اثر

در شرق باستان، پیکرک های انسانی و حیوانی مدل سازی شده از دوره مفرغ در حجم نسبتاً زیادی کشف شده است. پیکرک های گوناگون گلی، سنگی، استخوانی و ... از هر دوره و بافتی که به دست آمده باشند، همواره نگاه دقیق و موشکافانه ای را برای مطالعه می طلبند. این داده های مادی، می توانند گوشه هایی پنهان از آیین، افکار، آداب ورسوم و دغدغه های زیستی و اجتماعی مردمانشان را آشکار نمایند. پیکرک ها در بیشتر دوره های تاریخی تمدن بشری دیده شده اند. در این جس تار کوش یده ایم تا پیکرک های محوطه های شمال شرق و جنوب شرق ایران را مورد بررسی، تحلیل و تطبیق قرار دهیم. روش پژوهش به صورت توصیفی-تحلیلی و ابزار جمع آوری داده ها، کتابخانه ای است. در راستای شناخت هر چه بیشتر پیکرک های حوزه های موردبررسی، هدف اصلی پژوهش، کارکرد پیکرک ها و درنهایت ارتباط این داده ها با جامعه و اجتماع ساکنان شرق ایران است. نتایج حاصل شده نشان می دهد، پیکرک های انسانی جنوب شرق و شمال شرق ایران، علیرغم تفاوت در جغرافیای محل ساختشان یعنی شهرسوخته و تپه حصار، از لحاظ سبک ساخت، دقیقاً شبیه به هم هستند؛ به گونه ای که پیکرک های این دو حوزه، مسبک و به دور از واقع گرایی و درنهایت س ادگی ساخته شده اند و تنها تفاوت شان در می زان پخت آن ها است که در شمال شرق ایران پیکرک ها پخت بهتری نسبت به جنوب شرق داشته اند. ازلحاظ عملکردی این پیکرک ها در هر دو حوزه فرهنگی ایران دقیقاً شبیه به هم بوده و در ارتباط با زایش و باروری ایجاد شده و تشابهاتی را با پیکرک های محوطه های عصر مفرغ آسیای میانه ازجمله (آلتین تپه، نمازگاه، مهرگره) و محوطه تورنگ تپه دارند.

سنگ نوشته اورارتویی، در روستای سقین دل از بخش مرکزی شهرستان ورزقان در استان آذربایجان شرقی متعلق به دوره فرمانروایی «ساردوری دوم» پادشاه اورارتویی بر سنگی در کوه زاغی، نقر شده است. این سنگ نوشته یکی از آثار منحصربه فرد باقی مانده از دوران گسترش پادشاهی اورارتویی در شرق دریاچه ارومیه است که بیانگر تاریخ فرمان روایی آنان در منطقه است و به دلیل عدم رسیدگی قسمت اعظم آن آسیب دیده و دچار تخریب گشته است. براساس بررسی های انجام شده بر روی سطوح سنگ نوشته، پوششی از انواع گل سنگ ها تقریباً تمام صخره کوه های این منطقه را تحت تأثیر قرارداد است که سنگ بستر سنگ نوشته نیز از این آسیب به دور نمانده است. به علاوه در بدنه و پای سنگ نوشته آسیبی از وندالیسم و حفاری های غیرمجاز نیز دیده می شود که سلامت اثر را با مخاطره روبه رو نموده است. با توجه به این که تاکنون مطالعات علمی و آزمایشگاهی درخصوص بررسی شیوه ساخت اثر، آسیب شناسی سنگ نوشته اورارتویی سقین دل و شناسایی لایه ها و سازوکار تخریب احتمالی بر روی آن ها و هم چنین راه حل حفاظتی برای آن ارائه نگردیده است؛ بنابراین برای رسیدن به این هدف مطالعات آزمایشگاهی، در مورد ساختار و ویژگی های سنگ و همچنین انواع آسیب های وارده به بدنه به شیوه های مختلف انجام گرفت. تا به سؤالات مهم تحقیق شامل: 1. مهم ترین آسیب های موجود در بدنه سنگ نوشته اورارتویی سقین دل چیست؟ 2. چگونه پدیده های موجود ساختاری و اقلیمی و ذاتی و تجمعات زیستی موجب آسیب گشته اند؟ که در این راستا مطالعات میدانی نشان دهنده یک نوع تخریب هم افزا ناشی از مجموعه ای از عوامل ذاتی، اقلیمی، بیولوژیکی و انسانی است که خود را در قالب سیماهای آسیب شکستگی، رسوب سطحی و تجمع زیستی با گونه شاخص گل سنگ بر بدنه نمایان ساخته است.

خدای خانه، بنای یک اشکوب سنگی در میان صحن مسجد جامع عتیق شیراز است. این بنا را در گذشته بیت المصاحف می نامیدند و محل نگهداری نسخ قرآن شریف بود. خدای خانه در اثر چند مرتبه زمین لرزه حادث شده در دوره قاجاریه ویران شد و به صورت تلی از مصالح برهم انباشته درآمد. ویرانه خدای خانه در نخستین اقدامات مرمتی اداره کل باستان شناسی، از سال 1318ش. بازسازی شد. سیمای شناخته شده امروزی این اثر، درواقع محصول همین بازسازی است. وضعیت یا وضعیت های پیشین این بنا موضوع پژوهش است؛ از این رو، پرسش از ماهیت معماری این بنا مطرح می شود؛ و این که سیر تاریخی بنای خدای خانه چیست؟ با این هدف که صورت اصیل این بنا تبیین شود. پژوهش به روش «تاریخی-تحلیلی» و با بهره گیری از متون و اسناد تصویری تاریخی و مشاهده های میدانی به انجام رسیده است. در این پژوهش روشن شده که بنای خدای خانه به گمان از هنگام بنیان مسجد برپا شده و چند سده بعد دگرگونی هایی در آن پدید آمد. شاکله اصلی خدای خانه در سده هشتم هجری قمری با افزوده شدن برج هایی در چهار نبش بنا کامل شد؛ با این توضیح که پیش تر در سده ششم-هفتم هجری قمری بنای میانی و رواق ستون دار ساخته شده بود. برپایه مستندات تاریخی، بنا در دو اشکوب ساخته شده بود. در صورت اولیه، خدای خانه در مرکز صحن مسجد قرار داشت. فضای یادگیری و قرائت قرآن بود و در آن قرآن های کهن و سی پاره های وقفی را نگه می داشتند.

فضاهای آموزشی همواره تحت تأثیر تحولات فرهنگی، اجتماعی و تکنولوژیکی دستخوش تغییرات شده اند. این تغییرات، به ویژه در معماری مدارس، متناسب با شرایط فرهنگی، نیازهای آموزشی و تأثیرات خارجی شکل گرفته است. پژوهش حاضر با رویکرد تحلیلی- تاریخی است که ترکیبی از تحلیل اسناد و مدارک تاریخی به بررسی سیر تحول معماری مدارس نوین در ایران طی دوره های قاجار و پهلوی اول و دوم (۱۲۵۰ تا ۱۳۲۰ شمسی) می پردازد. روش پژوهش بر پایه مطالعات اسنادی - کتابخانه ای، بررسی تطبیقی و بازدیدهای میدانی استوار بوده و تحلیل داده ها به صورت کیفی انجام شده است. یافته ها نشان می دهد که معماری مدارس از اواخر قاجار، تحت تأثیر ورود نهادهای خارجی، میسیونرها و اندیشه های مدرن غربی دگرگون شده است. این تأثیرات در سازمان دهی فضاها، نحوه طراحی ساختمان ها، تغییر در شیوه استقرار کلاس ها و استفاده از مصالح مدرن مشهود است. مدارس از ساختار سنتی درون گرا فاصله گرفته و به سمت برون گرایی و الگوهای فضایی اروپایی سوق یافته اند. از مهم ترین تغییرات کالبدی می توان به تحولات در دستگاه ورودی، حیاط مدارس، افزایش تعداد کلاس ها، تغییر در ابعاد و تناسبات فضاهای آموزشی و ارتقای کیفیت نورگیری اشاره کرد همچنین، تلفیق سبک های معماری سنتی و اروپایی منجر به شکل گیری بناهایی با سبک التقاطی شد که در آن ها، علاوه بر حفظ برخی عناصر بومی، از شیوه های مدرن ساخت، فناوری های جدید و روش های بهینه سازی فضا بهره گرفته شده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد که معماری مدارس نوین در ایران بازتابی از تغییرات آموزشی، فرهنگی و اجتماعی بوده و تحت تأثیر سیاست های کلان کشور در دوران قاجار و پهلوی بوده است. این پژوهش می تواند زمینه ای برای مطالعات تکمیلی در حوزه معماری فضاهای آموزشی نوین، بررسی تأثیرات سبک های وارداتی و تطبیق آن با نیازهای آموزشی معاصر فراهم نماید 

موزه ملی ایران یک موزه باستان شناسی است که حجم عظیمی از آثار خود را مستقیماً از کاوش محوطه های باستان شناسی به دست می آورد. در مقایسه با دیگر موزه هایی که در جهان، آثار ایرانی را در تملک دارند و یا به نمایش می گذارند، این یک امتیاز ویژه برای موزه ملی ایران است. اما با عنایت به رسالت جدید موزه در عصر حاضر، در راستای توجه به مخاطب، نمایش بهینه و روایت سازی پرسش اینجاست که موزه ملی ایران چگونه از این امتیاز در نمایش اشیاءِ خود در موزه بهره برده تا مخاطب را افزون بر آگاهی بر اهمیت حفظ و نگهداری میراث گذشته، به یادگیری در زمینه باستان شناسی سوق دهد؟ و این خصلت ها چه نمودی در شیوه های بازنمایی و ارائه آثار در موزه دارند؟ در این پژوهش، پس از مروری بر ادبیات مرتبط با تاریخچه و رسالت موزه های باستان شناسی، به آن دست از ارزش های ویژه مجموعه های باستان شناسی برای نمایش موزه ای پرداخته و سپس، به مدد یک تحلیل ساختاری و محتوایی، کار موزه ملی در نمایش اشیاء و مجموعه های باستان شناختی ارزیابی می شود. رویکرد پژوهش کیفی و روش گردآوری داده ها، افزون بر استفاده از داده های کتابخانه ای، مشاهده مستقیم و نیز مصاحبه با دست اندرکاران موزه است. یافته های پژوهش حاکی از غلبه طبقه بندی گاه شمارانه براساس دوره های اصلی باستان شناختی و سلسله های پادشاهی است که با نگاهی موضوعی و برجسته سازی اشیاء شاخص تکمیل شده است. همچنین، تلاش برای بازآفرینی زمینه تاریخی، رویکرد زیبایی شناسی به چیدمان مجموعه باستان شناسی، از طریق هم نشینی اشیاء هم اندازه و مشابه با نظمی دقیق و رعایت فاصله ها، از دیگر تمهیدات موزه ملی برای نمایش اشیاء باستان شناسی است. در نهایت، این پژوهش با بهره گیری از مبانی نظری نمایش اشیاء باستان شناسی و نیز رسالت و اهداف این شکل از موزه ها، بهره گیری از رویکردهایی چون تاریخ زنده و باستان شناسی معاصر را در نمایش این موزه پیشنهاد می کند. 

معماری صنعتی به عنوان یک حوزه مهم و جذاب در عرصه معماری با تمرکز بر استفاده از مواد سخت و زیبا، تمرکز بر سادگی و کارکردی بودن، و البته توجه به جزئیات و تناسبات، به یک ارتباط بین زیبایی و عملکرد در ساختمان ها می پردازد. در نمای ساختمان های صنعتی تبریز، تناسبات معماری با بهره گیری از مدول های ثابت تکراری از قالب های آجری، با توجه به جزئیاتی مثل پنجره ها و بازشوها صورت می پذیرد. این تناسبات به زیبایی و کاربری بهینه این ساختمان ها کمک کرده و همچنین ارتباط بین زیبایی معماری و عملکرد کارخانه ها را به وضوح نمایان کرده است. از دیدگاه معماری، این تناسبات نشانگر یک ترکیب منحصر به فرد از اصول معماری صنعتی اروپایی و عناصر محلی تبریز می باشد. روش پژوهش حاضر توصیفی- تحلیلی است. از مطالعات کتابخانه ای - اسنادی و مشاهدات میدانی به گردآوری اطلاعات تناسبات به کاررفته در نمای کارخانه های صنعتی پرداخته است. تحلیل این تناسبات به ارتقاء زیبایی و کارایی ساختمان ها کمک کرده و ارتباط واضحی بین زیبایی معماری و عملکرد کارخانه ها ایجاد نموده است. این تناسبات همچنین با تلفیق عناصر معماری صنعتی اروپایی و عناصر محلی، شاهد یک نوآوری در زمینه معماری صنعتی در شهر تبریز می باشد. در این مطالعه، بررسی تناسبات به کاررفته در نمای کارخانه های صنعتی در شهر تبریز، با مورد مطالعاتی کارخانه چرم سازی خسروی، انجام شده است. این تحقیق بر روی تجزیه وتحلیل عناصر معماری و اصول طراحی مورداستفاده در ساختمان های صنعتی در تبریز و بر روی تناسبات معماری در بازشوها و ورودی ها و الگوهای مورداستفاده در این بخش ها، به ویژه بررسی جنبه های زیبایی شناختی و کارکردی نمای ساختمان ها تمرکز دارد. با مطالعه کارخانه چرم سازی خسروی به عنوان یک نمونه خاص، این تحقیق به دنبال ارائه برداشت هایی درباره رابطه میان هندسه، تزئینات و معماری صنعتی در دوره پهلوی در تبریز است. یافته های این پژوهش به بهترین درک از ویژگی های معماری و اهمیت تاریخی ساختمان های صنعتی در تبریز کمک می کند. نتایج نشان داده است که در نماهای ساختمان های صنعتی نیز همچون سایر بناهای تاریخی از تناسبات طلایی و هندسی استفاده شده است. همچنین با تحلیل تمام الگوهای به دست آمده از بازشوها و ورودی ها به یک الگوی پایه در نماها دست یافتیم که می توان از این الگوی پایه در طراحی بازشوها و ورودی های دیگر بناها استفاده کرد که به تنوع و زیبایی نمای ساختمان ها کمک می کند.