مطالب مرتبط با کلیدواژه
۲۱.
۲۲.
۲۳.
۲۴.
۲۵.
۲۶.
۲۷.
۲۸.
۲۹.
۳۰.
۳۱.
۳۲.
۳۳.
۳۴.
مصداق
حوزه های تخصصی:
علامه طباطبایی، حمل را به یک اتحاد وجودی میان موضوع و محمول تعریف می کند. سپس در تقسیم حمل، حمل را به حمل اولی ذاتی، حمل شایع صناعی و حمل حقیقت و رقیقت تقسیم کرده است. در حمل اولی یک «ذات بر خودش» حمل میگردد، در حمل شایع یک «عرض بر معروض» حمل میگردد و در حمل حقیقت و رقیقت یک «معلول بر علت خود» حمل می شود. با تاملی در مبحث ویژگی ها در متافیزیک تحلیلی و ارتباط آن با مبانی فلسفی علامه طباطبایی، یک تعارض جدی(P3)میان متافیزیکِ حمل شایع و متافزیکِ حمل حقیقت و رقیقت مستقر می گردد. با ارائه راهحلی( S1) مبتنی بر عمل کردن حمل شایع در بستر نومینالیزم، تعارض (P3) حل می شود، لکن تعارض دیگری (P4) پدید می آید. در نهایت برای حل تعارض دوم (P4)، با استفاده از راه حل دیگری (S3) باید تعریف حمل تغییر کند. با ضمیمه شدن این دو راه حل به تعریف علامه طباطبایی از حمل، می توان از فروپاشی تقسیم ایشان از حمل جلوگیری کرد. در این مقاله برای حفظ ساختار تقسیم علامه طباطبایی از حمل، تعریف آن را تغییر داده ام. تعریف ایشان از حمل عبارت است از «اتحاد وجودی میان موضوع و محمول به طوری که موضوعْ یک «وجود فی نفسه» و محمولْ یک «وجود فی نفسه لغیره» است». طبق تعریف ایشان اقسام حمل در دو بستر متافیزیکی متفاوت و ناسازگار عمل می-کنند. در نتیجه برای حفظ ساختار تقسیم ایشان باید قید «فی نفسه» از وجود محمول در تعریف حمل حذف گردد، تا تمام اقسام حمل در بستر متافیزیکی واحدی (نومینالیزم) عمل کنند.
وحدت مفهومی صفات واجب الوجود نزد ابن سینا و بررسی نقد ملاصدرا بر این نظریه(مقاله ترویجی حوزه)
حوزه های تخصصی:
بررسی ذات و صفات واجب الوجود از اصلی ترین بحث های الهیات بمعنی الاخص است. به ویژه در جهان اسلام به دلیل تصریحات متون دینی و فرهنگ حاکم، فلاسفه بیشترین اهتمام خود را در راستای حل مسایل این موضوع صرف کرده اند. نحوه ی ارتباط صفات با ذات و با یکدیگر از لحاظ مفهوم و مصداق یکی از این مسایل است. ابن سینا به عنوان یکی از استوانه های فلسفه ی اسلامی در مبحث اتحاد مفهومی صفات واجب الوجود با یکدیگر نظریه ای را طرح کرده که در میان دیگر فلاسفه پذیرفته نشده است. پس از وی ملاصدرا در صدد مخدوش کردن نظریه ی ابن سینا برآمده است و دیگران نیز به تبعیت از وی زبان به انتقاد از ابن سینا گشوده اند. ما در این مقاله سعی در تبیین روشن نظریه ی ابن سینا داریم تا ملاحظه گردد که آیا انتقاد ملاصدرا بر این نظریه صحیح است یا خیر؟
بازشناسی روش و تعابیر علامه طباطبایی در تبیین پیوند روایات با آیات در تفسیر البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن
منبع:
تفسیرپژوهی سال چهارم پاییز و زمستان ۱۳۹۶ شماره ۸
191 - 160
حوزه های تخصصی:
علامه طباطبایی در تفسیر البیان فی الموافقه بین الحدیث و القرآن در مورد ارتباط برخی از روایات با آیات از تعابیر مختلف و خاصی استفاده کرده است؛ اما به طور صریح روش مشخصی را برای این گونه گونی در تعابیر بیان نمی کند. از طرفی این تعابیر تشکیل دهنده بخشی از اندیشه تفسیری علامه و جهت دهنده به فهم روایت و قسمتی از مراحل فهم آن است. لذا در این پژوهش سعی شده با بررسی این تعابیر و دسته بندی آنها با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی ضمن معرفی آن ها به بیان روش علامه در تبیین پیوند روایات با آیات پرداخته شود. در این راستا، علامه ارتباط روایات با آیات را از باب تفسیر، تعمیم، تأویل، مصداق و جری دانسته است. در مواردی گاه به صورت احتمال از دو اصطلاح استفاده می کند و گاه نیز این اصطلاحات را به همراه قید خاصی به کار می برد که بیشترین کاربرد در این زمینه را اصطلاح جری و مصداق دارد. در نهایت اینکه دو تعبیر جری و مصداق کاربرد اساسی در پیوند میان روایات و آیات در تفسیر البیان دارند.
ارتباط تفسیر ، تاویل و بطن با یکدیگر در حوزه فهم قرآن
حوزه های تخصصی:
فهم قرآن و در نظر گرفتن دو سطح ظاهر و باطن برای آیات از دیرباز مورد توجه علما بوده است. در این رابطه، تعریف، چارچوب و مرز سه اصطلاح تفسیر، باطن و تاویل و ارتباط شان با یکدیگر پیوسته مورد کنکاش و چالش ایشان بوده است. مثلاً برخی بطن را انتزاع مفهوم عام آیه و انطباق آن بر مصادیق جدید می دانند؛ برخی آن را ژرفای متن دانسته، برخی معتقدند که الفاظ مستقلاً به حقیقت بطن دلالت ندارند؛ برخی هر گونه عدولی از معنای اولیه واژگان، مثل مجاز را بطن قلمداد می کنند و برخی، هر چه که در قالب تفسیر نمی گنجد، بدون ضابطه، بطن و تأویل برمی شمارند. نتایج این نوشتار که با روش توصیفی- تحلیلی درصدد تعریف اصطلاحات مذکور و ارتباط شان با یکدیگر بود، عبارتند از: تفسیر، بیان معنای تنزیلی و ظهر همه آیات اعم از محکم و متشابه است. تأویل، بیان مراد جدی آیات متشابه است و بطن، معنایی است که ورای ظهر قرار دارد. رابطه تفسیر و تأویل عموم و خصوص مطلق است یعنی هر تأویلی تفسیر است ولی هر تفسیری تأویل نیست. تفسیر و تأویل بر مبنای قواعد ادبیات زبان عربی و اصول محاوره عقلانی انجام می پذیرد. رابطه تفسیر و تأویل با بطن این است که تفسیر و تأویل، معنایی است که از ظاهر آیه درک می شود ولی بطن، معنای لایه های زیرین و پنهان آیات است. بطن نافی ظهر نیست بلکه در طول آن است و قسیم ظهر است یعنی معنای قرآن یا ظهر است یا بطن.
تحلیل و بررسی رابطه ذات و اوصاف حق تعالی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
پژوهشنامه کلام سال دوم بهار و تابستان ۱۳۹۴ شماره ۲
65 - 85
حوزه های تخصصی:
موضوع مقاله حاضر تحلیل و بررسی رابطه ذات و صفات حق تعالی است. در این نوشتار، فرضیه عینیت مصداقی صفات و ذات حق تعالی به ثبوت میرسد و فرضیه های رقیب یعنی فرضیههای سلبی، نیابت، حال و زیادت صفات بر ذات، ابطال می شوند. هدف اصلی طرح مسئله، نقد نظریات در بحث رابطه ذات و صفات باریتعالی و تبیین نظریه توحید صفاتی است. روش انجام تحقیق، توصیفی، تحلیلی و انتقادی است. مهم ترین نتایجی که این مقاله به آنها دست یافته است، عبارت اند از بطلان نظریه سلبی صفات، بطلان نظریه نیابت(تعطیل ونفی)، بطلان نظریه حال، بطلان نظریه زیادت صفات برذات، تبیین نظریه عینیت مصداقی صفات و ذات و تبیین نظریه توحید صفاتی که بر نظریه عینیت مصداقی صفات و ذات، منطبق است.
بررسی سه تقریر نوصدرایی از تبیین ملاصدرا درخصوص نفی شریک از خداوند(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
آینه معرفت سال بیست و یکم زمستان ۱۴۰۰ شماره ۶۹
59 - 78
حوزه های تخصصی:
عدم شراکت ممکنات در اوصاف وجودی و کمالی خداوند، با تحلیل های مختلفی در عرفان نظری و فلسفه اسلامی همراه بوده است. حکمای مسلمان در بحث از یگانگی خداوند، مرادشان نفی شریک از خداوند به مثابه واجب بالذات است. از نظر ملاصدرا، شریک نداشتن خداوند بدین معنی است که اساساً فرض شریک هم برای او محال است. این حکم، سایر مفاهیم صادق بر خداوند را هم شامل می شود، مانند شیئیت و علم و قدرت. حکمای نوصدرایی تحلیل های نسبتاً متفاوتی مطرح کرده اند که در این جستار تلاش خواهیم نمود به تبیین و ارزیابی سه تقریر نوصدرایی و میزان قرابت آنها به دیدگاه ملاصدرا توجه نماییم. زنوزی و آقا علی مدرس تلاش می کنند تا بر اساس تمایز وجود رابط و مستقل و عین ربط بودن رابط به واجب، و نیز تشابه به مالک و مملوک، نظر ملاصدرا را تحلیل نماید اما در تحلیل علامه طباطبائی، در مفاهیمی که بر خداوند و ممکنات به طور مشترک می توان حمل نمود، خداوند از نظر خصوصیتِ مصداق، شریک و مثل ندارد.
مصادیق آیات قرآنی در متون عرفانی(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
عرفان اسلامی سال ۱۹ پاییز ۱۴۰۱ شماره ۷۳
155 - 178
حوزه های تخصصی:
عرفا و صوفیّه برای بیان مفاهیم و اصطلاحات عرفان نظری و عرفان عملی همواره از آیات قرآن کریم بهره جسته اند؛ آنان برای بیان کشف و شهود و تجربیات عارفانه خود نیز هیچ زبانی را کارآمدتر و رساتر از زبان قرآن نمی دانستند. از این رو، می توان به آسانی و به وفور معنا، تفسیر، تأویل و مصداق بسیاری از آیات قرآن را در متون عرفان و تصوّف یافت. تمرکز اصلی این جستار بر مصادیق آیات قرآن در این متون است. متون عرفانی منتخب این جستار به زبان فارسی است. در ابتدای مقاله به ارائه تعریف مصداق در علم معنی شناسی پرداخته شده تا تفاوت آن با معنیِ "مفهوم" و "معنا" به دست آید و سپس تعاریف مصداق و تفاوت آن با تأویل در علوم قرآنی کاویده و در پایان نمونه هایی از مصادیق آیات قرآن در این متون ذکرگردیده است. "ملوک" و "قریه" در آیه 34 سوره نمل، "کرامت" در آیه 70 سوره اسراء ، "امانت" در آیه 72 سوره احزاب و واژگان "صراط مستقیم" ، "تقوی" و "هوی" از جمله مواردی است که در این جستار در بیست متن عرفانی فارسی، مصداق یابی شده است.
متشابه و محکم و راسخان در علم از دیدگاه امام علی (ع)(مقاله پژوهشی دانشگاه آزاد)
حوزه های تخصصی:
بحث مهم و متشابه از مهمترین مباحث علوم قرآنی است که در طول تاریخ بسیار مورد نزاع و اختلاف دانشمندان اسلامی و مفسران بنام قرار گرفته است؛ تا آن حد که نزدیک به بیست نظر درباره مفهموم و مصداق محکم و متشابه قرآنی و جایگاه راسخان در علم نسبت به فهم محکم و متشابه ارائه شده است که برخی از این نظرات قابل نقد و برخی دیگر نزدیک به هم یا مثل هم هستند.
در این مقاله ضمن اشاره کوتاهی به پیشینه این بحث و آوردن نظرات دانشمندان اسلامی، به بررسی دیدگاه امام علی، علیه السّلام، درباره محکم و متشابه پرداخته شده است.
تمدن های بشری از منظر قرآن کریم(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات قرآنی سال سوم پاییز ۱۳۹۱ شماره ۱۱
87 - 105
حوزه های تخصصی:
تمدن بشری که امروز ما وارث آن هستیم حاصل هزاران سال کار و کوشش ملل و اقوام مختلفی است که هر یک برای مدت کوتاه یا طولانی مسئولیت زنده نگاه داشتن مشعل تمدن انسانی را بر عهده داشته اند و این سکّان را به دیگری سپرده اند و به قول شاعر هر که آمد عمارتی نو ساخت و پس از مدتی این صحنه را برای هنرمندی و ایفای نقش به دیگری سپرد. آنچه گم شده بشر در تمام این دوران بوده است، مفهوم و مصداق سعادت ابدی است که هدف از آفرینش انسان در آموزه های قرآنی می باشد. بازشناسی عوامل عقب ماندگی تمدن اسلامی می تواند از اصلی ترین تکالیف محققان جامعه شده و مقدمه فتح مجدد قله های رفیع تمدن بشری باشد. در این مقاله تلاش شده که با معرفی اجمالی این تمدن ها و بیان نگرش قرآن از مفهوم و مصداق تمدن، به نحوه عملی آموزه های قرآنی، که همان تمدن انسان ساز اسلام می باشد، پرداخته شود.
مطالعه تطبیقی مصادیق و معنای «بیّنات» در قران کریم با تأکید بر دیدگاه مفسران فریقین(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
مطالعات تطبیقی قرآن پژوهی سال ۷ پاییز و زمستان ۱۴۰۱ شماره ۱۴
128 - 149
حوزه های تخصصی:
واژه بیّنات از واژگان کلیدی قرآن کریم به شمار می آید که 51 بار در قرآن کریم به صورت جمع و 17 بار به صورت مفرد در سیاق های مختلف تکرار شده است. این واژه در آیه 25 سوره حدید در کنار کتاب و میزان از عوامل برپایی قسط در جامعه معرفی شده است. این هم نشینی با واژه کتاب که به قرآن اشاره دارد، اهمیت جایگاه بیّنات را نشان می دهد. از این رو پژوهش حاضر در صدد است مصادیق و معنای بیّنات را در قرآن کریم بر اساس دیدگاه های مفسران فریقین مورد بررسی قرار دهد. بدین منظور مقاله حاضر به روش توصیفی-تطبیقی پس از بررسی معنای بیّنات با استفاده از معاجم مختلف، آیاتی که دربردارنده این واژه هستند، استخراج کرده، سپس با مطالعه تطبیقی تفاسیر مختلف، مصادیق بیّنات را مورد بررسی قرار می دهد. این پژوهش نشان می دهد بیّنات در قرآن کریم گاه در مصادیق مادی و گاه معنوی به کار رفته است. از مصادیق مادی بیّنات می توان به معجزات پیامبران و آثار باقیمانده از گذشته اشاره کرد. مصادیق معنوی بیّنات شامل کتب آسمانی به خصوص قرآن، علم و بصیرت الهی و استدلال و برهان های عقلی و نیز ولایت امام علی(ع) می شوند. بررسی تطبیقی تفاسیر فریقین نشان می دهد که مفسران در مصادیق مرتبط به پیامبران یعنی معجزات و استدلال های آنها و نیز مصداق قرآن کریم اتفاق نظر دارند. تنها در آیاتی که به کتمان بیّنات اشاره شده است، اختلاف نظر دیده می شود و فقط مفسران شیعه بر اساس تفاسیر روایی، ولایت امام علی(ع) را از مصادیق بیّنات کتمان شده بیان کرده اند.
معیارشناسی دستیابی به مصادیق برخی مفاهیم نامصرّح اخلاقی در قرآن(مقاله علمی وزارت علوم)
منبع:
اخلاق وحیانی سال ۱۳ زمستان ۱۴۰۲ شماره ۴ (پیاپی ۲۹)
39 - 58
حوزه های تخصصی:
برخی آموزه های مهم اخلاقی که در روایات اهل بیت علیهم السلام به شکل گسترده یاد شده اند، در قرآن کریم به نام آن ها تصریح نشده و به ظاهر، در معارف و احکام قرآن کریم یافت نمی شوند، در حالی که از یک سو اهمیت آن ها ایجاب می کند در قرآن کریم (به عنوان ثَقَل اکبر) از آن ها یاد شده باشد و از سوی دیگر بازتاب گسترده آن ها در روایات نشان حضور این آموزه ها در قرآن کریم است، زیرا روایات اهل بیت علیهم السلام برگرفته از قرآن کریم اند. این مقاله، عهده دار بیان معیاری برای دستیابی به مصادیق قرآنی این گونه مفاهیم اخلاقی است و برای نمونه در پی معیار شناسی دستیابی به مصادیق اصل معاشرتی «مدارا» است و به نتایج زیر دست یافته است: 1. هرچند در قرآن کریم واژه «مداراه» نیامده است، مصادیق مدارا در قرآن کریم یاد شده اند (دست کم، بیست مصداق). 2. برای شناسایی مصادیق قرآنی مدارا معیارهایی وجود دارد که به کمک آن ها مصادیق یادشده قابل شناسایی اند. 3. شناسایی مصادیق مدارا با کمک «گوهر معنایی مدارا» و «روایات تفسیری» امکان پذیر است. 4. از راه تصریح مفسران و مترجمان قرآن نمی توان به مصادیق مدارا راه یافت و تنها در حد «تأیید» می توان از آن ها بهره برد. روش تحقیق در این مقاله، نقلی- وحیانی و روش پردازش اطلاعات (داده پردازی) آن تبیینی و تحلیلی، و روش گردآوری اطلاعات آن کتابخانه ای است.
تحلیل رویکرد آیت الله جوادی آملی نسبت به روایات تفسیری
منبع:
مطالعات قرآنی نامه جامعه سال ۱۹ پاییز ۱۴۰۰ شماره ۱۳۹
53 - 74
حوزه های تخصصی:
قرآن و روایات از مهّم ترین منابع تفسیری و دارای پیوند وثیقی بین خود است. شناخت رویکردهای روایی مفسران و بررسی گونه های بهره مندی ایشان از روایات، یکی از شاخه های درخور توجه در علوم قرآنی و تفسیر به شمار می رود. در دوره معاصر تفسیر تسنیم تنها تفسیراجتهادی است که جامع روشهای مختلف تفسیری اعم از قرآن به قرآن، روایی و عقلی است که می کوشد تا برنامه های سعادت آفرین قرآن را در راستای بهره مندی از روایات گهربار معصومین ،به متن زندگی انسان ها بیاورد . این نوشتار با استفاده از گردآوری کتابخانه ای و با روش توصیفی تحلیلی به بررسی «رویکرد روایی تفسیر تسنیم نسبت به روایات تفسیری» پرداخته است. هرچند آیهالله جوادی آملی حجیّت سنّت را وابسته به قرآن می دانند اما جایگاه اهل بیت] را در باطن و نزد خداوند مهم تر از قرآن شمرده؛ معتقد به حجیّت سنّت قطعی (اعم از متواتر و خبرواحد همراه با قرائن یقینی) بوده و نقش آنها را در تفسیر قرآن همتای آیات قرآن کریم می شمرند. ایشان سنّت قطعی را در تمام روایات تفسیری و خبر واحد ظنّی را فقط در خصوص روایات تفسیری فقهی حجّت می دانند. استاد مفسر در فهم واژه ها و جملات و تأویل (بطن و مراد پنهان) و مصداق آیات از روایات بهره برده و مصادیق آیات قرآن را از باب جری و تطبیق می دانند نه تفسیرِ مفهومی که در اینصورت حتی اگر مصداق کامل باشد غیر منحصر و تعدد پذیر خواهدبود مگر در جایی که مصداق مساوی با معنا و تفسیر مفهومی باشد که در این صورت معنا و مصداق منحصر آیه است.
بررسی مصداقی انفکاک حق و باطل از منظر قرآن کریم
منبع:
مطالعات تفسیری آلاءالرحمن سال ۱ تابستان ۱۴۰۲ شماره ۴
7 - 24
حوزه های تخصصی:
تعالیم قرآن و احادیث بیانگر آن هستند که کارکرد جوامع و افراد، ترکیبی از حق و باطل و سرشار از رفتارهای نیک و زشت است. مشیت الهی بر آن استوار شده که انسان ها با بهره مندی از آموزه های پیامبران الهی و همچنین با رویارویی با امتحانات گوناگون، مرز میان «حق» و «باطل» را بشناسند؛ از هرگونه نماد باطل و رفتار ناپسند دوری گزینند و در زندگی فردی و اجتماعی خود، مدافع حق و مروج صفات نیک باشند. سوال این تحقیق این است که مصادیق انفکاک حق و باطل از منظر قرآن کریم، چیست؟ این پژوهش با هدف بررسی مصادیق انفکاک حق و باطل در قرآن کریم، به روش تحلیلی-توصیفی انجام شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که قرآن کریم از طریق روایت داستان هایی مانند داستان حضرت نوحA، ماجرای طالوت و جالوت، جنگ احد و ده ها قصه ی دیگر، به تبیین مصادیق حق و باطل و پیامدهای هرکدام می پردازد. در این داستان ها، خداوند متعال، نیکوکاران را به تزکیه نفس و ارتقای اخلاقی و اعتقادی تشویق می کند و پاداش نیکوکاری را به آنان وعده می دهد. در مقابل، مجازات گناهکاران و انحراف شدگان از مسیر حق نیز به تصویر کشیده می شود.
الگوی تحلیل معرفت شناختیِ مفاهیم؛ بررسی موردی در فلسفه اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه های تخصصی:
هدف: در فلسفه و علوم، مفاهیم بسیاری مانند «وجود»، «جوهر»، «خدا»، «انسان»، «حرکت»، «اتم»، «عدد»، «خیر»، «زیبایی»، «حق»، «جامعه»، «طبقه»، «سود»، «عدالت»، «سازمان»، «راهبرد» و مانند آن استعمال می شود و تحلیل مفاهیم از مهم ترین وظایف فلسفه های علوم است. اما این وظیفه در چارچوب سنت فلسفه اسلامی و به ویژه حکمت نوصدرایی چگونه است؟ هدف این مقاله ایضاح معنای تحلیل معرفت شناختی مفاهیم با استفاده از بررسی رهیافت مواجهه فیلسوفان مسلمان در تحلیل و گونه شناسی مفاهیم است. روش: این تحقیق مطالعه ای موردی است که با نگاهی مرتبه دوم یک مسئله فلسفی، چیستی معقولات ثانیه را بررسی می کند و الگوی به کار رفته را تشریح می کند. یافته ها: این مطالعه مرتبه دوم نشان می دهد که فیلسوفان مسلمان در تحلیل معرفت شناختی مفاهیم به دنبال تشخیص و تبیین این امر هستند که هر سنخ از مفهوم، از چه سطح یا مرتبه ای از واقع حکایت می کند، در عمل، این کار به واسطه مشاهده مثالهای نقض تقسیم بندی های قبلی و تلاش برای توضیح فلسفی مثالهای جدید صورت می گیرد. نتیجه گیری: این تحلیل در تبیین اینکه هر سنخِ مفاهیم از چه منابعی قابل حصول است و حکایتگری آن بر اساس چه معیارهایی قابل ارزیابی است، به کار می آید و می تواند الگویی برای نحوه تحلیل معرفت شناختی مفاهیم در فلسفه اسلامی علوم در اختیار ما قرار دهد.