مدیریت اسلامی

نبی مکرم اسلام(ص) در تمام عمر پر برکت خویش از کودکی تا هنگامی که به ملکوت اعلی پر کشید، نمونه و مظهر عالیترین اخلاق، رفتار و گفتار بوده است. سنت و سیره آن حضرت برای همه انسانها و بویژه مسلمانان، الگویی کامل است و بر همه ماست، ابعاد وجودی ایشان را بشناسیم و در تمامی ابعاد زندگی اجتماعی و بویژه در عرصه مدیریت به حضرتش اقتدا کنیم. در قرآن کریم آیات بسیاری درباره اخلاق فردی، اجتماعی، خانوادگی و هم چنین آداب زندگی رسول اکرم(ص) وجود دارد که در این مجال کوتاه با استفاده از سه آیه قرآن کریم که شأن نزول آنها به غزوات احد، احزاب و تبوک مربوط است ، الگوی سه بعدی مدیریت رحمانی رسول گرامی اسلام(ص) در این ایام، که سالروز میلاد با سعادت پیامبر رحمت(ص) می باشد، مورد بحث و بررسی قرار می گیرد.

از ابتدای شروع نهضت اسلامی در ایران، مسئله دانشگاه و ساختن نظام مطلوب دانشگاهی یکی از اولین و مهمترین دغدغه ها بوده است. با مراجعة بی واسطه به آرا و اندیشه های رهبران انقلاب اسلامی، می توان الگوی دانشگاه تراز انقلاب اسلامی و ویژگی و کارکردهای آن را تعریف کرد؛ بدین منظور بیانات، پیامها و تدابیر امام خمینی(ره) از سال 1340 تا 1368 و آیت الله خامنه ای(دام ظله) از خرداد 1368 تا خرداد 1396، انتخاب، مطالعه و بررسی شد و با استفاده از روش کیفی «تحلیل مضمون»، الگویی جامع شامل 4335 مضمون اولیه (شناسه ) مورد شناسایی قرار گرفت که در قالب 328 مضمون سازماندهنده (شاخص) ترکیب گردید. این مضمونها پس از دسته بندی در سطوح مختلف درنهایت در 17 مضمون فراگیر (مؤلفه) در پنج بُعد «پیامدها»، «نتایج»، «خروجیها»، «فرایندها» و «سرمایه ها و زیرساختها» ساماندهی شد و الگوی نهایی به دست آمد. یکی از ویژگی منحصربه فرد الگو این است که علاوه بر جامعیت اندیشه های رهبران معظم انقلاب اسلامی به علت تناسب با الگوهای برنامه ریزی، مدیریت و ارزیابی راهبردی، امکان اجرا و رصد پیشرفت آن را فراهم می آورد.

هدف این پژوهش الگو سازی رهبری امام خامنه ای (مدظله العالی) در مهار فتنه 88، است. این تحقیق با استناد به بیانات معظم له و با استفاده از روش "مفهوم سازی بنیادی" انجام گرفته است. منظور از الگوی رهبری در فتنه 88، رهبری معظم انقلاب در راستای حفظ نظام اسلامی و کاهش آسیبهای جامعه از طریق نفوذ و هدایت انسانهایی است که رهبری برای اجرای ماموریت و وظایف شرعی و دینی و پیش برد جامعه با آنان در تعامل است. چگونگی رفتار با مخاطبین در مسیر انجام وظایف، نیز متأثر از نوع رهبری است. بنابراین در این تحقیق الگوی تعاملی رهبری با گروه های مخاطب مورد بررسی قرار گرفته است. برای یافتن الگو در مرحله شناسهگذاری باز، 65 سخنرانی حضرت امام خامنه ای(مدظله العالی) در رابطه با فتنه 88 در سالهای شهریور 1387 تا بهمن 1389 مورد مطالعه دقیق قرار گرفت و در مجموع 1594 مضمون از آنها استخراج گردید. این مضمونها در قالب 246 مفهوم دسته بندی شد و سپس این مفاهیم، 18 مقوله (فرعی) و نیز 15 مقوله (اصلی) را به وجود آورد. در مرحله شناسهگذاری محوری، مقوله تعامل با بازیگران به عنوان مقوله محوری انتخاب شد. در مرحله شناسهگذاری انتخابی هر یک از الگو های رفتاری با گروه های مورد خطاب رهبری به صورت مشروح تشریح و تبیین شد به طوری که رفتارهای شایسته رهبری معظم انقلاب با هر یک از مخاطبان بیان گردید. در رهبری مورد نظر امام خامنه ای(مدظله العالی) اجرای تکلیف برای جلب رضایت خداوند اصل و مبنا قرار گرفته و متناسب با مخاطب و موضوع، رفتار مدبرانه مشاهده می شود. در این الگو به ویژگی اعتقادی رهبری نیز توجه شده و در واقع این بُعد رهبری است که او را در تعامل با دیگران به رعایت رفتار و اخلاق شایسته تشویق و هدایت می کند و در نهایت با این الگوی رفتاری، پیروزی و موفقیت در وظیفه و هم چنین رضایت حق تعالی به دست خواهد آمد. در انتهای پژوهش، پیشنهادهایی برای محققان، مراکز آموزشی و دانشگاهی و نیز مسئولان ارائه شده است.

نظام مدیریت اسلامی، مانند هر نظام مدیریتی دیگری، نیازمند آینده نگری و پرداختن به موضوع آینده است و تأکید دین مبین اسلام به آینده نگری نیز اهمیت این موضوع را دوچندان می کند. در عموم نظام های مدیریتی برای پرداختن به موضوع آینده از علم آینده پژوهی استفاده می شود. به منظور استفاده از آینده پژوهی در نظام مدیریت اسلامی، باید ابتدا مبانی این علم (از جمله روش شناسی آن) برای امکان سنجی آینده پژوهی اسلامی مورد مداقه قرار گیرد. هدف این مقاله، اجرای بخشی از امکان سنجی آینده پژوهی اسلامی (در نظام مدیریت اسلامی) از طریق بررسی روش شناسی آینده پژوهی (از حیث الزامات روش شناسی) و مطالعه تطبیقی آن با اجتهاد در فقه امامیه است. به منظور پژوهش از روشهای فراترکیب، مطالعه تطبیقی و پانل خبرگان استفاده، و در نهایت نتیجه گیری شد که اولاً روش شناسی اجتهاد می تواند بخش زیادی از الزامات روش شناسی آینده پژوهی را (حتی بیش از دیگر پارادایمها) پاسخ گوید. در ثانی در مسیر تحقق آینده پژوهی در نظام مدیریت اسلامی، حد مورد نیاز از تناسب و تناظر در لایه روش شناسی بین مطالعات آینده پژوهی و روش اجتهاد در مطالعات اسلامی وجود دارد.

سیره حضرت علی علیه السلام با توجه به آن شخصیت والای عرفانی، انسانی و دلیرانه سرشار از نکات آموزنده و پندآمیز بوده که می تواند سالها بعد نیز با الگوهای نوین علمی مقایسه و به عنوان سرمشق های برتر و سرآمد مورد بررسی قرار گیرد. سیره مدیریت ایشان در جنگ جمل از بُعد مدیریت بحران سرشار از آموزه هایی است که با متدلوژیهای مدیریت بحران هماهنگ بوده، با این ویژگی که علاوه بر بهره برداری از تمامی ظرفیتها و فن های مدیریت بحران علمی، از ظرفیتهای اسلامی و قرآنی نیز بهره برداری حداکثری صورت پذیرفته است. این پژوهش بر اساس مطالعه ادبیات موضوع و با رویکرد توصیفی و با بهره گیری از نظر خبرگان حوزه و دانشگاه صورت پذیرفته و رویکردهای مدیریت بحران عصر حاضر را مورد توجه و مقایسه قرار داده است و سیر عملی مدیریت بحران حضرت را در جنگ جمل معرفی می کند. در این مقاله با بهره گیری از نگرش پویایی سیستم حلقه های پویایی مدیریت بحران در جنگ جمل شناسایی، و نظریه تعادلی در بحران جمل بررسی شده است. سیره عملی حضرت بر بهره گیری کامل و حداکثری از استعداد و توانمندیهای دینی، فرهنگی و اجتماعی تأکید دارد و رویکردی یادگیرنده و آموزشی به منظور پیشگیری از بحرانهای آینده و بازسازی روانی، اجتماعی و زیرساختی را به منظور ارتقای سطح سلامت جامعه مد نظر قرار می دهد.

هدف این پژوهش ارائه الگویی در مورد نقش پنج عامل بزرگ شخصیت در پیش بینی سبکهای مدیریت با واسطه گری مؤلفه های صبر بود. جامعه آماری پژوهش شامل تمام مدیران واحدهای مختلف سازمانها و ادارات دولتی شهر شیراز بود. از میان این افراد، 258 مدیر به روش نمونه گیری خوشه ای به عنوان گروه نمونه انتخاب شدند و با تکمیل فرم کوتاه پرسشنامه پنج عامل بزرگ شخصیت، مقیاس صبر و پرسشنامه سبک رهبری رابطه/ وظیفه مدار در این پژوهش شرکت کردند. نتایج این پژوهش نشان داد که این الگو از برازش خوبی برخوردار است. هم چنین نتایج تحلیل بعد از برازش کامل داده های الگوی مورد نظر نشان داد پنج عامل بزرگ شخصیت به طور مستقیم و غیر مستقیم پیش بینی کننده معنادار سبکهای مدیریت است. مؤلفه های رضایت و استقامت صبر نیز در ارتباط میان شخصیت و سبکهای مدیریت نقش واسطه ای نشان داد. از یافته های این پژوهش می توان این گونه نتیجه گیری کرد که مؤلفه های صبر می تواند به عنوان متغیر واسطه ای تأثیر ویژگیهای شخصیتی منفی (مانند روان نژندگرایی) بر سبکهای مدیریت را تعدیل، و تأثیرات ویژگیهای شخصیتی مثبت (مانند توافق پذیری و گشودگی در تجربه) بر این سبکها را تقویت کند. بنابراین پیشنهاد می شود در حوزه مدیریت به منظور بهبود عملکرد مدیران راهبردهای آموزشی صبر مورد استفاده قرار گیرد.

این مقاله در پی آن است که با استفاده از روش تحلیل مضمون (تماتیک) به تجزیه و تحلیل گفتمان مقام معظم رهبری بپردازد و رهبری نظامی را از دید معظم له تبیین کند. در این تحقیق، تمام بیانات، احکام و مکتوبات حضرت امام خامنه ای (مدظلّه العالی) از سال 1367 تا 1394به صورت تمام خوانی مورد مطالعه قرار گرفته است. در ادامه به شناسهگذاری اقدام، و 223 مضمون پایه،40 مضمون سازماندهنده و 9 مضمون فراگیر شناسایی شد. نتایج تحقیق نشان می دهد ابعاد مدیریت و فرماندهی در نیروهای مسلح بر اساس گفتمان مقام معظم رهبری عبارت است از: باور به خدا، باور به خود، باور به کارکنان، انقلابیگری، برنامه ریزی، بسیج منابع، هدایت و رهبری، هماهنگی و کنترل و نظارت.

هدف این پژوهش، بازمهندسی سازوکار اداره مساجد در سازه ای نظام مند است. برای این منظور از منطق «تحلیل سه لایه ای مسئله» استفاده شده است. این منطق از یک سو به کندوکاو در سه لایه انگاره های معرفتی، ساختارها و قواعد، و رفتار کنشگران می پردازد و از همین رو سازگاری معناداری با مفهوم «بازمهندسی» دارد و از سوی دیگر به سبب ارتباط علّی میان لایه ها، متناظر با مفهوم «نگرش سیستمی» است. به علاوه این بازمهندسی به سبب دلالت بر تغییر رویکرد پیشینی در نگاه به مسجد و مدیریت آن، نوعی خط مشی گذاری فرهنگی در حوزه مساجد به شمار می رود که با عنایت به دینی بودن حکومت در ایران، ثمره عملی این پژوهش در دستیابی به حکمرانی مطلوب راهگشا خواهد بود. در این تحقیق برای بازآفرینی انگاره های معرفتی مخاطبان بالقوه و بالفعل نسبت به مسجد از الگوی «سازمان یادگیرنده»، برای گردآوری اطلاعات از روشهای مطالعات کتابخانه ای، مشاهده مستقیم و مصاحبه عمیق با خبرگان و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از دو روش تحقیق کیفی تحلیل منطقی و تحلیل محتوا استفاده شده است. یافته های تحقیق نیز به تأیید خبرگان رسیده است. در پژوهش برای مدیریت درون مسجدی، ساختار سیستمی مطلوب و الزامات اجرایی آن در قالب ساختاری کاملاً منعطف پیشنهاد شده است. این ساختار، کاملاً بومی و مردمی، و بر گروه محوری استوار است. برای مدیریت میان مسجدی نیز توسعه سلسله مراتبی منطقی از مساجد در قالب خرده سامانه های همکاری-کننده پیشنهاد شده است. این امر تنها زمانی محقق می شود که هیچ نهاد یا سازمان خارجی میداندار مسجد نباشد.