و اسناد بسیاری منتشر شده است. اما به نظر می رسد هنوز جنبه هایی از این حادثه بزرگ از دید محققان پنهان مانده است یا تحلیل شایسته ای از آن به عمل نیامده است، به ویژه درباره مناسبات سیاسی دولت مهاجرت با دولت عثمانی، چندان تحقیق و بررسی نشده است که البته بخشی از این کمبود ناشی از دسترسی نداشتن محققان به اسناد عثمانی است. این نوشتار بر آن است تا با بهره گرفتن از اسناد و منابع ایرانی و عثمانی به ارزیابی و تحلیل مناسبات دیپلماتیک عثمانی با دولت مهاجرت از هنگام ورود مهاجران به بغداد در رجب 1334 تا بازگشت به کرمانشاه و فروپاشی دولت مهاجرت در جمادی الثانی 1335 بپردازد. در این دوره، سیاست عثمانی در مسائل مربوط به ایران بر آلمان پیشی گرفت و عثمانی ها یکه تاز صحنه غرب ایران شدند و با دولت مهاجرت معاهده سری امضا کردند.

تاریخ روابط سیاسی و دیپلماتیکی ایران و اسپانیا به ششصد سال پیش، یعنی زمان سفر کلاویخو، سفیر پادشاه اسپانیا، به دربار تیمورلنگ پادشاه ایران باز می گردد. پیشینه حضور ایرانیان در اسپانیا را به دوره پیش و پس از اسلام می توان تقسیم کرد.

سالیان درازی است که منشور ملل متحد توسل به زور را ممنوع اعلام کرده است .با وجود این، مخاصمات مسلحانه زیادی اعم از داخلی و بین المللی رخ میدهند و تبعات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و حقوقی به دنبال دارند که در این بین، معاهدات بین المللی نیز بی بهره نمی مانند. کنوانسیون حقوق معاهدات وین مسائل مربوط به مخاصمات را از شمول این کنوانسیون خارج کرد. مـوضوع آثـار مخـاصمات مسلحانه بـر معـاهدات در جلسه پنجـاه و دوم کمیسیون حقوق بین الملل در سال 2000 در دستور کار آن کمیسیون گنجانده و آقای ایان براونلی به عنوان گزارشگر ویژه منصوب شد. در گذشته نظریهای وجود داشت مبنی بر این که مخاصمات خود به خود همه معاهداتی را که در گذشته منعقد شده باطل میکنند بجز معاهداتی که به طور خاص برای زمان مخاصمات منعقد شده اند؛ اما شمار عمده ای از نویسندگان جدید حقوق بین الملل این نظریه را کنار گذاشته و معتقدند که مخاصمات به هیچ وجه همه معاهدات را باطل نمیکنند. به علاوه برای تعیین آثار مخاصمات مسلحانه از دو معیار قصد و سازگاری استفاده می شود. لذا میزان تاثیرات به نوع معاهدات بستگی دارد و با توجه به دسته بندی معاهدات، پژوهش حاضر درصدد است آثار مخاصمات مسلحانه بر معاهدات را بررسی کند.

روابط خارجی ایران و انگلیس در طول گذر تاریخ دچار فراز و نشیب های فراوانی شده است. در دوران موسوم به اصلاحات و با روی کار آمدن آقای خاتمی، مبنای سیاست خارجی ایران اصول توسعه گرایی (گفتگوی تمدن ها)، تنش زدایی، اعتمادسازی، صلح گرایی و چندجانبه گرایی تعریف شده است. اساس سیاست گفتگوی تمدن ها بر مشارکت همه کشورها، ملت ها و فرهنگ ها و تغییر شرایط حاکم بر نظام بین الملل می باشد. ایران قبل از سرکار آمدن دولت اصلاحات به خاطر برخی مسائل رخ داده با انگلیس روابط دیپلماتیک خود را قطع کرده و این روابط را در سطح کاردار حفظ کرده بود، ولی با آمدن خاتمی نه تنها روابط فی مابین ایران با انگلیس، بلکه روابط با بیشتر کشورهای تأثیر گذار روبه بهبودی نهاد. همچنین با روی کار آمدن دولت اصولگرا فصل تازه ای در سیاست خارجی ایران به وقوع پیوست. آقای احمدی نژاد دریکی از سخنرانی های خود کشورهای جهان را به صلح و عدالت فرا خواند. وی دولت خود را دولت مهرورزی یا دولت مهر می نامید. در دوران اصولگرا روابط ایران و انگلیس روبه تیرگی نهاد. این تیرگی روابط با مطرح شدن مسئله هسته ای ایران و تصویب قطعنامه ها در شورای امنیت و همچنین اعمال تحریم های اقتصادی و بانکی با حمایت کشورهای غربی هر چه بیشتر روبه وخامت گذاشت. دلایل تیرگی روابط از جانب ایران نیز پیگیری مسائلی همچون هولوکاست، از سر گیری فعالیت های هسته ای به ویژه غنی سازی اورانیوم و در پی دخالت کشور انگلیس در وقایع سال 88 عده ای معترض به سفارت بریتانیا در تهران حمله کرده و آنرا اشغال نمودند، که این مسائل نیز به ابعاد مختلف اختلافات فی مابین دو کشور دامن می زد.

در پی رخداد اشغال سفارت امریکا در تهران، روابط رسمی و دیپلماتیک میان ایران و امریکا قطع شد. اگرچه در طول این سال ها تلاش هایی برای نزدیکی دو کشور صورت گرفته، اما همچنان قطعی روابط پابرجاست. در این میان برخی تحلیل گران معتقدند الگوی تنش زدایی امریکا - چین که در دهه هفتاد میلادی توانست به بیش از بیست سال قطعی روابط میان این دو کشور پایان دهد، در مورد رابطه ایران و امریکا نیز قابل اجرا است. وجود برخی شباهت ها میان ایران و چین (همچون انقلابی بودن دو کشور، استقلال طلبی در سیاست خارجی و...) از یک سو و روابط این دو با امریکا (همچون قطع رابطه با وقوع انقلاب، رویارویی مستقیم نظامی با امریکا و...) از سوی دیگر، این گزاره را تقویت می کند. این پژوهش این امکان را با این پرسش مورد بررسی قرارداده است: آیا می توان با استفاده از الگوی تنش زدایی امریکا - چین در دهه هفتاد میلادی، به احیای روابط ایران - امریکا اقدام کرد؟ در پاسخ با بررسی موضوع دریافتیم وجود برخی تفاوت ها در سطح سیستمیک همچون ماهیت متفاوت نظام بین الملل در دهه 70 میلادی و پس از جنگ سرد از یک سو و برخی تفاوت ها در سطح داخلی و فردی همچون سطح قدرت متفاوت چین و ایران، شرایط داخلی متفاوت دو کشور، تصورات و برداشت های متفاوت رهبران دو کشور نسبت به امریکا و... از سوی دیگر، امکان کاربرد الگوی تنش زدایی امریکا - چین در روابط ایران و امریکا وجود ندارد.

اسلام دین جهانی و حضرت محمّد صلی الله علیه و آله آخرین سفیر الهی است. فلسفه تشریع اسلام و بعثت پیامبر صلی الله علیه و آله، دعوت و هدایت انسان ها به کمال نهایی (توحید) است. دیپلماسی فعال و رعایت حقوق دپیلماتیک انجام این رسالت را منطقی تر و امکان پذیرتر می نماید. مقاله حاضر ضمن بازشناسی مفاهیم مرتبط و تحلیل نظری دیپلماسی پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به نقش آن در توسعه دیپلماسی و حقوق دیپلماتیک می پردازد. اقدامات الهام بخش پیامبر صلی الله علیه و آله در این زمینه از نوادر تاریخ است. به نظر می رسد به رغم پندار کسانی که دیپلماسی و حقوق دیپلماتیک را محصول تمدن غرب می دانند این بحث خاستگاه دینی داشته و از مهم ترین آموزه های اسلام به شمار می آید.

در هفدهم دسامبر ۲۰۱۴ خبر از سرگیری روابط امریکا و کوبا به مهمترین خبر سیاسی جهان در طول چند دهه اخیر تبدیل شد. در این میان برخی پژوهشگران از امکان تکرار این تجربه برای روابط ایران - امریکا سخن گفتند. وجود برخی شباهت ها میان ایران و کوبا همچون حکومت های انقلابی، امریکاستیزی، تحت تحریم قرار گرفتن از سوی امریکا این گزاره را تقویت می کند. پرسش این است که آیا کاربرد الگوی تنش زدایی امریکا - کوبا در روابط ایران و امریکا امکان پذیر است؟ پاسخ سوال پژوهش این است که با توجه به برخی تفاوت ها میان ایران و کوبا در سطح سیستمیک مانند فشارهای منطقه ای و بین المللی متفاوت و در سطح واحد مانند جایگاه متفاوت دو کشور در نظام بین الملل، ادراک متفاوت رهبران دو کشور نسبت به امریکا، ارتباط متفاوت جوامع دو کشور با جامعه امریکا؛ امکان کاربرد الگوی تنش زدایی امریکا - کوبا در روابط ایران و امریکا وجود ندارد. رویکرد این مقاله توصیفی - تحلیلی، روش آن مقایسه ای و شیوه گردآوری داده ها کتابخانه ای است.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، تمامی سیاست های آمریکا در خاورمیانه دچار چالش شد. آمریکا پس از این شکست، تمامی تلاش خود را مصروف آن داشت تا بتواند جایگاه از دست رفته خود را در منطقه بازیابد. ملت ایران نیز که هنوز خاطره تلخ کودتای 28 مرداد را فراموش نکرده بودند، نفرت فروخورده خود را عیان کردند. ایالات متحده در یک اقدام ناسنجیده و چالش برانگیز، شاه مخلوع ایران را به بهانه درمان پذیرفت. رخدادی که منجر به واکنش انقلابیون نسبت به این مسئله شد. پس از این اقدام گروهی از دانشجویان خشمگین در پاسخ به بی توجهی آمریکا به خواست انقلابیون مبنی بر استرداد شاه، سفارت ایالات متحده در تهران را اشغال و کارکنان آن را 444 روز به گروگان گرفتند. این رویداد آغازی بود بر تنش میان ایران و آمریکا که منجر به وضع اقدامات تلافی جویانه شد. ایالات متحده پس از اشغال سفارت توسط دانشجویان خط امام (ره)، اقدام به قطع روابط دیپلماتیک با ایران و وضع تحریم هایی محدود کرد. این سرآغازی بود بر تحریم های سلسله وار که تاکنون ادامه یافته است. تحریم های اولیه پس از قرارداد الجزایر لغو شد. اما اموال منقول ایران در خارج کشور، به بهانه پرداخت غرامت به متضررهای از انقلاب اسلامی همچنان به صورت مسدود در اختیار آمریکا باقی ماند. با آنکه میزانی از این مبالغ به ایران بازپرداخت شد، اما میزان قابل توجهی از آن هیچ گاه مسترد نشد.

با گذشت حدود سه دهه از پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، هنوز مساله دریافت غرامت جنگی ایران از عراق در هاله ای از ابهام قرار دارد. هدف این مقاله پاسخ به این پرسش می باشد که ایران چه راهکارهایی برای دریافت غرامت جنگی از عراق دارد؟ در پاسخ به سئوال فوق می توان سه راهکار سیاسی-حقوقی متصور شد که عبارتنداز: 1) ایران می تواند در چارچوب حل و فصل مسالمت آمیز اختلافات، با مقامات دولت عراق مذاکره مستقیم دوجانبه انجام دهد؛2) ایران می تواند با استناد به گزارش دبیرکل وقت سازمان ملل درخصوص مسئولیت عراق درشروع جنگ، به شورای امنیت مراجعه و خوهان تصویب قطعنامه ای مبنی بر ملزم کردن عراق به پرداخت غرامت به ایران، شود؛ 3) ایران می تواند در چارچوب رسیدگی قضایی و به موجب اساسنامه دیوان بین المللی دادگستری، در این دیوان علیه عراق طرح دعوی کند. فرضیه تحقیق این است که در حال حاضر ایران نمی تواند از عراق غرامت جنگ را دریافت نماید. برای اثبات این فرضیه راهکارهای سه گانه فوق به آزمون گذاشته خواهند شد تا میزان امکان اجرایی شدن هریک مشخص گردد.

ورزش همواره در روابط دیپلماتیک و بین الملل به عنوان قدرت نرم برای تحقق اهداف بین المللی کشورها مدنظر بوده است. بررسی تاریخ ظهور رشته های ورزشی غیربومی در ایران بازگوکننده حقایق زیادی درمورد نحوه ورود و دلایل ظهور آن ها در ایران است. این تحقیق کیفی حاوی نگرشی تاریخی است که با استفاده از روش اسنادی و مصاحبه اسمی انجام شد. جامعه موردمطالعه در بخش مطالعه اسنادی همه اسناد، مقالات، کتب و گزارش های تاریخی مرتبط با تاریخچه و اتفاقات مرتبط با ظهور رشته های غیربومی در ایران بود که به طور تمام شمار مدنظر قرار گرفت (تعداد=70). در بخش مصاحبه، صاحب نظران و محققان آشنا با حوزه تاریخ ورزش ایران ابتدا به صورت هدفمند انتخاب شدند و سپس با استفاده از نمونه گیری گلوله برفی با آن ها مصاحبه شد و درنهایت با رسیدن به اشباع نظری (تعداد=19) مصاحبه ها به اتمام رسید. نتایج نشان داد که از بین عوامل موجود ورود رشته های ورزشی به ایران، ایرانیان از فرنگ برگشته و اتباع خارجی از مهم ترین عوامل ظهور این رشته ها در ایران بودند و در جایگاه بعد، مراودات اقتصادی، سیاسی و ورزشی اهمیت داشتند و در ترویج و توسعه رشته های خارجی از طریق اتباع خارجی و روابط بین الملل عواملی چون تبلیغات و بازاریابی، توسعه فرهنگ بیگانه، توسعه ساختاری و توسعه اقتصادی ورزش های غیربومی، مهم ترین شیوه های ماندگاری و توسعه این رشته ها بودند. با توجه به الگوی مشابه ظهور این رشته ها در بسیاری از کشورها، به نظر می رسد سیاست های پنهانی در دیپلماسی کشورها برای استفاده از ورزش به عنوان قدرت نرم برای تحقق اهداف سیاسی در کشورهای میزبان مدنظر بوده است.