دولت اصلاحات

روابط خارجی ایران و انگلیس در طول گذر تاریخ دچار فراز و نشیب های فراوانی شده است. در دوران موسوم به اصلاحات و با روی کار آمدن آقای خاتمی، مبنای سیاست خارجی ایران اصول توسعه گرایی (گفتگوی تمدن ها)، تنش زدایی، اعتمادسازی، صلح گرایی و چندجانبه گرایی تعریف شده است. اساس سیاست گفتگوی تمدن ها بر مشارکت همه کشورها، ملت ها و فرهنگ ها و تغییر شرایط حاکم بر نظام بین الملل می باشد. ایران قبل از سرکار آمدن دولت اصلاحات به خاطر برخی مسائل رخ داده با انگلیس روابط دیپلماتیک خود را قطع کرده و این روابط را در سطح کاردار حفظ کرده بود، ولی با آمدن خاتمی نه تنها روابط فی مابین ایران با انگلیس، بلکه روابط با بیشتر کشورهای تأثیر گذار روبه بهبودی نهاد. همچنین با روی کار آمدن دولت اصولگرا فصل تازه ای در سیاست خارجی ایران به وقوع پیوست. آقای احمدی نژاد دریکی از سخنرانی های خود کشورهای جهان را به صلح و عدالت فرا خواند. وی دولت خود را دولت مهرورزی یا دولت مهر می نامید. در دوران اصولگرا روابط ایران و انگلیس روبه تیرگی نهاد. این تیرگی روابط با مطرح شدن مسئله هسته ای ایران و تصویب قطعنامه ها در شورای امنیت و همچنین اعمال تحریم های اقتصادی و بانکی با حمایت کشورهای غربی هر چه بیشتر روبه وخامت گذاشت. دلایل تیرگی روابط از جانب ایران نیز پیگیری مسائلی همچون هولوکاست، از سر گیری فعالیت های هسته ای به ویژه غنی سازی اورانیوم و در پی دخالت کشور انگلیس در وقایع سال 88 عده ای معترض به سفارت بریتانیا در تهران حمله کرده و آنرا اشغال نمودند، که این مسائل نیز به ابعاد مختلف اختلافات فی مابین دو کشور دامن می زد.

بحث حکمرانی خوب در دهه های اخیر، به یکی از موضوعات اساسی در ادبیات توسعه و گزارش سازمان های بین المللی تبدیل شده است. اما در خصوص تعریف و شاخص های آن بین پژوهشگران و سازمان های بین المللی، اجماع نظر چندانی وجود ندارد. تحقق شاخص های حکمرانی خوب که با شاخص های حکمرانی دموکراتیک نیز همسویی ها و همپوشانی هایی دارد؛ مستلزم برخی پیش شرط های اقتصادی، اجتماعی و سیاسی است. علاوه بر این پیش شرط ها، فرهنگ سیاسی و به ویژه فرهنگ سیاسی نخبگان نیز، نقش مهمی در نهادینگی عناصر حکمرانی خوب بالأخص در کشورهای درحال توسعه ایفا می کند؛ این موضوع در دهه های اخیر، موردتوجه برخی از پژوهشگران مطالعات حکمرانی خوب قرارگرفته است. پرسش اصلی پژوهش آن است که، چه رابطه ای بین فرهنگ سیاسی نخبگان سیاسی در جمهوری اسلامی و نهادینگی شاخص های حکمرانی خوب در دولت اصلاحات (84-76) وجود دارد؟ پژوهش حاضر با رویکردی تحلیلی مبتنی بر شواهد و با روش مطالعه اسنادی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهد که گفتمان و فرهنگ سیاسی دموکراتیک نخبگان سیاسی در دولت اصلاحات، برخلاف دولت های پیش و بعد از خود، نقش مهمی در نهادینگی برخی از شاخص های حکمرانی خوب داشته است.

شرایط جدید نظام بین الملل سبب شده است مؤلفه های جدیدی در ساختارهای رسمی بین المللی نقش ایفا کنند. مطرح شدن بازیگران جدید و اهمیت یافتن افراد و نهادهای غیردولتی در جهان موجب شده است تا کشورها برای تأمین منافع خود، علاوه بر روش های گذشته، ابزارها و راه های جدیدی را به کار گیرند که یکی از مهم ترین آن ها بهره گیری از دیپلماسی عمومی است. با توجه به فراز و نشیب های حاکم بر روابط ایران و آمریکا در دوره های زمانی مختلف، و با عنایت به چرخش گفتمانی در سیاست خارجی ایران به تنش زدایی و اعتمادسازی با جهانِ خارج در دوران دولت اصلاحات (1376-1384)، دیدگاه ها درمورد ایران تغییر کرد و آمریکا درصدد برآمد تا با به کارگیری دیپلماسی عمومی در ایران به اهداف و منافع خود تحقق بخشد. از جلوه های بارز دیپلماسی در این دوران می توان به اعزام تیم های ورزشی، صدور روادید و تسهیل مبادلات دانشجویی، و سایر برنامه های علمی و فرهنگی اشاره کرد. ازاین روی پرسش اصلی در پژوهش حاضر این است که رویکرد دیپلماسی عمومی آمریکا در ایران از چه بارزه هایی در دوران اصلاحات برخوردار است. انگاره اولیه این است که آمریکا در این دوره بر گسترش لیبرال دموکراسی، بازنمایی مثبت از اقدامات آمریکا، و تغییر فرهنگ عمومی در ایران تأکید داشته و نسبت به دوره های قبل، دیپلماسی عمومی آمریکا به شکل غیررسمی تر و با مشارکت بازیگران غیردولتی صورت گرفته است. این اثر با روش توصیفی و با استفاده از منابع کتابخانه ای به بررسی این موضوع پرداخته است.

پژوهش حاضر با هدف تحلیل جامعه شناختی از سیاست نئولیبرالیستی در دوران اصلاحات صورت گرفت. این پژوهش به صورت کتابخانه ای، توصیفی و اسنادی انجام شده و بازه زمانی مورد بررسی نیز دولت اصلاحات (دولت هفتم هشتم) بوده است. یافته های پژوهش نشان داد: در دوره اصلاحات رویکرد اقتصاد لیبرالیستی دولت بدون توجه به پیامدهای سیاست گذاری های خود اقدام به واگذاری مجموعه ای از شرکت های دولتی نموده که در یک اقتصاد توسعه نیافته این قبیل واگذاری ها می تواند موجب رانت شود؛ در طی این سال ها، دولت با در پیش گرفتن شعار توسعه سیاسی به نوعی از صحنه اقتصادی دور شده و در موضوع خصوصی سازی آن چنان موفق نبود، به طوری که مردم و بخش خصوصی واقعاً مجال حضور در صحنه فعالیت های اقتصادی را پیدا نکردند. در دولت اصلاحات خصوصی سازی به شکل دیگری در انحصار دولت قرار گرفت؛ به طوری که مدیران واحدهای واگذار شده به بخش خصوصی از میان مدیران دستگاه های دولتی انتخاب می شدند و به نوعی ادامه دهنده مسیر دولت، تحت پوشش نام خصوصی سازی بودند. در این دوران وام های کلان در اختیار افرادی خاص قرار گرفت و به صورت خلاصه می توان گفت واقعیت دولت رانتیر و ویژه خواری تحت پرچم "خصوصی سازی" عینیت پیدا کرد، درحالی که خصوصی سازی در اقتصاد ایران بدون حضور واقعی بخش خصوصی همچنان در انحصار عده ای معدود باقی ماند. آنچه که محقق بدان دست یافته است؛ بین مقوله ی خصوصی سازی در ایران در حد فاصله ی دولت های هفتم و هشتم با مقوله ی رانت خواری یک ارتباط مستقیم وجود دارد

در ایران با روی کار آمدن دولت اصلاحات عادی سازی روابط، تحت عنوان سیاست تنش زدایی پیگیری شد. به گونه ای که در چهارچوب سیاست تنش زدایی، مذاکره مستقیم با اروپا و کشورهای منطقه خصوصاً کشورهای عربی و مذاکره غیرمستقیم با امریکا پیگیری شد. خاتمی ضمن توجه حکمت و«مصلحت نظام جمهوری اسلامی، سیاست «تنش زدایی»، «اعتمادسازی»، «گفت وگوی تمدن ها» و «بهبود گسترش روابط سیاسی و اقتصادی ایران با اروپا،امریکا و کشورهای منطقه و خاورمیانه» را مد نظر قرار داد. آثار متفکران لیبرال در چهار حوزه مهم جنگ و صلح، تجارت، حقوق بین الملل و توازن قدرت کاملاً نشان دهنده تاثیر این مکتب در سیاست خارجی و روابط بین الملل می باشد در این مقاله به بررسی بازخورد رویکرد لیبرالیستی سیاست خارجی دولت اصلاحات پرداختیم. بررسی اجمالی عملکرد دولت اصلاحات نشان داد در این مدت، نگرش جدیدی بر فضای کشور حاکم گردبد که رویکرد کلی و تفکر حاکم براین دولت، توسعه سیاست خارجی بود. نتایج این بررسی نشان داد سیاست هایی در حوزه سیاست گذاری خارجی کشور در زمان دولت اصلاحات اتخاذ گردید، کشور را به شدت منفعل و به دنبال آن جایگاه منطقه ای و جهانی آن را تضعیف کرد و بازخورد آن هر چند آرمانی و بصورت شعار بوده اما از نقطه نظر عملب چندان نتیجه ای برای کشور نداشته است.