مطالب مرتبط با کلیدواژه

ناصرالدین شاه


۴۱.

چگونگی شکل گیری «حکمرانی بنادر و جزایر خلیج فارس» به مرکزیت بوشهر در عصر ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۱۳) 171 - 190

کلیدواژه‌ها: قاجاریه بنادر جنوب ناصرالدین شاه امین السلطان بندر بوشهر حکمرانی بنادر و جزایر خلیج فارس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۷ تعداد دانلود : ۵۵۰
بنادر و جزایر خلیج فارس از آغاز حکومت قاجاریه تا اوایل سده چهاردهم هجری اغلب تحت نظارت والی فارس و به صورت غیرمتمرکز اداره می شدند. اما در عصر ناصری با تاسیس نهاد جدیدی تحت عنوان «حکمرانی بنادر و جزایر خلیج فارس» به مرکزیت بوشهر، اداره تمامی این مناطق به صورت متمرکز زیر نظر شخص حکمران بنادر قرار گرفت. در این مقاله با رویکرد توصیفی- تحلیلی و با استفاده از اسناد جدید به بررسی روند شکل گیری این نهاد تازه تاسیس در عصر ناصری خواهیم پرداخت. یافته های تحقیق نشان می دهد، که هرچند وقوع مساله هرات و لشکرکشی انگلیسی ها به خارک و بوشهر در عصر محمدشاه را می توان سرآغاز توجه حکام قاجار نسبت به اهمیت بنادر جنوب دانست. اما در عصر ناصری با ظهور رجال آگاه و کاردانی همچون امیرکبیر و اعمال سیاست های واقع بینانه وی در قبال خلیج فارس، گماشتن والیان باکفایت در فارس و حمایت های تجار و بازرگانان جنوب، کم کم زمینه های لازم برای تجدیدنظر در نحوه اداره بنادر جنوب فراهم شد، که نتایج اصلی آن پس از دوره ای کوتاه، ضمن لغو نظام اجاره داری بنادر، منجر به تاسیس حکمرانی بنادر و جزایر خلیج فارس در سال 1305ق توسط امین السلطان شد. البته تاسیس این نهاد جدید به منظور اداره متمرکز بنادر جنوب، در عمل نتوانست به نتایج مطلوب و شایسته ای دست یابد.
۴۲.

محتوا و شکل نکاح نامه های دوره ناصری (1265-1313ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال بیست و نهم بهار ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۱۳) 166 - 194

کلیدواژه‌ها: اسناد نکاح نامه مهریه قاجار ناصرالدین شاه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۹۶ تعداد دانلود : ۴۱۴
هدف : شناسایی وضعیت اجتماعی و اقتصادی زوجین در نیمه دوم قرن سیزدهم در ایران براساس محتوا و شکل نکاح نامه ها. روش/ رویکرد پژوهش : در این پژوهش پس از استنساخ و بازخوانی اسناد نکاح نامه های موجود در آرشیو سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران، اطلاعات مربوط به محتوای تاریخی نکاح نامه ها ازجمله پایگاه اجتماعی زوج و زوجه و مشخصات ساختار سندی نکاح نامه ها دسته بندی شد. یافته ها و نتیجه گیری : منزلت اجتماعی و پایگاه اقتصادی زوجین بر قطع، ظاهر، و محتوای عقدنامه ها تأثیر داشته است. میزان مهریه بسته به شأن اقتصادی زوجین متغیر بوده است. در نکاح نامه های مناطق روستایی و عشایری مهریه به جای پول بیشتر باغ، آب نهر، زمین زراعی، و گوسفند است. در نکاح نامه های مربوط به اهالی شهر علاوه بر پول رایج، طلای خالص غیرمسکوک صیرفی، نقره، کنیز و غلام، و خانه در میان اقلام مهریه دیده می شود. بیشتر ازدواج ها بین خانواده هایی با شغل و منصب مشابه و یا نزدیک به هم، و در محدوده جغرافیایی یکسان و مجاور انجام می شده است.
۴۳.

سندی از تحریم تنباکو توسط علمای اصفهان (اصفهان: پیشرو در تحریم تنباکو)

نویسنده:
منبع: پژوهش در تاریخ سال اول زمستان ۱۳۸۹ شماره ۱ 71 - 80

کلیدواژه‌ها: ناصرالدین شاه ظل السلطان میرزای شیرازی شیخ محمد تقی رازی(آقا نجفی) رژی تالبوت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۱۶ تعداد دانلود : ۳۰۷
طی سفر ناصرالدین شاه به انگلیس امتیازی به نام رژی با ماژور جرالد تالبوت  در رجب 1307 بسته می شود که توتون و تنباکو را به مدت 50 سال در اختیار تالبوت قرار می داد. این امتیاز باعث مخالفتهای گسترده ای در شهرهای مختلف ایران شد و بسیاری از تجار و زارعین و به تبع آن علما و مجتهدین خواستار لغو این قرار داد شدند. در اصفهان مجتهدی به نام آقا نجفی (شیخ محمد تقی رازی ) به همراه برادر خود شیخ محمد علی، توتون و تنباکو را تحریم می کنند. جدا از میزان تأثیرگذاری این فتوی، با توجه به تاریخ نامه، می بینیم که این امر زودتر از فتوای میرزای شیرازی اتفاق افتاده است . این امتیاز بالاخره در جمادی الآخر 1309 از طرف حکومت لغو می شود. موضوع این مقال امتیاز رژی و مسأله ای که مطرح است این است که فتوای دو مجتهد اصفهان چه تأثیری در روند مخالفتها داشته است و البته خواهیم دید که تأثیرات چشمگیری در پیشبرد اهداف داشته است چرا که مردم در شهرهای مختلف مثل شیراز، اصفهان، تهران و... به این قیام پیوستند و باعث تشدید اعتراضها و در نهایت امر لغو امتیاز شدند.
۴۴.

بررسی حیات علمی و فرهنگی علی قلی خان هدایت مخبرالدوله

نویسنده:
منبع: پژوهش در تاریخ سال دوم تابستان ۱۳۹۰ شماره ۲ (پیاپی ۳) 67 - 92

کلیدواژه‌ها: مخبرالدوله قاجار ناصرالدین شاه فعالیت های علمی و فرهنگی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۲۰ تعداد دانلود : ۳۰۶
بعد از جنگ های ایران و روس، به ویژه از زمان صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر، ضرورت اصلاحات و نوسازی ایران با وجود موانع متنوع داخلی و خارجی همواره دغدغه بخشی از طبقه حاکمه به شمار می رفت. این بخش از طبقه حاکمه با جذب و فراخوانی نخبگان علمی و فرهنگی همچون خاندان هدایت کنشی مضاعف یافت. رضاقلی خان هدایت با توان و خدمات علمی و فرهنگی و پیوند سیاسی با سلسله قاجار توانست زمینه رشد و تعالی فرزندان و نوادگانش را در طبقه حاکم تسهیل و هموار نماید. فرزند وی، علی قلی خان مخبرالدوله، که خدمات خود را در زمینه علمی و در دارالفنون آغاز نمود، توانست در زمینه نوسازی نقشی چشمگیر داشته و از بانیان اصلی توسعه تلگراف در ایران گردد و مشاغل و القاب مربوط به این پدیده جدید ارتباطی را در میان خانواده خویش موروثی و انحصاری نماید و به تدریج با به دست گرفتن وزارت علوم و دارالفنون باعث گردید تا بسیاری از مناصب علمی و فرهنگی وزارت علوم به خانواده اش تعلق گرفته و خدمات ارزنده ای در این جهت بنماید. در زمینه سیاسی هر چند تجارب وی گذرا و ناچیز است اما باعث گردید تا فرزندانش فقدان ها و ضعف های سیاسی موجود در کشور را درک نموده و در آینده و به ویژه انقلاب مشروطه تأثیرگذار باشند و در کنار وی در منصب صدارت مناصب سیاسی را تجربه نمایند. خدمات وی باعث گردید تا بعد از وی فرزندانش جایگاه و مقبولیت سیاسی خاصی یابند.
۴۵.

توسعه حرم حضرت معصومه و افزایش زائران قم در دوره ناصرالدین شاه

نویسنده:
منبع: پژوهش در تاریخ سال دوم پاییز ۱۳۹۰ شماره ۳ (پیاپی ۴) 65 - 76

کلیدواژه‌ها: حرم حضرت معصومه قم امین السلطان ناصرالدین شاه عمران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۵۴ تعداد دانلود : ۳۱۱
دوره سلطنت ناصرالدین شاه، دوره ای درخشان در عمران و آبادانی قم است. در زمان وی در حوزه رفاهی، عمرانی و بهداشتی اقدامات اساسی در قم انجام داد. این شاه قاجار در ادامه فعالیت های عمرانی اسلافش در قم، به توسعه و عمران شهر قم دست زد. توسعه فیزیکی حرم حضرت معصومه و ساخت صحن اتابک از دست آوردهای دوره سلطنت ناصرالدین شاه در مورد شهر قم است که در این پژوهش به آن خواهیم پرداخت. با رسمی شدن تشیع در ایران، شاهان قاجار به اماکن مذهبی شیعیان در ایران و عراق، اهمیت بیشتری دادند و برای کسب مشروعیت بیشتر، هزینه های زیادی را برای توسعه این اماکن مذهبی صرف کردند. در این راستا دولتمندان عصر قاجار نیز هم به واسطه کسب مشروعیت مذهبی در نزد عامه و هم به دلیل تمایلات مذهبی خود، در برآوردن هزینه های ساخت این اماکن مذهبی دخیل شدند. یکی از این اماکن مذهبی، شهر قم بود. تا دوره ناصرالدین شاه، حرم حضرت معصومه شامل گنبد حرم و صحن عتیق بود. با توسعه شهر قم و ساخت راه جدید تهران به قم که با افزایش زائران حضرت معصومه همراه بود، فضای فیزیکی حرم قم، برای سیل عظیمی از شیعیان که برای زیارت حرم حضرت معصومه(ع) از داخل و خارج کشور به قم می آمدند کافی نبود. میرزا علی اصغر امین السلطان در راستای رقابت های پنهان دولتمردان قاجاری برای کسب مشروعیت مذهبی، به دستور و حمایت ناصرالدین شاه، به ساخت ابنیه جدیدی در حرم حضرت معصومه دست زد و با صرف هزینه های فراوانی موفق شد صحنی جدید با معماری زیبا در کنار صحن عتیق ایجاد کند که به صحن اتابک مشهور گشت. خییرین نیز در کنار امین السلطان، در تکمیل شدن و تامین هزینه های ساخت حرم حضرت معصومه(ص) کمکهای شایانی کردند. با این اقدامات، زائران حرم حضرت معصومه در رفاه نسبی تری نسبت به دوره های قبل قرار گرفتند.
۴۶.

تکیه دولت تهران: دولت تئاتری قاجار

نویسنده: مترجم:
منبع: تاریخ نو سال هفتم زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲۱

کلیدواژه‌ها: امام حسین (ع) کربلا تئاتر صفویه قاجار ناصرالدین شاه تکیه دولت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۹۷ تعداد دانلود : ۵۱۶
یکی از موضوعات مطرح پس از اسقرار حکومت صفویه در ایران رسمیت مذهب شیعه بود. در این بین، برپایی مراسم یادبود امام حسین (ع) و ذکر وقایع کربلا به یکی از مراسم نسبتا رایج در این دوره مبدل گردید، چنانکه پس از آن نیز ادامه یافت. این پژوهش در ابتدا به بررسی زوایای کمتر پرداخته شده به این موضوع از دوره صفوی همچون رسم بگم (Begum) و یا قربانی شتر پرداخته و سپس اجرای مراسم تعزیه در دوره قاجار را مورد بررسی قرار خواهد داد. با این حال، رویکرد این پژوهش بیشتر به بررسی این موضوع می پردازد که برپایی مراسم یادبود به ویژه از سوی دربار قاجار تنها به واسطه عشق و علاقه به جریان کربلا نبوده است. بلکه می توان این جریان را با توجه به ساختار درونی و بیرونی مکان های برپایی نمایشِ تعزیه همچون تکیه دولت، با نگاهی مبتنی بر بهره گیری های سیاسیِ منتج از آن مورد توجه قرار داد، موضوعی که تاکنون به صورت جدی به آن پرداخته نشده است. در این مقاله به روش توصیفی-تحلیلی و با استفاده از منابعِ کمتر مورد توجه قرار گرفته از سوی سایر پژوهشگران، به کارکردهای سیاسی-اجتماعی تعزیه به ویژه در دوره قاجار پرداخته می شود.
۴۷.

فعالیت های سیاسی-اجتماعی ملک جهان خانم مهد علیا در دوران قاجار

نویسنده:
منبع: جندی شاپور سال چهارم پاییز ۱۳۹۷ شماره ۱۵

کلیدواژه‌ها: ملک جهان خانم قاجار ناصرالدین شاه امیرکبیر مهد علیا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۰۳۲ تعداد دانلود : ۵۸۵
زنان در دورهٔ قاجار همواره به عنوان عضوی فعال از جامعه حضور داشتند و نقش مهمی در امور سیاسی اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی برعهده داشتند. یکی از زنان قدرتمند در دوران قاجار ملک جهان خانم مهد علیا همسر محمد شاه قاجار است. جهان خانم مشهور به نواب و ملقب به مهد علیا متولد ۱۲۲۰ق/۱۸۰۵م، دختر محمدقاسم خان پسر سلیمان خان اعتضادالدوله قاجار قوانلو و نوهٔ دختری فتحعلیشاه است. در واقع هدف از این پژوهش بررسی نقش و فعالیت های سیاسی و اجتماعی و موقوفات ملک جهان خانم مهد علیا در دوران قاجار است. این پژوهش در پی پاسخ به این پرسش است که ملک جهان خانم چه نقشی در جریانات سیاسی و اجتماعی در دوران قاجار داشته است. فرضیهٔ تحقیق آن است که ملک جهان خانم نقش مهمی در انتصاب حکام و وزرا داشته و در امور عام المنفعه فعالیت داشت و آثاری وقف کرده بود. روش پژوهش نیز مبتنی بر کار کتابخانه ای و عمدتاً بر یک مطالعهٔ تاریخی-تحلیلی استوار است.
۴۸.

نگاهی به اوضاع سیاسی اجتماعی سراوان در دوره معاصر(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال هشتم پاییز و زمستان ۱۳۹۸ شماره ۱ (پیاپی ۱۵) 123 - 144

کلیدواژه‌ها: سراوان بلوچستان ناصرالدین شاه رضاشاه کوهک دوست محمدخان جالق دزک

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۰۱ تعداد دانلود : ۹۲۰
بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی سراوان در دوره قاجار و پهلوی یکی از مسائل مهم تاریخ معاصر ایران است که کمتر بدان پرداخته شده است. سراوان یکی از شهرهای جنوب شرقی ایران بود که در جریان رقابت کشورهای اروپایی بر سر کنترل و تسلط بر هندوستان، مورد توجه آنها قرار گرفت. اهمّیت سراوان در دوره معاصر بیش از همه به هنگام تعیین مرزهای بلوچستان نمایان شد؛ زیرا اختلاف بر سر مالکیت نواحی کوهک و اسپندک از موضوعاتی بود که مذاکرات مرزی ایران و انگلیس را با دشواری مواجه کرد. بعد از کودتای سوم اسفند 1299 و تشکیل ارتش منظم، دولت تا اندازه ای متوجه بلوچستان شد. پس از برچیده شدن حکومت های محلی به دست رضاشاه در بلوچستان، به تدریج در سراوان پادگان هایی ایجاد و نظم و امنیت حاکم گردید.سؤال اساسی پژوهش این است که منطقه سراوان در رخدادهای سیاسی و اجتماعی، منازعات مرزی و مرزبندی ایران در دوره قاجار و پهلوی چه نقشی داشته است؟ یافته هایاین پژوهش نشان می دهد که موقعیت مرزی و جغرافیایی منطقه سراوان و همجواری با شبه قاره هند و ارتباطات سیاسی و اجتماعی با این منطقه برای دولت انگلیس اهمّیت بسیار داشته است، همچنین اهمّیت سراوان برای دولت قاجار و پهلوی، آن را به یکی از مهم ترین مناطق کشور تبدیل کرده و باتوجه به قدرت حاکمان این منطقه و حضور در جریانات این دوره، مورد توجه حکومت مرکزی نیز قرار داشته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی  تحلیلی و با تکیه بر متون کتابخانه ای و اسنادی از آرشیو ملی، به ارزیابی تاریخ سراوان در عصر حکومت قاجار و پهلوی پرداخته است.
۴۹.

بررسی استقراض خارجی ایران در عهد ناصرالدین شاه

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال ششم زمستان ۱۳۸۹ شماره ۲۱

کلیدواژه‌ها: مالیه استقراض خارجی قاجاریه ناصرالدین شاه روس و انگلیس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۴۴۰
بررسی مسائل اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی که از جمله اصول تمدنی کشور محسوب شده یک ضرورت علمی است و متأسفانه تاریخ پژوهان کمتر به موضوعات اقتصادی، اجتماعی پرداختند. برنامه ها و کارکردهای اقتصادی دولت های قاجاری نسبت به دوره قبل از آن از ویژگی منحصر به فردی برخوردار است. زیرا رقابت روس و انگلیس برای تصرف منابع ایران و تأثیرپذیری دولت ها از مناسبات بین المللی، کشور را در شرایط نوین اقتصادی و سیاسی قرارداده است. در کارکرد اقتصادی دولت های قاجاری «استقراض خارجی» بسیار مهم و حیاتی است. پرسش اصلی این مقاله معطوف به بررسی استقراض خارجی در دوره ناصرالدین شاه است. یافته های تحقیق نشان می دهد که بهره گیری از استقراض خارجی زمینه وابستگی و بدهی دولت را بیشتر و منابع اخذ شده تأثیری در بهبود زندگی مردم نداشته است.
۵۰.

سه زن دربار ناصری و تمدن اروپا

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ سال ششم تابستان ۱۳۹۰ شماره ۲۳

کلیدواژه‌ها: قاجاریه ناصرالدین شاه زنان مهدعلیا عزت الدوله تاج السلطنه تمدن اروپا استعمار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۶۰ تعداد دانلود : ۸۰۲
در میان مردان دربار قاجار، عباس میرزا، قائم مقام و امیر کبیر از پیشگامان نوگرایی و توجه به تمدن اروپا بودند. اما حدود آشنایی زنان دربار قاجار با تمدن غرب مشخص نیست. این پژوهش با تکیه بر سه زن عصر ناصری یعنی مهد علیا مادر، عزت الدوله خواهر و تاج السلطنه دختر ناصرالدین شاه، حدود آشنایی زنان را با دانش و از سوی دی گر با استعمار غ رب بررسی می کند. به نظر می رسد زنان دربار قاجار در جهت گسترش مظاهر علمی تمدن غرب چون مدرسه روزنامه و غیره گامی بر نداشتند، نسبت به جنبه استعماری غرب نیز بی توجه بودند.
۵۱.

بررسی زمینه ها و عوامل مؤثر بر تغییر پوشش ایرانیان در عصر قاجار

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال هشتم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۳۰ 45-58

کلیدواژه‌ها: قاجار پوشش غرب عباس میرزا اصلاحات ناصرالدین شاه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۵۰ تعداد دانلود : ۴۱۸
دوره ی قاجار نقطه ی عطف تحولات مهم در تاریخ معاصر ایران محسوب می شود. وجود مشکلاتی نظیر: نظام حاکم بر کشور، اختلاف های سیاسی، فشارهای خارجی و... از طرف دیگرآشنایی روشنفکران با تمدن غرب باعث بروز تحولات و زمینه های انقلاب مشروطه شد. در این دوران فرهنگ و آداب و رسوم مردمان تحت تأثیر اندیشه های بزرگان و رجال کشور بخصوص کسانی که به غرب سفر کرده و یا در غرب مشغول تحصیل بودند قرار گرفت و سبب تلاقی و یا به اصطلاح جدال بین سنت و مدرنیته شد. تمامی این عوامل سبب بروز تحولات چشمگیری در نظام اجتماعی ایران گردید؛ و در نهایت این تحولات فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی حاکم بر فضای جامعه سبب بروز افکار تجدد گرایانه و غربگرایانه شد. چشمگیرترین و شاید واضح ترین نمود آن در زمینه ی پوشش بود که تغییرات چشمگیری داشت و به طور کلی نوع پوشش به سمت الگوهای غربی و اروپایی کشیده شد؛ در این پژوهش با استفاده از اسناد و مدارک موجود و بر اساس الگوی توصیفی-تحلیلی به دنبال پاسخ به این پرسش هستیم که سرآغاز این تغییرات از چه زمانی می باشد. پژوهشگران پیشین بر این باورند که نقطه شروع این تغییرات سفرهای ناصرالدین شاه به فرنگ می باشد که این ادعا در جای خود درست و از عوامل تأثیر گذار می باشد؛ زیرا از آن زمان لباس زنان و مردان درباری تغییر یافت. اما برای ریشه یابی این تغییرات باید کمی به عقب بازگشت و به اصلاحات عباس میرزا توجه کرد. یافته های این پژوهش به این صورت است که اولین شخصی که بطور جدی و رسمی برای تغییر نوع پوشش در ایران تلاش کرد عباس میرزا بود که این کار را نخست با لباس مردان و در پوشش رخت نظامی آغاز کرد و کم کم سراسر زندگی مردم تحت تأثیر آن قرار گرفت.
۵۲.

خدمات نظامی و اداری محمدولیخان خلعت بری تنکابنی در عصر ناصری (1263-1313 ه .ق)

نویسنده:
منبع: تاریخنامه خوارزمی سال هشتم پاییز ۱۳۹۹ شماره ۳۱ 97-1.7

کلیدواژه‌ها: قاجار ناصرالدین شاه محمدولیخان منصب نظامی اداری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۸۷ تعداد دانلود : ۲۴۲
شرایط اجتماعی و سیاسی حکومت قاجار به گونه ای بود که تنها وابستگان به خاندان قاجار، اشراف زادگان و طبقات مرفه جامعه شرایط مناسبی برای تصدی مناصب دولتی را داشتند. با توجه به اینکه خاندان محمدولیخان از همان اوایل دوره قاجار در دستگاه حاکمیت راه پیدا کرده و توانسته بودند موقعیت سیاسی و اجتماعی مناسبی برای خود بیابند، از این رو زمینه برای محمدولیخان که پدرش -حبیب الله خان- نیز در عرصه تشکیلات نظامی فردی شناخته شده بود فراهم گردید. این پژوهش با رویکرد توصیفی تحلیلی بر آن است تا به خدمات نظامی و اداری محمد ولیخان و شرایطی که اسباب ورود وی را به این عرصه فراهم کرد بپردازد؟ نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهد که کارنامه درخشان خاندان محمدولیخان در عرصه نظامی، زمینه ای برای ورود وی به خدمات نظامی شد؛ افزون بر این کارآمدی، شجاعت در میدان نبرد و کارآموزدگی در سرکوب ترکمن های شورشی نواحی شمال شرقی از اسباب موفقیت روزافزون وی بود. در عرصه اداری نیز تنها با تکیه بر روابط دربار، پرداخت رشوه و مبلغ تقدیمی به شاه که از رسوم رایج دربار بود توانست منصب اداری «ریاست ضرابخانه و امور مسکوکات» را خریداری و بدست بگیرد.
۵۳.

دارالفنون و نقش و جایگاهش در آموزش علوم و فنون نوین نظامی در عصر ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ علم دوره ۱۱ بهار و تابستان۱۳۹۲ شماره ۱ (پیاپی ۱۴) 47 - 74
تعداد بازدید : ۷۴۲ تعداد دانلود : ۴۱۳
دارالفنون اولین کانون آموزش های نوین است که نظام مند و هدفدار به آموزش علوم و فنون جدید نظامی پرداخت. آموزش علمی و عملی به شاگردان مدرسه و نیز افواج و صاحب منصبان نظام، تألیف و ترجمه کتاب در حوزه نظامی، امتحان ها و مشق های منظم و تربیت نسلی از شاگردان در حوزه علوم و فنون جدید نظامی و گسترش آموزش های مربوط به آن، از جمله دستاوردهای ارزشمند این مدرسه به شمار می آید. گفتنی است که اوج موفقیت و تأثیرگذاری دارالفنون مربوط به چند سال نخست پس از تأسیس آن (1268-1276ق) است و پس از آن به تدریج دچار رکود گردید. در این مقاله، سعی بر آن است که روند آموزش علوم و فنون جدید نظامی در دارالفنون عصر ناصری بررسی گردد. چگونگی و روش آموزش، عملکرد معلمان، رشته های آموزشی، شاگردان و تألیف ، ترجمه و چاپ کتاب های نظامی، مهم ترین مباحث بررسی شده در این پژوهش است.
۵۴.

بررسی عملکرد و نقش مستشاران اتریشی درآموزش قشون و انتقال دانش و فناوری نظامی به ایران در عصر ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ علم دوره ۱۶ بهار و تابستان۱۳۹۷ شماره ۱ (پیاپی ۲۴) 37 - 51
تعداد بازدید : ۴۰۰ تعداد دانلود : ۳۸۳
در سال 1295ق و به هنگام سفر دوم ناصرالدین شاه قاجار به اروپا و بازدید از کشور اتریش، استفاده از دانش و توان مستشاران آن کشور با هدف آموزش قشون ایران و انتقال دانش و فناوری نظامی مورد توجه و در دستور کار دولت مردان قاجار قرار گرفت. با ورود اتریشی ها و شروع به کار آنها، فعالیت ها و کوشش های بسیار و گوناگونی در زمینه آموزش تولید تسلیحات و نیز نگارش و ترجمه کتاب های نظامی به افواج و دانش آموزان مدارس نظامی انجام شد. در این مقاله، سعی بر آن است با تکیه بر منابع دست اول تاریخی همچون کتاب ها، اسناد آرشیوی و روزنامه ها این اقدام ها بررسی و نتایج تشریح گردد.
۵۵.

برساخت اجتماعی و تجربه شخصی شهروندان سنندجی از بحران هویتی و قومیتی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات فرهنگی و ارتباطات سال شانزدهم بهار ۱۳۹۹ شماره ۵۸ 221 - 249

کلیدواژه‌ها: اعتمادالسلطنه ناصرالدین شاه اداره انطباعات دارالترجمه همایونی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۲ تعداد دانلود : ۵۳۲
در اغلب جوامع چند قومی مسایل قومی اگر مساله اول آن جوامع نباشند، حتما یکی از دغدغه های آن نظام اجتماعی به شمار می رود. بر همین اساس این پژوهش با هدف مطالعه کیفی به برساخت اجتماعی و تجربه شخصی شهروندان سنندجی از بحران هویتی و قومیتی می پردازد. روش این پژوهش کیفی از نوع گراندد تئوری و داده های کیفی به منظور کشف مدلی برای تبیین بحران هویتی و قومیتی در کردستان جمع آوری شده است. به طور کلی می توان گفت نظرات کارشناسی اساتید، خبرگان و کارشناسان سنندجی بهترین راهبرد برای تبیین بحران هویتی و قومیتی در کردستان هستند. تحلیل نتایج 15 مصاحبه عمیق بر اساس سه مرحله کدگذاری با بیش از 304 گزاره معنادار، 270 مفهوم و 22 مقوله فرعی و 9 مقوله اصلی و یک مقوله هسته به دست آمد. 9 مقوله به دست آمده شامل؛ نادیده انگاری اقوام، خلأ قانونی، ضعف نهادی، بی عدالتی، سیاسی انگاری، سوءمدیریت مسایل قومی، امحای هویتی اقوام، تجزیه طلبی و رخ نمایی هویت قومی است که با انتزاع بیشتر این مقولات در مرحله کدگذاری گزینشی، یک مقوله هسته به نام «نادیده انگاری قانونی اقوام در یک ضعف نهادی با ترکیب بی عدالتی موجود در بستر سیاسی انگاری عامل بحرا ن های هویتی و قومیتی هستند که با راهبرد امحای هویتی اقوام و سوءمدیریت مسایل قومی به پیامدهایی چون تجزیه طلبی و رخ نمایی هویت قومی منجر می شود که می تواند همه مباحث اساتید، خبرگان و کارشناسان مسایل قومی را در مورد بحران های هویتی و قومی در کردستان تحت پوشش قرار دهد.
۵۶.

تحلیلی بر نقش روزنامه ها و دامنه ی تأثیرگذاری آن ها در اعتراض های عصر ناصری (1313-1264 ه.ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش های تاریخی ایران و اسلام پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره ۲۷ 229-246

کلیدواژه‌ها: قاجار تاریخ ایران دوره اسلامی ناصرالدین شاه اعتراض روزنامه اختر روزنامه قانون

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۴۰ تعداد دانلود : ۱۰۵۶
پدیده ی اعتراض، ایرانِ عصر ناصری را به یکی از دوره های پرتنش در تاریخ مناسبات دولت و ملت در ایرانِ عصر قاجار مبدل ساخت. ضعف دولت، چالش های فراگیر اقتصادی، گذار تدریجی جامعه ی ایران از دوران سنت به مدرنیته، تغییر در مناسبات خارجی ایران، ناکارآمدی ساختاری و عواملی ازاین دست، در گستره ای نسبتاً وسیع، به نارضایتی ها و اعتراضات تقریباً سراسری در اغلب ولایات ایران دامن زد. آنچه تا حدودی سبب شد تا بخشی از این اعتراضات در گستره ای نسبتاً وسیع تر در ایران به تحریک و تشویق افکار عمومی نسبت به وضع موجود یاری رساند، روزنامه ها بودند. اختر و قانون، جزو معدود روزنامه های اواخر سلطنت ناصرالدین شاه به شمار می آیند که با مسئله ی اعتراضات این دوره پیوندی تأثیرگذار برقرار و در تأثیرگذاری فزاینده ی این اعتراضات بر تحولات آتی ایران نقشی پررنگ ایفا کردند. پرسش اصلی این پژوهش این است که دامنه ی تأثیرگذاری روزنامه ها درروند اعتراضات عصر ناصری تحت تأثیر چه عواملی قرار گرفت و نقش دو روزنامه ی نامبرده در اعتراضات متأخر این دوره بر چه اساسی شکل گرفت؟ در این پژوهش، به روشی توصیفی- تحلیلی، این فرضیه موردبررسی قرار خواهد گرفت که روزنامه های عصر ناصری توانایی بازتاب وسیع اعتراضات عصر ناصری را پیدا نکرد اما در معدود اعتراض های اواخر عصر ناصری، به یکی از مهم ترین ابزارها در فراگیرشان اعتراضات این دوره مبدل شدند.
۵۷.

زنان و برنامه تجدد عصر ناصری (مطالعه موردی سفرنامه های ناصرالدین شاه)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تحقیقات تاریخ اجتماعی سال دهم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۱ (پیاپی ۱۹) 299-326

کلیدواژه‌ها: زنان تجدد قاجار سفرنامه ناصرالدین شاه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۴۳ تعداد دانلود : ۲۸۱
در دوران قاجار اقدامات گسترده ای برای جبران عقب ماندگی ایرانیان از تمدن غربی صورت گرفت. ابتدا اصلاحات نظامی و در ادامه اصلاح دیوانسالاری و انتظام دولت در دستور کار قرار گرفت. مرحله سوم، اصلاحات اجتماعی بود که در دوره ناصری اجرا شد. به سیاق برنامه های پیشین، برنامه تجدد اجتماعی نیز اصلاح از بالا به پایین بود و اجرای آن به حمایت طبقه حاکمه و شخص شاه نیاز داشت. به همین منظور مصلحان اجتماعی، طرح سفرهای شاه به غرب را تدارک دیدند. این اصلاحات باید منجر به تحول اساسی در بافت جامعه و شیوه زیست مردمان اعم از زن و مرد می شد اما در عمل آنچه که اتفاق افتاد نادیده گرفتن زنان در این پروژه بود. این مقاله با روش توصیفی–تحلیلی و از خلال مطالعه موردی سفرنامه های ناصرالدین شاه می کوشد به این سوالات پاسخ دهد زنان چه نسبتی با برنامه تجدد عصر ناصری داشتند و چرا از این پروژه حذف شدند؟ مقاله استدلال می کند که دیدارهای شاه و نوشته های وی موید این نکته است که تغییر وضعیت اجتماعی و اقتصادی زنان از رئوس برنامه تجدد بوده اما عواملی مانند عرف مردسالار، شریعت حامی این عرف، ذهنیت سنتی زنان آن دوره و تربیت و باورهای شاه در نهایت به حذف زنان از این پروژه منجر شده است.
۵۸.

نقش مهندس آلبرت کاستگرخان در توسعه ایران دوره قاجار(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: گنجینه اسناد سال سی ام زمستان ۱۳۹۹ شماره ۴ (پیاپی ۱۲۰) 112 - 145

کلیدواژه‌ها: راه سازی کاستگرخان گاستگرخان کاستکرخان توسعه ناصرالدین شاه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۷ تعداد دانلود : ۳۰۸
هدف: دولت قاجار، تنها راه برون رفت از اوضاع نابه سامان کشور را نوسازی بخش های مختلف کشور، به ویژه در حوزه اقتصادی و وضع قوانین جدید در راستای عملی شدن این اهداف می دانست. راه سازی، به عنوان پایه و اساس چرخه صنعتی شدن، و تولید و فروش، به عنوان یکی از شاخص های توسعه، مدنظر اندیشه گران و سیاست مداران قاجاری قرار داشت؛ بنابراین، نیاز به تخصص مهندسان اروپایی، استخدام آلبرت کاستگرخان از اتریش را برای استفاده در بخش راه شوسه و راه آهن به دنبال داشت. بررسی برنامه ها و اقدامات کاستگرخان[1]، مهندس اتریشی در توسعه خطوط ارتباطی در ایران دوره قاجار هدف این مقاله است. روش / رویکرد پژوهش: این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا و براساس تحلیل اسناد و مدارک آرشیوی انجام شده است. یافته ها و نتیجه گیری: در جریان مذاکرات نمایندگان ایران در اروپا، در فاصله سال های 1270-1280ق/ 1853-1863م مذاکراتی با گروهی از مهندسان جاده سازی و راه آهن سازی انجام شد تا از آن ها به عنوان پیشرو در مهندسی فنی استفاده شود. درنتیجه مسیو آلبرت کاستگر از اتریش و بارون دونرمان[2] از فرانسه استخدام و راهی ایران شدند. آلبرت کاستگر با سفر به نقاط گوناگون ایران و جمع آوری اطلاعاتی مهم، سیاست های کلی راه سازی دولت ایران را ترسیم کرد و در اختیار دولت قاجار قرار داد. می توان او را پایه گذار مهندسی راه در ایران دانست. کاستگرخان راه های شوسه تهران-کرمانشاه، تهران-آمل و مشهد-قوچان را ساخت و طرح های راه آهن و سدسازی های گوناگونی به دولت ناصرالدین شاه پیشنهاد داد. اقدامات کاستگرخان  ناکام ماند و وقتی او ایران را ترک می کرد، جاده های کشور وضعیت مناسبتری نداشت. نظام سیاسی کهنه ایران، مشکلات امنیتی از جانب روسیه و انگلستان و قدرت های داخلی، اقتصاد دولتی، و فساد دیوانی از عوامل این ناکامی بود.
۵۹.

واکاوی اسنادی دوره سوم حکمرانی عبدالصمد میرزا در قزوین با محوریت الموت(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه تاریخ های محلی ایران سال نهم بهار و تابستان ۱۴۰۰ شماره ۲ (پیاپی ۱۸) 155 - 176

کلیدواژه‌ها: قزوین ناصرالدین شاه عبدالصمدمیرزا الموت عواید مالی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۹۸ تعداد دانلود : ۲۴۳
ولایت قزوین از دیرباز ضمن برخورداری از موقعیت برجسته جغرافیایی و عواید سرشار مالی مورد توجه شاهزادگان قاجاری بوده؛ ازبین این شاهزادگان عبدالصمدمیرزا عزالدوله برادر ناصرالدین شاه در سه دوره به حکمرانی قزوین منصوب می شود؛ دوره اول که مصادف با نوجوانی او بود و دوره دوم که با کمبود نان و شورش مردم علیه وی به پایان می رسد و دوره سوم، که دغدغه اصلی پژوهش پیش روست به منازعاتی بین مردم الموت و عزالدوله منجر می گردد که تنها با رجوع به اسناد منتشر نشده این دوره قابل ردیابی است؛ بنابراین سئوال محوری پژوهش این چنین خواهد بود: عملکرد عزالدوله در دوره سوم حکمرانی در قزوین چه مصالح و منافع پیدا و پنهانی را تعقیب می کرده است؟ مدعای ما نیز براساس اسناد و منابع موجود این چنین نضج یافته است: نحوه انتصاب شاهزادگان، عواید بالقوه اقتصادی قزوین و الموت، تنگناهای اقتصادی عزالدوله در دوره سوم حکمرانی ودر نهایت رقابت با خوانین همجوار در چگونگی و چرایی عملکرد وی نقش اساسی داشته است.روش تحقیق در این مقاله روش توصیفی و تحلیلی بوده که با بهره مندی از اسناد منتشر نشده آن دوره و نیز آثار و منابع کتابخانه ای به سامان رسیده است.
۶۰.

تأثیر سفرهای اروپایی ناصرالدین شاه بر روند غرب گراییِ موسیقی و نمایش در عصر ناصری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهش هنر سال ششم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۱۲ ۲۷-۱۳

کلیدواژه‌ها: ناصرالدین شاه مسیو لومر مزین الدوله موسیقی نمایش غرب گرایی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۴۸ تعداد دانلود : ۱۷۵
ناصرالدین شاه قاجار در طول سلطنت خود سه بار به اروپا سفر کرد (1290ه.ق./ 1872م. - 1295ه.ق./ 1878م. - 1306 ه.ق./ 1888م.)؛ و تا حد بسیاری تحت تأثیر اروپا قرار گرفت و دچار نوعی از خودباختگی فرهنگی گردید. پرسش مطرح این است که مشاهدات او از غرب چه تأثیری بر هنر این دوره نهاد؟ ناصرالدین شاه پس از بازگشت، تقلید از سبک های هنری غرب را به ویژه در دو حوزه: موسیقی و نمایش در دستور کار خود قرار داد. این درحالی بود که دربار دارای گونه های مختلف هنری بود. در اندک زمانی اکثر این گروه ها از سویی بنابر خواست شاه به تقلید از الگوهای غربی روی آوردند و یا از دربار رانده و صرفاً به اجرا در میان مردم عوام پرداختند و جانشین آنان دسته موزیک دارالفنون به سرپرستی مسیو لومر و گروه نمایشی دارالفنون به رهبری مزین الدوله گردید؛ هرچند فعالیت گروه اخیر نیز با قبض و بسط هایی همراه بود. پژوهش حاضر با روش توصیفی_ تحلیلی به بررسی روند سفرهای ناصرالدین شاه به غرب و تأثیر آن بر هنر ایران به ویژه در دو عرصه موسیقی و نمایش پرداخته و سیر انتقالی و تأثیرات آن را در این دو هنر موردمداقه و تحلیل قرار می دهد. یافته ها بر این نکته دلالت دارند، بااینکه در دو عرصه هنری یادشده نوآوری هایی به وجود آمد، اما بسیاری از سبک های کهن ایران همچون نقاره خانه و گروه های نمایشی، به فراموشی سپرده شدند. از سویی هم، الگوهای غربی در موسیقی (با به کارگیری مواردی همچون سلفژ، هارمونی و ارکستراسیون) و نمایش (همچون نمایش نامه، سالن اجرا و محتوای اجتماعی) پیش از پیش مورداستقبال و توجه قرار گرفت. دلیل این امر را می توان در غرب گرایی دوسویه از جانب ناصرالدین شاه و هنرمندان این عصر دانست.