نظام معنایی

ذیل حکمت متعالیه و با تکیه بر «نظریه فرهنگی صدرایی» می توان به روش قیاسی-برهانی، چگونگی ترابط فرهنگ و جهان طبیعت را تحت ربوبیت الهی تبیین کرد و الگویی برای تبیین تحولات فرهنگی از این مسیر ارائه داد. براساس «نظریه فرهنگی صدرایی»، فرهنگ یک جوهر معنایی است؛ بنابراین در تبیین ابعاد ترابط فرهنگ و طبیعت، این پرسش مطرح می شود که ترابط انسان، جامعه و طبیعت، چه نقشی در انسداد یا انفتاح معنایی جوامع و شکل گیری فرهنگ های مختلف دارد و این تحولات معنایی چه بازتابی در جهان طبیعت می یابد. این مسیر نظری روشن خواهد کرد که تأثیرپذیری فرهنگ از جهان طبیعت به دو سنخ «تکوینی و غیرارادی» و «آگاهانه و همراه با قصد و اراده انسان ها» قابل تقسیم و ذیل عنوان «سایه جهان طبیعت بر فرهنگ» قابل بررسی است. «بازتاب تکوینی و غیرارادی جهان طبیعت در فرهنگ ها» در سه سرفصل «بذل و کتمان معنا از سوی جهان طبیعت در ترابط با فرهنگ»، «قهر و مهر عملی جهان طبیعت در ترابط با فرهنگ» و «امتداد اقلیم در فرهنگ» قابل تبیین است و بازتولید آگاهانه جهان طبیعت در متن فرهنگ، ذیل دو سرفصل «تفسیر و نمادسازی (معنابخشی ملهم از جهان طبیعت)» و «بازآفرینی فرهنگی صور محسوس مقتبس از جهان طبیعت (صورتگری به معانی)» تبیین می شود. تغییراتی نیز که از مسیر فرهنگ در جهان طبیعت ایجاد می شود، ذیل عنوان «سایه فرهنگ بر جهان طبیعت» قابل بررسی و ذیل دو عنوان «انعکاس فرهنگ در باطن طبیعت» و «انعکاس فرهنگ در کالبد طبیعت» قابل واکاوی است.

تغییر سازمانی همواره از مسائل پر چالش مدیران بوده است. شرکت هایی که نمی توانند با تغییرات همراه شوند نابود می شوند. کارمندان به عنوان یکی از عوامل موفقیت یا شکست پیاده سازی استراتژی مطرح بوده اند و لزوم همراه سازی کارمندان بر کسی پوشیده نیست. کارمندان بر مبنای نظام معنایی خود، پدیده ها و اتفاقات را تعبیر و تفسیر می کنند. معنا بخشیدن کارمندان به رویدادها از مسیر نظام معنایی آن ها عبور می کند و پاسخ آن ها به تغییر (مقاومت، پذیرش و دفاع) برگرفته از همین برداشت های اوست. فعالیت های گفتمانی رهبر در جهت دهی به این نظام های معنایی نقش مهمی دارد. این مقاله با تأکید بر نقش روایت های رهبر در بیان ابهامات و فرآیند تغییر و نتیجه آن، سعی در فهم و مقایسه فرآیند تغییر نظام معنایی کارمندان با مدل تغییر لوین به عنوان یکی از مطرح ترین مدل های تغییر دارد. در پژوهش حاضر با تحلیل روایت و تحلیل مضمون، مضامین روایات شناسایی شده از متن فعالیت گفتمانی مدیر، با نگاه به تئوری لوین تحلیل و نشان داده شد که تغییر در نظام معنایی کارمندان هم از فرآیندی مشابه تئوری لوین پیروی کرده است.

نظریه فرهنگی صدرایی بر مبنای اصول حکمت متعالیه به ویژه قاعده اتحاد عالم و معلوم، هستی فرهنگ را بر مدار اتحاد انسان ها با نظام های معنایی مشترک توضیح می دهد. با استنطاق از اصول این دستگاه فلسفی از جمله «جسمانیهالحدوث و روحانیهالبقاء بودن نفس»، «تعاکس ظاهر و باطن هستی» و «ترابط ادراکات حسی و معانی عقلی»، روشن می شود که فرهنگ ها با نظم های مکانی در ترابطند، بدین معنا که هر «نظام معنایی » در صورت تبدیل شدن به فرهنگ، نظم مکانی مختص خویش را به ارمغان می آورد و در عین حال نظم مکانی و محیط کالبدی جامعه، متقابلاً بر نظام معنایی-فرهنگ- مؤثر است. از همین روست که دین برای استقرار نظام معنایی توحیدی در جامعه، نظم مکانی ویژه ای تدارک دیده است. این نظم مکانی بر مدار مسجد سامان می یابد و  کارکردها و موقعیت مکانی مسجد به گونه ای است که انتشار معنا در جهان اجتماعی مسلمین، از مسیر مسجد به مثابه «اصلی ترین کانون ارتباطی جامعه» رقم می خورد. کالبد و بعد معماری مسجد نیز که ظرفیت معنابخشی فراوان دارد، بایدها و نبایدهای مهمی در اندیشه دینی دارد، همچنان که در سنت نبوی و سیره مسلمین، موقعیت مسجد در نسبت با سایر عناصر کالبدی شهر به گونه ای تعیین شده که این مکان مقدس به سایر اندام های شهری معنابخشی کند. معنابخشی مذکور با دو سازوکار حاصل می شود. اول، مرکزیت و محوریت مسجد در میان اندام های شهری و دوم، پژواک برخی مختصات معماری مساجد در سایر ابنیه شهری. این نتایج با تحلیل ضوابط و قواعد معماری و شهرسازی در سنت اسلامی و با تکیه بر دو روش قیاسی برهانی و توصیفی تحلیلی به دست می آید.