اسدالله رحیمی

جعفر بن ابی طالب (ع) جزو پیشگامان در اسلام و از افراد شاخص در میان اصحاب رسول خدا (ص) است . ویژگی هایی مانند تعهد، ایمان استوار، عقل و درایت، شجاعت و بصیرت، هوشمندی و کیاست و بیان رسا و نافذ از او چهره تابناکی در میان یاران پیامبر اکرم (ص) ترسیم کرده است . منابع تاریخی، زندگی و نقش این شخصیت در دوره نبوی را تا حدودی گزارش کرده و در دوره های اخیر برخی پژوهش ها در مورد ایشان انجام شده است که از مهمترین آنها دیدگاه و تحلیلی علامه سید جعفر مرتضی عاملی در این مورد است . ازآنجاکه این تحلیل با نگاه انتقادی و نوآورانه همراه است بررسی آن در قالب طرح منسجم اهمیت و ضرورت جدی دارد . در پژوهش حاضر دیدگاه علامه سید جعفر مرتضی عاملی درباره جعفر طیار به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شد. برخی از نتایج پژوهش عبارتند از: ایمان آوردن جعفر طیار که دومین مرد پس از امیرمؤمنان (ع) در ایمان آوردن بود، نشانه پیشگامی او در اسلام است . هجرت ایشان به حبشه نه به دلیل ترس از آزار قریش، بلکه برای اداره امور مهاجران و نمایندگی از رسول خدا (ص) در مواجهه و تعامل با دستگاه حکومتی حبشه بوده است . تبیین اقدامات فرهنگی پیامبر(ص) و ایجاد تحول روحی بزرگ در پادشاه آن سرزمین و درباریان و نفوذ فرهنگی و زمینه سازی پذیرش اسلام در آن دیار از مهمترین فعالیت های جعفر در سرزمین حبشه است . جعفر طیار در نظر رسول خدا (ص) شخصیت و جایگاه والای داشت اولین فرمانده در جنگ مؤته بوده است .

از منظر امامیه، ائمه(ع) از اوصاف و ویژگی های قدسی و فراطبیعی بسیاری برخوردارند که یکی از آنها، علم غیب امام(ع) است. کتاب «مکتب در فرایند تکامل» بر اساس نوع جدیدی از مطالعات با عنوان «تاریخ فکر» به ویژگی های امامان(ع) و نحوه نگرش شیعیان اولیه نسبت به مسئله امامت و اوصاف امامان(ع) پرداخته است. بر اساس مبانی این کتاب، آموزه علم غیب(=علم لدنی) و دیگر ویژگی های قدسی امامان(ع) در اندیشه اصحاب ائمه(ع) جایگاهی نداشته و توسط غلات و مفوّضه جعل شده اند. هدف: این مقاله، به منظور رفع چالشها و خلأهای کتاب مزبور درباره علم غیب امامان(ع) و مبانی قرآنی، حدیثی، رجالی و کلامی، آن را نقد و بررسی کرده است. روش: مقاله حاضر با استفاده از روش توصیف و تحلیل نگارش شده است. یافته ها و نتیجه گیری: بر اساس معیارهای مورد قبول مؤلف، علم غیب ائمه(ع) را با آن مبانی سازگار یافته و به یافته های ذیل دست یازیده است: قرآن جنبه های قدسی و غیر طبیعی بسیاری را به انبیا و غیر انبیا نسبت داده و انتساب این جنبه ها با بشر بودن ایشان منافات ندارد؛ شواهد و گزاره های بسیاری نشان از شکل گیری اندیشه اصحاب ائمه بر پایه نصّ الهی و ویژگی های خاص امامت از جمله علم غیب دارد؛ بر اساس مبانی نویسنده کتاب، روایات مشتمل بر صفات ائمه(ع) مانند عصمت و علم لدنی، با قرآن و عقل منافات ندارند و با مسلّمات تایخی نیز سازگارند.

یکی از شخصیت های مهم و تأثیرگذار صدر اسلام که نقش بزرگی در حمایت از پیامبر اکرم (ص) داشت، حضرت حمزه بن عبدالمطلب بود. ایشان پس از سال ها مجاهدت و تلاش در راه دفاع از اسلام و مسلمانان، سرانجام در جنگ احد به شهادت رسید و فقدان او داغ عمیقی در دل رسول خدا (ص) باقی گذاشت. پژوهش حاضر به بررسی بازتاب «مثله شدن» حضرت حمزه (ع) در تاریخ پرداخته است؛ رفتاری که از سوی هند دختر عتبه و همسر ابوسفیان با بدن بی جان او در جنگ احد انجام شد. سؤالی که این مقاله با استفاده از روش توصیف و تحلیل تاریخی، در صدد ارائه ی پاسخ آن است، عبارت از آن است که: بازتاب مثله شدن حضرت حمزه در تاریخ چگونه بوده است؟ یافته های این تحقیق نشان می دهد که عمل مثله، واکنش های شدیدی را از سوی پیامبر اکرم (ص) و اصحاب ایشان برانگیخت؛ تا جایی که آن حضرت، هند را به دلیل ارتکاب این عمل زشت، «آکله الاکباد»(جگرخوار) نامید و زان پس این عنوان، تبدیل به نام  مشهور او در تاریخ گردید. در گذر تاریخ، این عمل شنیع دو بازتاب متفاوت در میان فرزندان هند (برخی حاکمان بنی امیه) و دیگر مسلمانان درپی داشت. معاویه و یزید رفتار هند را الگوی خود قرار دادند و به عنوان یک فرهنگ به ترویج آن پرداختند؛ اما دیگر مسلمانان رفتار جنایت آمیز هند را تقبیح کردند و آن را به عنوان یک نقطه ی سیاه و عمل ننگین در زندگی او و دودمانش سینه به سینه نقل و در تاریخ ثبت کردند.

اسارت اهل بیت امام حسین (ع) و واقعه جانسوز شهادت رقیه بنت الحسین (س) در خرابه شام از مصائب بزرگ کربلاست. این واقعه به آن دلیل که در دوره های اخیر توسط برخی از نویسندگان، شکل ادبیات داستانی و افسانه به خود گرفته و مطالبی به آن افزوده شده است، مورد شک و تردید قرار دارد تاجایی که برخی از افراد، با استناد به همین داستان ها، اصل وجود دختری به نام رقیه را برای امام حسین (ع) انکار و یا مورد تشکیک قرار داده اند. پژوهش حاضر منابع کهن در این مورد را تا قرن هفتم هجری قمری مورد بررسی قرار داده و با کاربست روش تاریخی به تجمیع گزاره ها، شواهد و قرائن مرتبط با این موضوع پرداخته و براساس معیارها و ضوابط روش تحقیق در تاریخ، آنها را تحلیل نموده است. پژوهش حاضر، اسناد قابل توجهی را مبنی بر وجود رقیه بنت الحسین (ع) و شهادت ایشان در ایام اسارت خاندان امام حسین (ع) در شام، ارائه داده است.

مارتین لینگز، متولد 1909م در انگلستان، از معدود خاورپژوهانی است که از مسیحیت به اسلام تغییر آیین داده و آثاری در حوزه مسائل اسلامی پدید آورده است. یکی از آنها کتابی است با عنوان «محمد بر پایه کهن ترین منابع». گرچه وی در این کتاب گزارشی نسبتاً جامع از زندگی پیامبر خاتم(ص) ارائه داده، اما روش تاریخ نگاری وی، با معیارهای پژوهش تاریخی منطبق نیست. در این مقاله، با استفاده از روش تحلیل تاریخی، روش تاریخ نگاری مؤلف با بررسی موردی «مسئله ایمان ابوطالب(ص)» بررسی شده تا اشکالات کتاب در این زمینه مطرح شود و تصویر شفاف تری از موضوع بحث به مخاطبان ارائه گردد. گزینش بدون ارائه منطق، بی توجهی به تمامی گزاره ها و شواهد، تحمیل پیش فرض ها بر تاریخ و بی توجهی به تمامی منابع، از جمله اشکالات روشی بر تاریخ نگاری مارتین لینگز است که نتیجه آن معرفی چهره ای بی ایمان از حضرت ابوطالب(ص) است. درحالی که بررسی تمامی منابع، گزاره ها و شواهد، ادله و شواهد بسیاری را مبنی بر ایمان ابوطالب(ص) آشکار می کند.

در عصر رسول خدا, رهبری و امامت امری آسمانی بود که خداوند می بایست تکلیف آن را معین کند، اما پس از وفات ایشان، عده ای از مسلمانان با انکار نصّ و نصب الهی، این امر آسمانی را به مسئله ای زمینی تنزل داده و راه هایی، از جمله بیت مردم با خلیفه را برای مشروعیت بخشی خلافت، مطرح نمودند. با این مبنا نیز بیعت با امیر مؤمنان علی}، مردمی ترین، پرشورترین و شفاف ترین بیعتی بود که در طول تاریخ اسلام به وقوع پیوسته است. برخی از دروغ پردازان تاریخ(همچون سیف بن عمر) به منظور حفظ حیثیت کسانی که بعداَ بیعت خود را نقض کردند و در برابر علی} به جنگ برخاستند، سعی کردند تاریخ را تحریف کنند و درباره اصل بیعت و چگونگی آن، خلافِ مشهور سخن بگویند. ویلفرد مادلونگ(مستشرق آلمانی) هرچند به رعایت انصاف و اتخاذ مواضع بی طرفانه مشهور است، اما در کتاب «جانشینی حضرت محمد,» با استناد به همان منابع ضعیف، تحلیل های نادرست ارائه داده و دراین باره دچار خطا شده است. او بیعت مردم با امام علی} را مبهم و بیعت برخی از اصحاب برجسته را اجباری تلقی نموده است و ریشه جنگ های سه گانه(جمل، صفین و نهروان) را با جریان بیعت پیوند می دهد. در این مقاله، دیدگاه مادلونگ درباره اصل بیعت، چگونگی آن و ریشه جنگ های سه گانه در عصر حکومت علی} نقد و ارزیابی می شود.