دوست محمدخان

ایران و افغانستان ، دو واحد سیاسی جهان امروز ، همواره دارای سرزمینی با تمدن و فرهنگ یگانه بوده اند ، با این حال کوششهای امپراتوری ایران مجبور شد جدایی افغانستان را از ایران بپذیرد . این عهدنامه پایان پیوندهای دیرینه سرزمینهایی همچون کابل ،قندهار و هرات با ایران نبود . حکومت هرات پس از انعقاد قرارداد پاریس بار دیگر خواستار حاکمیت دربار تهران بر هرات شد ، این وضعیت ، دولت انگلیس را بر آن داشت تا امیر کابل را برای حمله به هرات تحریک کند ، موضوعی که افزون بر خاتمه دادن به حاکمیت دربار تهران بر هرات ، نگرانیهای امنیتی بسیاری برای دولت ایران به وجود می آورد ،از این رو دولت ایران میکوشید با فعالتهای سیاسی گسترده از وقوع چنین حادثه ای جلوگیری کند و حکومت فرمانروای منصوب دربار تهران ، سلطان احمدخان را حفظ نماید . مقاله پایان حاکمیت سیاسی ایران بر هرات به بحران پیش آمده بر اثر حمله دوست محمدخان ، امیر کابل و هم پیمان انگلیس به سردار سلطان احمدخان ،حاکم هرات و متحد دولت ایران و تاثیر این رویدد بر مناسبات دولتهای ایران و انگلیس پرداخته و به طور ویژه ای واکنش دستگاه سیاست خارجی ایران را در برابر این تحولات بررسی کرده است .

بررسی اوضاع سیاسی و اجتماعی سراوان در دوره قاجار و پهلوی یکی از مسائل مهم تاریخ معاصر ایران است که کمتر بدان پرداخته شده است. سراوان یکی از شهرهای جنوب شرقی ایران بود که در جریان رقابت کشورهای اروپایی بر سر کنترل و تسلط بر هندوستان، مورد توجه آنها قرار گرفت. اهمّیت سراوان در دوره معاصر بیش از همه به هنگام تعیین مرزهای بلوچستان نمایان شد؛ زیرا اختلاف بر سر مالکیت نواحی کوهک و اسپندک از موضوعاتی بود که مذاکرات مرزی ایران و انگلیس را با دشواری مواجه کرد. بعد از کودتای سوم اسفند 1299 و تشکیل ارتش منظم، دولت تا اندازه ای متوجه بلوچستان شد. پس از برچیده شدن حکومت های محلی به دست رضاشاه در بلوچستان، به تدریج در سراوان پادگان هایی ایجاد و نظم و امنیت حاکم گردید.سؤال اساسی پژوهش این است که منطقه سراوان در رخدادهای سیاسی و اجتماعی، منازعات مرزی و مرزبندی ایران در دوره قاجار و پهلوی چه نقشی داشته است؟ یافته هایاین پژوهش نشان می دهد که موقعیت مرزی و جغرافیایی منطقه سراوان و همجواری با شبه قاره هند و ارتباطات سیاسی و اجتماعی با این منطقه برای دولت انگلیس اهمّیت بسیار داشته است، همچنین اهمّیت سراوان برای دولت قاجار و پهلوی، آن را به یکی از مهم ترین مناطق کشور تبدیل کرده و باتوجه به قدرت حاکمان این منطقه و حضور در جریانات این دوره، مورد توجه حکومت مرکزی نیز قرار داشته است. پژوهش حاضر با روش توصیفی  تحلیلی و با تکیه بر متون کتابخانه ای و اسنادی از آرشیو ملی، به ارزیابی تاریخ سراوان در عصر حکومت قاجار و پهلوی پرداخته است.