مطالب مرتبط با کلیدواژه

تزئینات


۱.

بررسی تاریخی پوشاک مردانه در دوره ی ایلخانان (654-736 ه.ق)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: تاریخ نامه ایران بعد از اسلام سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۳ شماره ۹

کلیدواژه‌ها: پوشاک ایلخانان نگارگری شکل و طرح تزئینات

حوزه های تخصصی:
  1. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی ایلخانان اجتماعی
  2. حوزه‌های تخصصی تاریخ ایران اسلامی حکومت های ایرانی- اسلامی ایلخانان فرهنگی
تعداد بازدید : ۴۷۷۴ تعداد دانلود : ۱۵۵۶
دوران حکمرانی ایلخانان مغول از اثرگذارترین دوره ها در تاریخ ایران بوده است که به طور قابل توجهی حیات اجتماعی ایرانیان را دستخوش تغییراتی ساخت. یکی از نمونه های این تغییرات، در موضوع پوشاک قابل ردیابی و مطالعه است. هدف این مقاله بررسی پوشاک مردانه، شکل و طرح البسه و انواع و اجزاء آن در دوره ی ایلخانان می باشد. مشاهده ی آثار هنری و نگارگری های کتب تاریخی آن دوره مهمترین شیوه در بررسی های این مقاله بوده است. چنین به نظر می رسد که این نگاره ها جزئیات قابل توجهی در رابطه با پوشاک آن دوره را به نمایش می گذارند. از دیگر منابع مهم در این تحقیق استفاده از کتب تاریخی، سفرنامه ها و برخی کتاب های ادبی دوره ی ایلخانان بوده که مطالب ارزشمندی در خصوص پوشاک این دوره بدست می دهد. روش پژوهش مبتنی بر تاریخ خرد (Microhistory) است و مطالب حاضر به شیوه ی کتابخانه ای گردآوری شده است. سوال اصلی این است که پوشاک مردان در دوره ی ایلخانان چگونه بوده است؟
۲.

مطالعه روند توسعه تزئینات آجرکاری در معماری مساجد ایران و چرایی عدم توسعه هنر کاشی کاری در معماری بعد از اسلام ایران تا دوران ایلخانی

نویسنده:
منبع: جندی شاپور سال دوم تابستان ۱۳۹۵ شماره ۶

کلیدواژه‌ها: معماری اسلامی ایران آجرکاری تزئینات کاشی کاری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۴۹ تعداد دانلود : ۲۴۶۵
بناهای مذهبی یکی از اصلی ترین عناصر شکل دهنده شهرهای اسلامی بوده و به عنوان شاخص ترین عنصر معماری، هویت شهر اسلامی را تعریف می کنند. این بناها با توجه به اهمیت مذهبی که دارند، جایگاه ویژه ای را در بافت تاریخی شهرهای اسلامی عهده دار می شوند، به همین خاطر غنی ترین طرح ها و فرم های تزئینی در پوشش تزئینات آجری در مساجد به کار رفته است. درباره روند توسعه هنرآجرکاری در معماری مساجد ایران، اطلاعات ناچیزی موجود است و هنوز آن طور که درخور این هنر گرانمایه است، به آن پرداخته نشده است. بنابراین ضروری است که در این زمینه با توجه به اهمیت آن در معماری ایران، تحقیق و پژوهش بیشتری صورت گیرد. روش پژوهش در این مقاله از طریق منابع کتابخانه ای و با رویکرد توصیفی - تحلیلی انجام شده است. هدف این پژوهش بررسی روند توسعه هنر آجرکاری در معماری مساجد ایران از آغاز دوران اسلامی تا پایان دوران ایلخانی با هدف معرفی تزئینات، شناسایی فرم های تزئینی و چگونگی تداوم یا متوقف شدن آن در ادوار بعدی است. همچنین بررسی چرایی عدم توسعه هنرکاشی کاری در معماری بعد از اسلام ایران تا دوره ایلخانان از دیگر محورهای این پژوهش است.
۳.

نگرشِ تحلیلی بر تزئینات معماری ستون های چوبی مساجد مراغه

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال اول زمستان ۱۳۹۶ شماره ۲ 115-129

کلیدواژه‌ها: تزئینات ستون های چوبی مساجد مراغه معماری اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۶۱ تعداد دانلود : ۹۴۹
هدف از این پژوهش تحلیل و بررسی تزئینات معماری ستون های چوبی مساجد مراغه است. روش پژوهش برمبنای مطالعه پیمایشی و توصیفی و جمعیت آماری مشتمل بر 14 مسجد ستون دار چوبی شهر مراغه است که 8 مسجد به دلیل تجدید بنای کلی و یا فاقد تزئینات بودن ستون های چوبی آن ها از جمعیت آماری کنار گذاشته شده و نمونه های مورد مطالعه شامل 6 مسجد است. امروزه به دلیل عدم استفاده از این نوع تزئینات در ساخت مساجد و منحصر به فرد بودن آن ها چنین پژوهشی ضروری به نظر می رسد. این سرستون های چوبی با آرایه مقرنس کاری و خراطی شده به اشکال هندسی آویزان، پله پله و کنگره دار تزئین شده اند، به طوری که بر روی این سرستون ها تزئینات غنی با نقش مایه های گل و بوته اسلیمی به وفور دیده می شود. رنگ های استفاده شده در این نقوش شامل مشکی، سفید، قرمز، سبز، زرد، آبی، قهوه ای روشن و تیره، فیروزه ای و طیف های مختلف این رنگ ها هستند. در کنار این موضوعات تزئینی، از خوشنویسی آیات، عبارات و اسماء جلاله نیز استفاده شده است. نتایج حاصل از این پژوهش بیان گر آن است که تزئینات معماری ستون های چوبی مساجد مراغه ضمن تبعیت از سبک هنری واحد و خاص، از نوعی تنوع رنگ، طرح و فرم ستون ها در مساجد مختلف برخوردار بوده و تا حدودی با همدیگر متفاوت هستند.
۴.

جستاری بر جانمایی آیات قرآنی و سایر کتیبه ها در بناهای دوره اسلامی براساس مضامین آن ها (پژوهشی بر مقابر دوره سلجوقی شمال غرب ایران)

نویسنده:
منبع: مطالعات باستان شناسی پارسه سال دوم بهار ۱۳۹۷ شماره ۳ 133-148

کلیدواژه‌ها: معماری اسلامی مقابر سلجوقی شمال غرب ایران تزئینات کتیبه

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۳ تعداد دانلود : ۱۵۰۶
مقابر یا بناهای آرامگاهی یکی از مهم ترین عناصر معماری ایرانی - اسلامی هستند که در زمینه های مختلف نیاز به بررسی و پژوهش های موشکافانه دارند. اهمیت این دسته از بناها در میان ایرانیان به حدی است که در هر دوره از ادوار اسلامی ایران، مهم ترین و پرکاربردترین هنرها و اوج تزئینات معماری مربوط به آن دوره در ساختمان آن ها به کار گرفته می شده است. به طور کلی تزئین در بناها نقش مؤثرتری ایفا می کند، چراکه اگر بنا از نظر فرم و سازه برای باستان شناسان و طراحان قابل فهم باشد، ممکن است برای عامه مردم چنین نباشد و این تزئینات اند که در نگاه اول بیننده را به خود جلب می کنند. این مقاله، هنر کتیبه نگاری را به عنوان یکی از مهم ترین عناصر تزئینی بناهای اسلامی در چهار مقبره سلجوقی شمال غرب ایران یعنی گنبد سرخ، برج مدور، سه گنبد و گنبد کبود مورد بررسی قرار می دهد. روش تحقیق مقاله به صورت تفسیری-تاریخی بوده و سپس با رویکرد تحلیلی به مطالعه تزئینات چهار مقبره خصوصاً از نظر معماری، نقوش، کتیبه ها و موقعیت و جایگاه آن ها بر روی بناها پرداخته است. همچنین علاوه بر بررسی مقالات، کتب و اسناد مربوط، با برداشت میدانی از مقابر مذکور، نقشه و تزئینات و سپس جدول مقایسه ای کتیبه ها و انواع آن ها به لحاظ مضمون ارائه می-شود. در این ارتباط، پرسش های زیر مطرح است: 1. معماری، نقوش و تزئینات مقابر سلجوقی شمال غرب ایران چگونه و کتیبه های آن ها از نظر مضمون به چند دسته تقسیم می شوند؟ 2. مضامین کتیبه ها، در موقعیت و جایگاه آن ها بر روی بدنه بناها چه تأثیری دارد؟ بررسی ها نشان می دهد که کتیبه های مقابر سلجوقی شمال غرب به گروه های مختلفی از جمله کتیبه های آیات قرآنی، کتیبه با مضمون تاریخ بنا، کتیبه با مضامین دعا، کتیبه با مضمون معمار و بانی بنا تقسیم می شوند. از طرف دیگر جایگاه این کتیبه ها در بناها نسبت به نوع مضمون و میزان قداست آن ها متفاوت بوده، به طوری که کتیبه های آیات قرآنی در بالاترین قسمت بنا، کتیبه با مضامین دعا در ارتفاعی پایین تر و کتیبه های حاوی تاریخ بنا، بانی و معمار مقبره در سطوح پایینی و بر روی بدنه بنا جای می گیرند.
۵.

بازتاب تصویری هنر اسلامی در مسجد جامع ارومیه )بررسی تزئینات محراب مسجد جامع ارومیه)

نویسنده:
منبع: پژوهش در هنر و علوم انسانی سال سوم اسفند ۱۳۹۷ شماره ۶ (پیاپی ۱۴) جلد اول
تعداد بازدید : ۱۳۰۶ تعداد دانلود : ۱۰۳۱
هنر ایران اسلامی یکی از شاخص ترین و بارزترین نمونه های هنر اسلامی محسوب می شود. اولین و مهمترین محل بروز و نمود هنر ایرانی- اسلامی، معماری است. مساجد به عنوان یکی از مکانهایی که همواره نمود مذهبی اسلام و به ویژه ایرانیان بوده مطرح می باشد. در این میان به دلیل ارزش و اعتبار مساجد و مذهب در ایران همواره آراستن مساجد یکی از دغدغه های مهم هنرمندان و مردم بوده است. مسجد جامع ارومیه و محراب زیبای آن همانند بیشتر مساجد جامع در سرتاسر ایران از جمله یکی از شاهکارهای معماری ایرانی–اسلامی می باشد. در این تحقیق بر آن هستیم تا به معرفی این مسجد و تزئینات به کار رفته در معماری آن بویژه محراب آن بپردازیم. این پژوهش در پی پاسخ به این سئوال اساسی می باشد که کدامین ویژگیها و تزئینات در محراب مسجد جامع ارومیه به کار رفته است. با توجه به بررسی های انجام گرفته می توان گفت مسجد جامع ارومیه را می توان از بناهای دوره سلجوقی دانست. از جمله عناصر سازنده این بنا می توان به شبستان گنبد دارقدیمی، محراب موجود در داخل شبستان گنبد دار و سایر بخشها اشاره کرد. این مسجد محراب زیبای گچبری دارد که جزء قدیمی ترین، پرکار ترین و بزرگترین محراب های گچبری ایلخانی بوده است. محراب مسجد در زمان ایلخانان ساخته شده و در ضلع جنوبی شبستان قرار گرفته است. با توجه به محراب زیبای این مسجد و تزئینات به کار رفته در آن از جمله، نوع خط، تزئینات خط و تاریخهای ذکر شده در برخی از تزئینات و کتیبه ها می توان به سیر تاریخی مسجد پی برد. محراب مسجد جامع ارومیه با عنصر گچ و نقوش و عناصر سنتی چون اسلیمی، ختایی وکتیبه تزئین یافته است.
۶.

شناسایی کارکردهای معناگرایانه تزئینات گچبری چله خانه خانقاه بایزید بسطامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره پاییز ۱۳۹۷ شماره ۴۷ 111 - 129

کلیدواژه‌ها: تزئینات گچبری چله خانه بایزید بسطامی معماری اسلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۵۶ تعداد دانلود : ۵۴۳
در معماری اسلامی تزئین و آرایش بنا جزء لاینفک ساختمان محسوب می شود. حضور بارز آرایه هایی چون خط نگاره ها، نقوش گیاهی و طرح های هندسی، ماهیت فرعی هنر اسلامی را تشکیل می دهد. آرایه های گچی نیز از آذین های هنر و معماری اسلامی هستند اما  این هنر بار محتوایی بالایی داشته و علاوه بر زیبایی، جهت انتقال پیام های معناگرایانه کاربرد داشته اند. مقبره بایزید بسطامی از مجموعه های تاریخی شهر شاهرود است که در دوران قبل از سلجوقی ساخته شده است و در دوره های مختلف تاریخی مرمت و گسترش شده است.  تزئینات گجبری چله خانه از طرح های هندسی تشکیل شده اند که دیوارها، طاقها و محراب را پوشش میدهند. هدف از این پژوهش مطالعه و شناسایی طرح های هندسی و تزیینات چله خانه بایزد بسطامی است و در پی پاسخ دهی به این سوال است که در تزئینات گچبری چله خانه از چه نوع نقوش و خط نوشته ها استفاده شده است؟ و همچنین کارکردهای معناشناسانه این تزیینات در چه بخشهایی از بنا و در چه انواعی ظاهر شده اند؟ و در نهایت انواع نقش مایه های به کار گرفته شده در چله خانه کدامند؟ بدین لحاظ پس از گردآوری اطلاعات به صورت میدانی و کتابخانه ای، داده های بدست آمده به روش توصیفی- تحلیلی مورد بحث قرار گرفته اند. مطالعه نقش مایه ها نشان داد که در گچبری های چله خانه گره ها برای تزئین و پوشاندن فضای داخلی طاقنما و دیوارهای بنا استفاده شده اند و گره ها با عناصر گیاهی(اسلیمی و ختایی) تلفیق شده و یا در کنار آن ها به صورت توأمان وجود دارد که این عامل از ویژگی های بارز آرایه های هندسی محراب های گچبری دوره ایلخانی به شمار می رود. طراحی کتیبه در چله خانه حاصل ترکیب عناصر متعددی است که در ترکیب و اتصالات آن از گره های ترئینی میانی، انتهای تزئینی حروف، تزئینات ساقه ها و طرح های گیاهی، تزئینات ریز نقش های متنوع استفاده شده است. اما در کارکرد معناگرایانه این نقش و تزیینات مشخص گردید که گچبری ها، اسلیمی و اعداد مقدس و کتیبه های موجود در این بنا همه در جهت ایجاد رابطه معنایی بین عناصر کالبدی و غیر کالبدی در جهت ایجاد مفاهیم عرفانی اسلامی جهت فراهم آمدن شرایط مناسب برای خلوت نشینی سالکان بوده است.
۷.

زیبایی شناسی، تزئینات " قندیل های طلا" در موزه آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) با تکیه بر ساختار

نویسنده:
منبع: پیکره دوره هفتم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱۴ 1 - 13

کلیدواژه‌ها: زیبایی شناسی قندیل تزئینات موزه حرم حضرت معصومه (س)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۵۴ تعداد دانلود : ۳۰۸
قندیل یکی از انواع   وسایل روشنایی است که به صورت آویخته از سقف مورد استفاده قرار می گیرد.  این شئِ برخلاف دیگر وسایل روشنایی که صرفاً جنبه روشنایی به محیط را دارند، دارای ریشه و پیشینه دینی است و معمولاً در اماکن مذهبی از آن استفاده می شود. مقاله حاضر  با رویکرد زیباشناختی به بررسی ساختار، رنگ، نقوش و تزئینات، قندیل های ساخته شده از جنس طلا دوره قاجار که در موزه آستانه مقدسه حضرت معصومه (س) موجود است می پردازد. مسئله این  مقاله تحقیق، چرایی وجود قندیل های متعدد و متنوع در حرم حضرت معصومه(س) و بررسی انواع تزئینات به کار رفته در آن ها است. سوال اصلی پژوهش حاضر بدین شرح است:  قندیل هایی اهدائی حرم حضرت معصومه (س) در قم، چه ویژگی هایی دارند و تزئینات اصلی آن ها  چیست و سازندگان آن چرا و چگونه آن ها را به کار برده اند. این مقاله، با بررسی سه نمونه از قندیل های حرم حضرت معصومه (س) و مقایسه آن ها با یکدیگر، نتایج خود را با ترکیبی از روش های توصیفی، تحلیلی وتطبیقی و استفاده از تصاویر  قندیل های موزه حضرت معصومه و منابع کتابخانه ای ارائه می کند. نتایج  سه قندیل طلایی موجود موزه آستانه حضرت معصومه، از لحاظ زیبایی شناسی ظاهری و ساختار، با توجه به رنگ  و استفاده از سنگ های تزیینی پرتلالو که پر تعداد هم هستند و با تناسب خاصی به کار رفته اند، و نیز با توجه به هنر مرصع کاری و مینا کاری استفاده شده بر روی قندیل، به  نظر می رسد که به تنهایی اثر هنری کاملی خلق شده است، اما وقتی  که این قندیل ها در جایگاه واقعی خود قرار می گیرند و با نور تلفیق می شوند در می یابیم که بازی نور و رنگ عجیبی به راه می افتد که جلوه معنوی فضا را دوچندان می کند.
۸.

بررسی معماری دوره ی تیموری (با تأکید بر مساجد و مدارس)

نویسنده:
منبع: رهیافت فرهنگ دینی سال اول زمستان ۱۳۹۷ شماره ۴

کلیدواژه‌ها: دوره ی تیموری معماری مساجد مدارس تزئینات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۸۳۱ تعداد دانلود : ۱۹۵۳
دوران حکومت تیموریان (772 ق_912 ق) یکی از درخشان ترین ادوار تمدن اسلامی و دوران اعتلای هنر و معماری است. معماری تیموری ریشه در معماری دوره های پیشین چون دوره ی آل مظفر دارد. سبک اصلی معماری تیموری در محدوده ی مثلثی بین سه شهر مشهد، سمرقند و هرات شکوفا شد که بناهای هرات شباهت بیشتری به بناهای خراسان امروز دارد و شاید بتوان آن ها را پلی میان ماوراءالنهر و مرکز ایران دانست. در این دوره، معماری از نظر عظمت و غنای تزئینات به شکوفایی کم سابقه ای دست یافت که در ابنیه ای چون مدرسه غیاثیه خرگرد، مدرسه دودر، مسجد گوهرشاد و بی بی خانوم قابل مشاهده هستند. مساجد و مدارس ساخته شده با ویژگی های منحصربه فردی همچون قامت و بلندی ایوان ها، رنگ لاجوردی که بیشتر در گنبدها بکار می رفت و... از دیگر آثار به جای مانده از گذشته متمایز می گردند. در این پژوهش به روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی- تحلیلی به شناخت معماری مساجد و مدارس دوره ی تیموری پرداخته شده است.
۹.

نقد و بررسی کتاب معماری مساجد اولیه ایران از آغاز تا دوره حکومت سلجوقیان(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: پژوهشنامه انتقادی متون و برنامه های علوم انسانی سال نوزدهم تیر ۱۳۹۸ شماره ۴ (پیاپی ۶۸) 29-43
تعداد بازدید : ۵۱۹ تعداد دانلود : ۶۲۱
درباب معماری مساجد صدر اسلام ایران تحقیقات بی شماری انجام شده است. در بیش تر این پژوهش ها، مساجد به صورت تک نگاری موردمطالعه قرار گرفته اند. در این بین، توجه محققان به ساختار فیزیکی و تحولات تاریخی سازه و تزئینات معطوف بوده است. این قالب کلیشه ای و تکراری در این کتاب، که خانم باربارا فینستر نوشته است، نیز رعایت شده است. هم چنین، در این کتاب به تحولات معماری مساجد اولیه ایران به تفصیل پرداخته شده است. نقد این کتاب از دو منظر ساختار شکلی و محتوایی ارزیابی شده است. این کتاب به مثابه یکی از کتاب های تحلیلی معماری صدر اسلام قابل تأمل است و می توان براساس استدلال های نویسنده، دریچه ای نو به معماری مذهبی ایران در قرون اولیه اسلامی باز کرد. درکنار نقاط قوت این اثر فاخر، نقاط ضعفی نیز دیده می شود که به طور کلی متوجه بخش تألیف و ترجمه کتاب است. انتخاب معادل های گنگ برای واژگان تخصصی و نیز برخی ایرادات محتوایی از مهم ترین موارد قابل ملاحظه به شمار می آیند.
۱۰.

نقد معماری مسجد نصیرالملک شیراز براساس نصوص دینی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: باغ نظر سال شانزدهم آذر ۱۳۹۸ شماره ۷۸ 53 - 58

کلیدواژه‌ها: مسجد نصیرالملک نقد معماری نصوص دینی شبستان تزئینات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۲۰ تعداد دانلود : ۸۳۷
بیان مسئله: مسجد نصیرالملک شیراز، که در منابع مکتوب معماری، مسجدی متمایز توصیف شده، سالهاست به یکی از کانون های گردشگری شهر شیراز تبدیل شده و به نظر می رسد که کارکرد عبادی خود را از دست داده است. تمایز این مسجد از مساجد هم دوره خود یا مساجد با قدمت تاریخی بیشتر در شیراز احتمال این فرض را ایجاد می کند که ویژگی های معمارانه این مسجد سبب این تمایز است. ویژگی هایی که با تغییر و یا تشدید الگوهای رایج در مساجد سنتی حاصل آمده و در مشاهده ای میدانی و با مرور اسنادی منابع مرتبط می توان به عدم کشیدگی شبستان عمود بر محور قبله، محورزدایی ادراکی از قبله، تزئینات حداکثری در فضای عبادی و تشبه به الگوهای غیرمسلمین در آن اشاره کرد. برای بررسی این ویژگی ها که چالش اصالت تاریخی را مطرح می کنند، ضرورت دارد به سمت معیارهای بی زمان دینی رجوع کرد که فراتر از این ویژگی، متضمن تحقق عبادت به طرزی بهینه در فضای مسجد نیز باشند. هدف: از این رو هدف اصلی این پژوهش قضاوت و نقد ویژگی های تمایزبخش در طرح مسجد نصیرالملک شیراز مبتنی بر معیارهای دینی است. روش پژوهش: در این مقاله با بهره گیری از آیات قرآن و روایات، خاصه آنانی که به احداث مسجدالنبی به دست پیامبر(ص) اشاره دارند، به عنوان معیارهای نقد، به قضاوت درباره این ویژگی های چهارگانه در مسجد نصیرالملک پرداخته می شود. نتیجه گیری: یافته ها نشان می دهد که تقسیم شبستان مسجد به دو بخش شرقی و غربی در تضاد با سیاست های طراحی شبستان از دیدگاه اسلام است. همچنین محورزدایی از قبله در کنار تزئینات حداکثری به اقامه نماز لطمه وارد می کند. در آخر استفاده از نشانه ها و الگوهای معماری فرنگی در عصر قاجار، اثبات کننده نظر تأثیر این ویژگی ها در جهت افزایش قابلیت های نمایشی مسجد و بالتبع کاهش قابلیت عبادی آن است.
۱۱.

بررسی و شناخت معماری کاخ ها در دوران عباسیان، نمونه موردی: شهر بغداد و سامرا

نویسنده:
منبع: معماری شناسی سال سوم یهار ۱۳۹۹ شماره ۱۴

کلیدواژه‌ها: معماری ساسانی کاخ های عباسیان تزئینات گچبری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۷۷۸ تعداد دانلود : ۷۶۶۴
ضعف دولت امویان و ناتوانی این حکومت در پذیرش تحولات صورت گرفته در جامعه، زمینه ساز شکل گیری دولتی جدید به نام عباسیان در کشور عراق بود، رشد و توسعه حکومت عباسیان، شورش های داخلی و حملات ترکان شاهد انتقال پایتخت از بغداد به سامرا و ساخت کاخ های متعددی در این دوره هستیم. این پژوهش به بررسی معماری کاخ های دوران عباسیان در شهرهای بغداد و سامرا میپردازد، تا به شناخت کاملی نسبت به معماری و تزئینات این کاخ ها دست پیدا کنیم. حاکمان دولت عباسی به دلیل نزدیکی کشور عراق به ایران تا حد زیادی تحت تاثیر معماری و تزئینات معماری دوران ساسانی و دولت اموی بودند، ضرورت این پژوهش در آشنایی کامل با این نوع از معماری در حکومت عباسیان و تاثیرپذیری های صورت گرفته از حکومت های پیشین است. روشی پژوهش حال حاضر به صورت توصیفی-تحلیلی و به صورت جمع آوری مقالات و منابع به صورت کتابخانه ای به انجام رسیده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که معماری کاخ های دوران عباسیان تا حد زیادی از معماری و تزئینات به خصوص در زمینه گچبری کاخ های دوره ساسانی تاثیر گرفته است که خود باعث شکل گیری سبک های متفاوتی در گچبری و همچنین شاهد نگرش متفاوت حاکمان این دوره و تاثیرات این نگاه به طراحی خاص بنای کاخ های این دوره هستیم.
۱۲.

سیری در تزئینات معماری آل بویه اصفهان و تأثیرپذیری آن از گچبری های دوره ساسانی

نویسنده:
منبع: پژوهش و مطالعات علوم اسلامی سال دوم تیر ۱۳۹۹ شماره ۱۲ 23-38

کلیدواژه‌ها: آل بویه گچ بری ساسانی اصفهان تزئینات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۴۸ تعداد دانلود : ۶۴۱
با ظهور اسلام و تصرف ایران به دست اعراب در سده های نخستین اسلامی گرچه حکومت سیاسی ساسانیان دچار فروپاشی شد، اما فرهنگ و هنر این دوران که دارای بنیان استواری بود هرگز از بین نرفت. بلکه شالوده هنری قرار گرفت که در دوره اسلامی ایران به هنر اسلامی- ایرانی معرف است. دوران آل بویه به عنوان اولین حکومت ایرانی بعد از اسلام که هدف آن احیای فرهنگ و هنر ایران باستان بود بعد از تصرف اصفهان در سال 328 هجری رسماً تأسیس شد. در این دوره هنر و معماری تحت تأثیر هنر ایران پیش از اسلام قرار داشت و برای تزئینات بناهای خود از تزئینات معماری این دوران بهره برده اند. در این مقاله سعی بر آن است تا تزئینات معماری آل بویه در اصفهان را مورد بررسی قرار داده و میزان تأثیرپذیری آن ها را از گچ بری های دوره ساسانی موردبررسی قرار دهیم. که درنتیجه آن مشخص شد که عمده تزئینات معماری این دوران در اصفهان الهام گرفته از تزئینات گچبری دوران ساسانی است و می توان یکی از علل آن را همان اندیشه احیای فرهنگ ایران در بین حاکمان این دوره دانست. همچنین از دیگر عوامل مهم در تزئینات این دوره نقوش هندسی و گیاهی هستند که به دلیل منع بکار بگیری تصویرسازی در بناها از آن ها بیشتر استفاده شده است.
۱۳.

جستاری بر تزئینات مسجد جامع ساری

نویسنده:
منبع: مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری سال سوم تابستان ۱۳۹۹ شماره ۲ (پیاپی ۱۱)

کلیدواژه‌ها: تزئینات جزئیات مسجد مسجد جامع ساری

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۸۹ تعداد دانلود : ۵۴۴
مسجد جامع ساری از ابنیه مهم تاریخی معماری استان مازندران می باشد. این بنا یکی از اولین مساجد جامع استان بوده که ساختمان آن از ابتدا برای پرستش ساخته شده است. این بنا در ابتدا پرستشگاه دین زرتشت و در سال 144 ه.ق به مسجد و برای پرستش الله تغییر یافته است. این مسجد از معدود بناهای تاریخی این استان است که با توجه به آب و هوای این منطقه که رطوبت مضاعف باعث نابودی بناها می شود، تاکنون پابرجاست. از دوران قاجار و پهلوی اول بازسازی های متعددی در این بنا انجام شده که این مرمت ها تا زمان معاصر ادامه داشته است. مرمت های بسیار باعث شده طرح این بنا به شبستان ستوندار و ایواندار تبدیل شده و جزئیاتی را به همراه داشته باشد. از خصوصیات این مسجد می توان به سقف چوبی آن اشاره کرد. این پژوهش با روش گردآوری اسنادی و میدانی و روش تحقیق توصیفی-تحلیلی به بررسی جزئیات و تزئینات مرمت آخر این بنا که پس از آتش سوزی سال 1397 انجام شده، می پردازد. این نوشتار به تحلیل تزئینات این مسجد می پردازد و در دو بخش بررسی و تحلیل این مهم را به انجام می رساند. تزئینات این بنا از قبیل کاشیکاری، گچکاری، چوبی، سفال کاری و آجرکاری بوده که به بررسی آن ها پرداخته شده است.
۱۴.

میراث معماری تیموری در خراسان

نویسنده:
منبع: شهرسازی ایران دوره سوم بهار و تابستان ۱۳۹۹ شماره ۴ 117-130

کلیدواژه‌ها: دوره ی تیموری خراسان معماری تزئینات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۷۴۹ تعداد دانلود : ۷۵۳
دوران حكومت تیموریان یكی از درخشان ترین ادوار تمدن اسلامی و دوران اعتلای هنر و معماری ایران محسوب می شود. سبک معماری خاص و تزئینات زیبای به جای مانده در ابنیه عصر تیموری قابل توجه است. در این دوره، معماری از نظر عظمت و غنای تزئینات به شكوفایی كم سابقه ای دست یافت که در بناهایی چون مدرسه غیاثیه خرگرد، مدرسه دودر و مسجد گوهرشاد قابل مشاهده هستند. مساجد و مدارس عصر تیموری و نیز آرامگاه های خانوادگی و بناهایی که بر قبور شخصیت های سیاسی و علمی این دوره ساخته شده به نوعی نمایانگر سبک معماری آن همچون سردرها و گنبدهای مرتفع و پیازی شکل و نیز تزئینات زیبا با غلبه رنگ لاجوردی است که چشم هر بیننده ای را به خود جلب می کند. زیارتگاه هایی که بر قبور شیخ احمد جامی و ابوبکر تایبادی ساخته شدند از ابنیه آرامگاهی عصر تیموری در خراسان به شمار می روند. همچنین بناهای دیگری چون کاروانسراها، آب انبارها، میل و... در این دوره ساخته شد که اگرچه ممکن است بخش زیادی از این بناها از بین رفته باشد و یا در دوره های بعد بازسازی شده باشد اما همچنان گویای ذوق و هنر معماری عصر تیموری است. در این پژوهش به روش کتابخانه ای و شیوه توصیفی به بررسی معماری و تزیینات این بناها پرداخته شده است.
۱۵.

بازشناسی ویژگی های معماری ایران و بازتاب آن در معماری عثمانی (مطالعه تطبیقی تزیینات در مدارس آناتولیایی و معماری ایرانی)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال دوازدهم پاییز و زمستان ۱۳۹۵ شماره ۲۵ 53 - 66

کلیدواژه‌ها: مدارس تبادل فرهنگی معماری تزئینات سلجوقیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۳ تعداد دانلود : ۵۵۳
هنر و معماری سلاجقه روم قبل از حضور ایرانیان متأثر از هنر دمشق بود، اما با آمدن هنرمندان ایرانی و تبادلات فرهنگی بین این دو حوزه سیاسی، معماری با نقوش و تزئینات ایرانی همراه و همساز شد. از سوی دیگر، ایران در طول تاریخ اسلام و به خصوص عصر سلجوقی، همواره یکی از مراکز اصلی هنر اسلامی بوده است و  عثمانی ها در زمینه معماری، با الهام از هنر ایران و بیزانس، گام های بزرگی برداشتند. به دلیل همجواری ایران و عثمانی، و نیز تبادلات فرهنگی و وجوه مشترک حکومتی، هنر و معماری این دو سرزمین از یکدیگر ایده گرفته و تشابهاتی با یکدیگر دارند. در این پژوهش به بررسی تطبیقی شاخصه ها و عناصر معماری مدارس ساخته شده در عصر سلجوقیان رم که الهام گرفته شده از نظامیه ها و مساجد ایرانی می باشد پرداخته شده است.  بر این اساس در این مقاله با استفاده از از روش تحقیق تاریخی- تفسیری، به بررسی این تأثیر و تأثرات در دو حوزه طرح و پلان و همچنین بکارگیری نقوش تزئینی پرداخته شده است. یافته های این پژوهش نشان می دهند که برخی از طرح ها و نقش های تزئینی معماری ایران در معماری مدرسه های عثمانی مورد استفاده قرار گرفت.
۱۶.

ویژگی های بصری و ساختاری ارسی های شهر تاریخی ماسوله(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال پانزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۴ 72 - 92

کلیدواژه‌ها: اُرسی تزئینات گره چینی شهر تاریخی ماسوله انرژی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۵۳۵ تعداد دانلود : ۴۱۲
ارسی ها پنجره های مشبک بالارونده با شیشه های رنگی هستند که می توانند نور خورشید را متناسب با ساعات و شدت تابش آن در رنگ های متعددی عبور دهند. شهر تاریخی ماسوله نیز ازجمله مناطقی است که در معماری آن از ارسی های منحصربه فردی استفاده شده است. در پژوهش حاضر تلاش گردیده است تا انواع ارسی های شهر تاریخی ماسوله دسته بندی گردند و همچنین تلاش گردیده است تا ویژگی های بصری، ساختاری، عملکردی و میزان نور دریافتی حاصل از هریک از ارسی ها را مورد تحلیل و ارزیابی قرار گیرند. جهت دستیابی به این اهداف در تحقیق حاضر از شیوه های میدانی و مطالعات توصیفی- تحلیلی استفاده شده است. نتایج حاصل از تحقیق نشان دهنده آن است که ارسی های ماسوله را می توان در غالب 6 گونه از ارسی های متفاوتی همچون، ارسی های غیرمنفذدار بازار، ارسی های 1 درکی دوجداره، ارسی های 2درکی، ارسی های 3درکی، ارسی های 4درکی و ارسی های 5درکی دسته بندی کرد. همچنین با بررسی و تحلیل های صورت گرفته در ویژگی های بصری و ساختاری ارسی های ماسوله می توان عمده ترین دلایل در پیدایش انواع مختلف ارسی ها را از قبیل، خلق ابعاد انسانی تر در ابعاد بازشوها، ایجاد پوشش (حجاب) متناسب برای کاربران در فضاهای داخلی، ایجاد دید بصری متناسب با شرایط دلخواه کاربران (متحرک سازی)، افزایش حافظت فیزیکی از کاربران کهن سال و خردسال، کاهش مصرف انرژی های مصنوعی و با سبک سازی در وزن بناها موجب کاهش در برابر تخریب بلایای طبیعی همچون زلزله می گردند دانست.
۱۷.

آرایه های نمادین شیعی در مسجد جامع ورامین(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال پانزدهم تابستان ۱۳۹۸ شماره ۳۴ 47 - 71

کلیدواژه‌ها: تزئینات مذهب شیعه مسجد جامع ورامین نماد

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۶۸۰ تعداد دانلود : ۵۸۹
هنرهای سنتی مانند گج بری، کاشی کاری و آجر کاری، در معماری ایرانی به خصوص در معماری مساجد جایگاه ویژه ای دارد. از زمان ورود اسلام به ایران، شاهد دگرگونی وسیعی در شکل، محتوا و محل اجرای این هنرها در معماری هستیم که ناشی از بستر اجتماعی – مذهبی جوامع است. از زمان پیدایش اسلام در ایران شاهد تغییرات گسترده کالبدی و غیرکالبدی در معماری مساجد بوده ایم. تعییر شکل آرایه ها در دوره های تاریخی مختلف تحث تاثیر عوامل گوناگونی از جمله بستر سیاسی- اجتماعی جوامع قرار گرفته است. هدف پژوهش حاضر توصیف و مطالعه آرایه های مسجد جامع ورامین به منظور شناشایی تفکرات مذهب شیعه و روند تغییرات در شکل و محتوای آن و بررسی تاثیر بستر اجتماعی به عنوان یکی از عوامل دخیل در این دگرگونی هاست. سوال های مطرح شده در این پژوهش عبارتند از 1- نقوش  منتسب به مذهب شیعه در مسجد جامع ورامین کدام اند؟ 2- بستر اجتماعی و حوادث تاریخی قرن هفتم آیا در بکارگیری آرایه های شیعی در مسجد جامع ورامین نقش دارد ؟  این پژوهش به روش تاریخی- تحلیلی با بررسی اسناد کتابخانه ای و مطالعات میدانی به گردآوری داده ها پرداخته است. پس از تحلیل و جمع بندی به نتیجه گیری در مورد چگونگی تغییرات در شیوه اجرا ( گچ بری به اجر و کاشی کاری رنگی)، استفاده از نقوش طبیعی گیاهی به شکل هندسی پیچیده و اسلیمی، مضمون کتیبه ها ( استفاده از آیات قرآن، اسامی مقدس امامان و احادیث و ادعیه)، و محل کاربرد آرایه ها در فضای داخلی مجاور محراب به فضای بیرونی پرداخته و در ادامه به ظهور و تقویت تفکرات شیعی در آرایه های خوشنویسی جهت تاکید حکومت وقت بر مذهب  شیعه را بیان می کند.
۱۸.

تداعی های ذهنی در شناخت شاخصه های معماری اسلامی(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: مطالعات هنر اسلامی سال پانزدهم پاییز ۱۳۹۸ شماره ۳۵ 70 - 98

کلیدواژه‌ها: معماری اسلامی تداعی معانی تصویر ذهنی عنصر کالبدی فضا و نور تزئینات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۶۰ تعداد دانلود : ۳۲۷
معماری اسلامی ایران به عنوان بخش عظیمی از هویت، تاریخ و فرهنگ این سرزمین، همواره الهام بخش بسیاری از هنرمندان و معماران این مرز و بوم بوده است. بنابراین، احیاء ارزش های این معماری در فضای امروز و زنده نگاه داشتن این میراث ارزشمند مستلزم شناخت ویژگی ها و مؤلفه های شاخص آن است. مطالعات صورت گرفته در این حوزه نشان می دهد معماری اسلامی از سه جنبه عناصر معنایی، اصول مشترک طراحی در سرزمین های مختلف و نیز عناصر و مؤلفه های کالبدی آن قابل بررسی است. این در حالی ست که مخاطبین این هنر عمدتاً به عنصر کالبد این معماری توجه دارند و بنابراین با بهره گیری از این عناصر کالبدی که ریشه در تصاویر ذهنی آن ها دارد می توان فضاها و بناهایی خلق نمود که با تداعی این معماری محملی برای انتقال معانی ارزشمند آن به نسل های آینده باشد. با این هدف، در این تحقیق سعی گردیده از طریق پیمایش تداعی های ذهنی و دستیابی تصاویر ذهنی مخاطبین معماری اسلامی به شناخت مؤلفه های آن دست یابد. مقاله حاضر از طریق مصاحبه با 137 نفر از فارغ التحصیلان رشته معماری که با این فضاها آشنایی دارند اجرا گردید و ضمن  استخراج تداعی های ذهنی و دریافت اولین تصاویر ذهنی آن ها به بررسی عوامل متمایزکننده این معماری پرداخته است. نتایج حاکی از آن است که نحوه طراحی، عنصر فضا و نور، تزئینات، عناصر کالبدی، یادمان ها و مقابر و عامل معنویت از جمله عواملی هستند که به عنوان اولین عنصر تداعی کننده مورد توجه قرارگرفته اند که در این میان بیشترین تداعی ها به عنصر تزئینات اشاره دارد. علاوه براین، بیشترین تصاویر ارائه شده توسط مشارکت کنندگان مربوط به مساجد و بناهای مذهبی است. 
۱۹.

سیر تحول شکل و تزئینات معماری گونه میزهای سفالی شش ضلعی دوره سلجوقی در ایران و ایوبیان سوریه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگره پاییز ۱۳۹۹ شماره ۵۵ 139 - 151

کلیدواژه‌ها: ایران سوریه میزهای سفالی دوره سلجوقی دوره ایوبیان تزئینات شکل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۴۱۵ تعداد دانلود : ۳۰۷
 ایران دوره سلجوقی و سوریه دوره ایوبی دو منطقه مهم در تولید آثار سفالی فاخر در قرون ششم و هفتم بوده اند. یکی از تولیدات منحصربه فرد این دو منطقه میز های سفالی کوچک و کوتاهی است که محلی برای قرار دادن اشیا بوده و در تزئین آنها از الگوهای معماری بهره برداری شده است. این آثار از تولیدات رایج و مشابه دوره سلجوقی ایران و ایوبیان سوریه به شمار آمده که به دلایل مهاجرت، تجارت و جنگ، تحت تأثیر یکدیگر بوده اند، به گونه ای که تولید میز ها در هیچ یک از دوره های تاریخی مشابه این دو منطقه نبوده است. هدف از انجام این تحقیق آن است که با مقایسه و تطبیق میزهای ایران و سوریه، ضمن پرداختن به شباهت ها و تفاوت های موجود، سیر تحول میزها از طریق تجزیه وتحلیل تزئینات، شکل و نحوه ساخت، موردبررسی قرار داده و به تأثیرپذیری این آثار از یکدیگر پرداخته شود تا از این رهیافت بتوان به شناخت کمی و کیفی و میزان اثرگذاری معماری بر ساخت و تزئین آنها دست یافت. سؤال های این پژوهش عبارت اند از: 1. نقوش به کاررفته در تزئینات میز های سفالی ایران و سوریه چه هستند؟ 2. شباهت ها و تفاوت ها بین شکل و تزئینات میز های سفالی مناطق ذکرشده کدام اند؟ 3. در ساخت شکل و تزئینات میزهای سفالی از چه روش هایی استفاده شده است؟ پژوهش کیفی است و در حوزه روش شناسی متکی بر توصیف و تحلیل است. گردآوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و میدانی صورت گرفته است. در این خصوص، با تکیه بر منابع معتبر، چهارده نمونه میز سفالی از موزه های داخل و خارج، جمع آوری شده و موردبررسی قرارگرفته اند. جهت تحلیل دو نمونه از میزهای ایران روش میدانی و بازدید مستقیم از موزه سفال و آبگینه تهران انجام شده است. تزئینات و ساختار ساده تا پیچیده این آثار مانند تزئینات ساده و کم نقش قالبی تا تزئینات پرنقش و ریز زرین فام، ساختار ساده و یک طبقه ای میزها تا ساختار پیچیده تر و دوطبقه ای آنها و لعاب ساده و تک رنگ میزها تا لعاب پیچیده و باارزش زرین فام، پیشرفت در تحول ساخت میزها را نشان می دهد. یافته ها مبین آن است که عناصر معماری حضور چشمگیری در تزئین میزها دارند. این میزها شباهت های کلی و تفاوت هایی در ساختار، تزئینات و لعاب با یکدیگر داشته و در ساخت و تزئین آنها از شیوه کاربردی و مهم قالبی استفاده شده است.
۲۰.

بازشناسی تزئینات مسجد-مدرسه های دوره قاجار اراک(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:
منبع: نگارینه هنر اسلامی سال پنجم پاییز و زمستان ۱۳۹۷ شماره ۱۶ 30 - 43

کلیدواژه‌ها: اراک معماری قاجار مسجد-مدرسه تزئینات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۰۱ تعداد دانلود : ۲۰۵
در دوره قاجار، تزیینات به دلیل تلفیق سنت و مدرنیته و تنوع نقش، از اهمیت ویژه ای برخوردار است و بهره مندی گسترده از بنای مسجد-مدرسه ها در این دوره، سبب شد هاست تزیینات این ابنیه حائز اهمیت گردد. در این پژوهش سعی شده است تا با بررسی سه مسجد-مدرسه سپهداری، آقاضیاءالدین و خوانساری، واقع در اراک، با روش توصیفی-تحلیلی به این پرسش که تزیینات این ابنیه شامل چه گونه ها و نقوشی می باشند، پاسخ مناسبی ارائه گردد. به این منظور نگارندگان به بررسی منابع تاریخی پرداخته و با حضور مستقیم در بنا و عکسبرداری، اطلاعات لازم را گردآوری و سپس تحلیل نمود هاند. نتایج این بازشناسی نشان م یدهد که تزیینات این ابنیه شامل کاشی کاری، آجرکاری، گچبری و حجاری می باشد. کاشی کاری در این ابنیه خود را در نقوش ختایی، اسلیمی، معقلی و کتیبه به نمایش گذارده که بیشترین تنوع نقوش را دارا می باشد. تزیینات آجرکاری علاوه بر این که از حیث تکنیک و محل قرارگیری متنوع است؛ از حیث شکل آجرها نیز دارای تنوع بوده و بیشترین سطح تزیینات را به خود اختصاص داده است. همچنین نتایج پژوهش در برگیرنده این موضوع است که تزیینات گچبری با طرح گیاهی و تزیینات حجاری با طرح های هندسی و گیاهی انتزاعی، مورد استفاده قرار گرفته است. در نهایت یافته های پژوهش نشان میدهد تزیینات ابنیه مورد بررسی دارای 48 نمونه مختلف می باشد.