پژوهش های نوین در مطالعات علوم انسانی اسلامی

باورها و اعتقادات اسلامی قادر است با معنابخشی به زندگی اجتماعی و قاعده مندسازی مناسبات گروهی موجب هم-گرایی میان مسلمانان شود اما جوامع اسلامی با اختلافات گسترده و پیچده ای مواجه است؛ یکی از مهم ترین اهداف متفکران اسلامی برای بیداری ملت های مسلمان، مقابله با اختلافات بوده است. این پژوهش تلاش دارد ریشه های فکری و فرهنگی اختلافات مسلمانان را باوجود تاکیدات بسیار قرآن و سیره نبوی بر وحدت، مورد آسیب شناسی قرار دهد . این مقاله با استفاده از روش تحلیلی- تاریخی و با بهره مندی از منابع (روش) تلاش دارد این موضوع اساسی را بررسی نماید که هرگونه آینده نگری و برنامه ریزی برای وحدت اسلامی منوط به شناسایی عوامل ایجادکننده اختلاف است که عموما اعتقادی و فرهنگی هستند. شناسایی و علاج ریشه های اختلاف میان مسلمانان موجب موفقیت موج بیداری اسلامی و ناکامی طرح های تفرقه انگیز در جهان اسلام می شود؛ دقت و تامل در قرآن مجید و سیره حضرت محمد(ص) گویای اهمیت و ضرورت این موضوع است. مهم ترین محورهای رفع آسیب های فرهنگی اختلافات: توحید محوری فکری، اصلاح اندیشه های بی بنیان، هم بستگی و مدارای اعتقادی، طرد قومیت گرایی افراطی، نکوهش برتری انگاری شخصی و گروهی، استفاده هدفمند از اجتماعات مذهبی به ویژه حج، طرح حقوق مشترک انسانی، به کارگیری اخلاق اسلامی و تکیه بر آموزه های مشترک دینی مسلمانان است .

انسان همواره در سودای زندگی بهتر به محیط زیست تعرض کرده و آسیب های بسیاری که برخی جبران ناپذیرند، به آن وارد کرده است. از دیرباز بشر بر این پندار بوده که محیط زیست برای استفاده و بهره آدمی پدیدآمده، هرچند سبب تخریب آن نیز به دست آدمی بوده است. اگرچه در چند دهه گذشته تلاش شده تا با آگاهی بخشی، وضع قوانین و اعمال برخی محدودیت ها از این گنجینه ارزشمند و میراث آیندگان محافظت شود؛ ولی آسیب های جدی و گسترده ای که تا کنون و به صورت سیستماتیک و سازمان یافته توسط دولت ها و شرکت های چندملیتی به محیط زیست وارد شده، نقض گسترده حقوق بنیادین بشر را به دنبال داشته است. پیوند تنگاتنگ میان جرائم حقوق بشری و جرائم زیست محیطی نیز به همین سبب است؛ بنابراین به نظر می رسد یکی از شرایط اساسی حفظ حقوق بشر حفاظت از محیط زیست در برابر جرائم زیست محیطی است. از مهم ترین جرایم زیست محیطی که از دل جنگ ویرانگر و خشونت بار آمریکا علیه ویتنام سر برآورد، اکوساید است که تلاش دوستداران محیط زیست طی چند دهه گذشته برای جرم انگاری این رفتار مخرب بشری به واسطه نفوذ شرکت های چندملیتی و عدم تمایل حکومت ها برای شناسایی این جرم بی نتیجه مانده است. در این پژوهش که به روش کتابخانه ای و به صورت توصیفی - تحلیلی  ارائه شده ، با نگاهی به سیر تاریخی و تقنینی اکوساید و واکاوی جرایم زیست محیطی از منظر جرم شناسی سبز، جهان بوم و زیست محیطی تلاش شده است ضمن شناسایی مرتکبان این جرم  ضرورت جرم انگاری اکوساید مورد تأکید قرار گیرد.

عصرحاضر را باید عصر سردرگمی در میان پیشنهادهای گوناگون و گاه متناقض در خصوص روش ها و رویکردهای گوناگون آموزش و تربیت اخلاقی نامید، چراکه از یک سو رویکردهای سنتی اعم از سکولار و دینی به باد انتقاد گرفته شده و پس از تحمل برچسب هایی مانند تلقینی بودن، بی توجهی به یافته های روانشناسان در رشد اخلاقی، استبدادی بودن، جزمی بودن، متکی بودن بر اقتدار مربی به جای تأکید بر خودمختاری فاعل اخلاقی و بی توجهی به آزادی اندیشه توسط مربیان و پژوهشگران تربیتی و اخلاقی کنار نهاده شده اند بررسی نظریه اعتباریات علامه طباطبایی نشان می دهد که این نظریه به ابعاد گوناگون رفتارها، ارزش ها، الزام ها و انگیزه های اخلاقی توجه دارد و بنابراین می تواند مبنای نظری مناسبی برای سامان دهی اصول و راهبرد های تربیت اخلاقی باشد. بر همین اساس، در پژوهش حاضر، نظریه اعتباریات علامه طباطبایی، به عنوان مبنای نظری موردنیاز، جهت ارائه و تبیین راهبرد ها و اصول تربیت اخلاقی مورد بررسی قرار گرفته و تلاش شده است که راهبردهای تربیت اخلاقی را که علامه طباطبایی در تفسیرالمیزان به تبیین آن ها پرداخته اند، با این نظریه مطابقت داده شده و درنهایت با استخراج اصول تربیت اخلاقی از نظریه اعتباریات علامه، چگونگی عملیاتی کردن راهبردهای اخلاقی مذکور به گونه ای هماهنگ با نطریه اعتباریات تبیین گردد.

یکی از مباحث مهم معناشناسی، بررسی روابط همنشینی میان واژگان است. این نوشتار بر آن است تا به بررسی و تبیین روابط معنایی واژه «حقّ» در بافت زبانی آیات آن در قرآن کریم بر اساس دیدگاه «مقاتل بن سلیمان بلخی» بپردازد. مقاله حاضر با بهره گیری از روش معناشناسی به تبیین محورهای همنشینی واژه «حق» با دیگر واژگان قرآنی می پردازد تا از این طریق بتواند معنا و مفهوم این واژه و گستره معنایی آن را در قرآن کریم بدست آورد. قرآن کریم، این کلام گُهر بار الهی، مشتمل بر واژگانی است که این واژه ها به نوبه ی خود دربرگیرنده ی معانی متعددی با توجّه به ساختار معنایی و نحوی و بافت موضوعی آیات می باشند. از جمله این واژگان؛ واژه ی « حقّ» می باشد که در برخی آیات قرآن کریم، بار معنایی متعددی را با توجه به موضوع مورد بحث در آیات در بردارد. این نوشتار، با توجّه به ساختار معنایی و بافت متنی و موضوعی آیات، به بررسی معانی آن پرداخته و وجوه معنایی آن را از دیدگاه معناشناسی مورد تحلیل قرار داده است. نتیجه ی بررسی و تحلیل معناشناسی در این نوشتار نشان داد که سیر معنایی واژه ی «حقّ»، معانی متعددی چون: الله، دین اسلام، قرآن، مال و دارایی، بهره، سزاوارتر، دادگری، وجوب، توحید، مفهومی مقابل باطل می باشد. در ادامه نیز با توجه به بررسی آماری انجام شد، واژه ی حق به معنای " راستی و درستی " بیشترین بسامد را نسبت به دیگر معانی این واژه، در قرآن کریم در بر گرفته است.    

جمله ها گاه به دلیل وجود برخی عوامل مختلف می توانند هم زمان بر معانی متضاد دلالت کنند، به گونه ای که هر دو معنا با بافت و سیاق متن هماهنگی و تناسب داشته باشد. قرآن کریم نیز دارای آیاتی است که در عین حال دارای دلالت های متضاد هستند و همین عاملی شده که مفسران و مترجمان در ارائه یک معنای قطعی در مورد این گونه آیات اختلاف نظر داشته باشند. نوشتار حاضر می خواهد با تکیه بر روش توصیفی– تحلیلی، عواملی را که سبب ایجاد دلالت متضاد در آیات قرآن کریم می شوند با تکیه بر تفاسیر و ترجمه ها بررسی و تحلیل کند و نشان دهد که اختلاف نظر پیرامون معانی، نشانه ضعف کلام خداوند نیست؛ بلکه میزان بلاغت، انسجام ساختاری و معنایی قرآن کریم را برای مخاطب روشن می سازد؛ بررسی این آیات همچنین مشخص می سازد که تضاد عامل دیگری است که قطعیت کلام را تحت تاثیر قرار می دهد.

مطالعه معنا و انتقال آن از طریق زبان که در اشکال متفاوت عاطفی، خبری، پرسشی و امری نمود پیدا می کند در شاخه های گوناگون کاربردشناختی بررسی می شود. از منظر کاربردشناسی یک جمله می تواند در بسترها و بافت های مختلف نقش های متفاوتی داشته باشد که آن نقش های مرسوم تر، معنای اولیه هستند و نقش های دیگر، معانی ثانویه. بر این اساس گزاره های امری نیز می توانند همچنین نقش های متفاوتی را ایفا کنند. از آن جا که قرآن کریم برای افزونی قدرت تأثیر و القای معانی به مخاطب، تجلی گاه نقش های معنایی-کاربردشناختی گزاره های امری است؛ پژوهش حاضر در تلاش است تا با تحلیل کارکردهای زبانی گزاره های امری سوره عنکبوت، به بررسی توانش ارتباطیِ این سوره و میزان تأثیرگذاری آن در مخاطب بپردازد. به این منظور با تکیه بر روش توصیفی-تحلیلی، ویژگی های متن محور و کاربرمحور آیات در کنار عناصر زنجیره ای و زبرزنجیره ای مؤثر در معانی گزاره های امری این سوره مورد تحلیل قرار گرفته است. نتایج حاکی از آن است که گزاره های امری سوره عنکبوت به ترتیب در نقش های منظوری ارشاد، هشدار، دوام، تهدید، تعجیز و اهانت به کار رفته، و باتوجه به این که بیشتر این گزاره ها خطاب به اهل باطل است؛ لذا چنین برداشت می شود که منطق دینی ابتدا بر ارشاد و راهنمایی استوار است و در صورت مخالفت گمراهان، نخست به آنان هشدار داده می شود و اگر بر سرکشی خود افزودند، آن ها را ضعیف و ناتوان شمرده و به عذاب خداوند وعده می دهد. این نوع ارتباط قرآن با مخاطب، دلیلی قاطع بر اعجاز زبانی آن است.

سبک زندگی اسلامی در مساله ازدواج، فصل بزرگی از کتب فقهی فقهاء را به خود اختصاص داده است. امروزه دغدغه بسیاری از جوانان «همسان همسری» و به تعبیر دینی «کفویت» است که به تبع آن بحث «اجازه و ولایت ابوین در نکاح» که دختران جوان با آن روبرو هستند، مطرح می شود. فقهای امامیه در سه باب: شروط نکاح، آداب و مقدمات نکاح و باب ولایت در نکاح این موضوع را مطرح کرده اند که پژوهش حاضر با رویکرد توصیفی – تحلیلی و با هدف جستجو و مطالعه دیدگاه فقهای امامیه در پاسخ به دو پرسش: ملاک کفائت و احکام نکاح دختر باکره به غیر هم کفو تدوین و روشن گردید که فقهای امامیه در معنا و ملاک کفویت اختلاف نظر دارند. در مساله ملاک کفویت، برخی فقط اسلام، تعدادی اسلام و ایمان(شیعه) و دسته ی سوم ایمان، اسلام و توانایی پرداخت نفقه را شرط کفائت ازدواج می دانند و در بحث نکاح به غیر هم کفو نیز طبق دیدگاه اکثر ایشان حکم نکاح دختر به غیر هم کفو، حق فسخ عقد برای دختر باکره ی رشیده یا ولیّ او می باشد.

تاکنون و با استناد به کتب تاریخی  و مذهبیِ قرون اولیه اسلامی، اطلاعات بسیار ارزشمندی در ارتباط با مذهب تشیع منتشر شده است. با استناد به همین منابع چنین مشخص شده که در این بازه زمانی، مذهب تشیع در شهرها و مناطق مختلف ایران از پیروان زیادی برخوردار بود. اما زمانی که به بررسی یافته های باستان شناسی این دوره زمانی ایران پرداخته می شود که مرتبط با مذهب تشیع باشند، اطلاعات جامع و چندانی در این زمینه منتشر نشده است. با توجه به این امر ضرورت داشت که در پژوهش مستقل و هدف مندی به بررسی چنین شواهدی در سرزمین فعلی ایران پرداخته شود. پرسش اصلی پژوهش حاضر چنین است که آیا شواهد باستان شناسی مانند کتیبه های به کار رفته در آثار تاریخی موجود نیز مؤید نفوذ و گسترش مذهب تشیع در ایرانِ قرون اولیه اسلامی هستند یا خیر؟ در نتیجه، پژوهش حاضر با هدف بررسی آثار تاریخی قرون اولیه اسلامی ایران که به نحوی در ارتباط با مذهب تشیع باشند، تدوین شده است. نظر به اینکه از قرون اول و دوم هجری شواهد باستان شناسی اندکی مرتبط با مذهب تشیع در ایران شناسایی شد، در مقاله حاضر عمدتاً به بررسی آثار قرون سوم تا پنجم هجری پرداخته می شود. روش پژوهش حاضر توصیفی – تحلیلی بوده و شیوه گردآوری اطلاعات آن بر پایه بررسی منابع کتابخانه ای و مطالعه برخی آثار تاریخی موجود در موزه های مختلف داخل و خارج از کشور است..

این مقاله به روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، برآن است تا از زاویه ای تازه به تحلیل گزاره های منفی در متون اسلامی و ادبی کهن بپردازد. آنها که بدین موضوع پرداخته اند، همواره سعی داشته اند که یا وجود چنین گزاره هایی را در متون دینی و ادبی نادیده بگیرند و یا این جنس از گزاره ها را جعلی قلمداد کرده و یا اینکه به هر شکل ممکن و از طرق غیر منطقی توجیه نمایند. در این پژوهش با عاری کردن قلم خود از هر گونه تعصّب، ابتدا صورت مسأله را که مبنی بر وجود چنین گزاره هایی منفی در متون دینی و ادبی است، اثبات نمودیم؛ چرا که، این اثبات با ارائه بعضی مصادیق و نمونه ها صورت می گیرد. که با تحلیل این پدیده به تبیین چهره واقعی و تاریخی زن پرداخته شده است که اوّلاً رجال بزرگ دینی و ادبی ما خود سلوکی عملی و بزرگوارانه با زنان داشته اند و ثانیاً متون دینی و ادبی ما آینه راست نمای زنی واقعی و منفی شده اند که انعکاس آن در این متون امری اجتناب ناپذیر و معلول امری به نام مخاطب اندیشی بوده و این موضوع نقصی برای متون دینی و ادبی به حساب نمی آید. از سوی دیگر این نتیجه بدست امده که نگاه کلی به زن در این متون منفی است؛ ولی استثنائات زنان با بزرگی و عظمت تکریم شده اند.

کانت برای نخستین بار حسیات را به عنوان دروازه هایی کلیدی و محوری برای شناخت معتبر در دنیای عقل بنیاد فلسفیدن مطرح می کند و از نوعی شناخت استعلایی نام می برد. از سوی دیگر بدن بازیگر همواره بر صحنه ی نمایش یا پرده ی سینما حضوری معرفت آفرین و استعلاگون داشته است. این مقاله می کوشد تا با جست وجو در وجوه استعلایی بدن در اندیشه ی کانت و برخی اندیشمندان پس از او با رویکرد پرسش بنیادی هایدگر، به فرایند اندیشه ورزی بدنمندانه ی بازیگر در جهان دراماتیک در پرتو خودآگاهی هگلی، قصدیت برنتانو و شهود هوسرل، و نیز استعلای بازیگر از منظر گروتفسکی توجه کند. از این رو ضمن پیش کشیدن فرازهایی از نگره های بدن محور پس از کانت، می کوشد کیفیت حضور و معنابخشی بدن در این نگره ها را بررسی کند.

قراردادهای حرفه ای در ورزش از جمله قراردادهای خدماتی می باشند. بر مبنای این قراردادها شخص حرفه ای در چارچوب شروط قراردادی متعهد به تعهدات حرفه ای برای باشگاه خاصی میشود. این قراردادها از آنجایی که ارتباط مستقیمی در نظام اقتصادی دارند دارای اهمیت بسیاری می باشند، به طوری که بسیاری از چالش های مهم در این رابطه در حمایت قانونی قرار گرفته است. از جمله مهمترین چالش های مربوط به قراردادهای حرفه ای در حوزه ورزش را می توان به عدم اهلیت قانونی برخی ورزشکاران در انعقاد قرارداد عنوان کرد زیرا این افراد به فراخور صغر سنی که دارند هرچند در فعالیت خاصی حرفه ای می باشند ولی از نظر سنی اهلیت لازم را برای انعقاد قرارداد ندارند. دومین چالش قراردادهای حرفه ای در ورزش را می توان «شرط عدم رقابت» دانست که در برخی از قراردادها نسبت به شخص حرفه ای این شرط گنجانده می شود و بر اساس آن ورزشکار نمی تواند تا مدت معینی برای تیم های رقیب فعالیت کرده و این عدم فعالیت شامل دوران پس از اتمام قرارداد نیز می شود. در این مقاله سعی شده است قراردادهای حرفه ای در ورزش مورد تشریح قرار گرفته و همچنین برخی چالش های حقوقی در این رابطه مورد ارزیابی و تحلیل قرار گیرد.

متأثر از سهم قابل توجه نواحی روستایی در توسعه و به علت ناکامی این جوامع در نیل به عملکرد مطلوب در توسعه صنایع دستی، سنتی و کوچک که انتقال تکنولوژی های ساده را در بطن فرایند توسعه امکانپذیر می سازند، ضرورت تغییر و تحول و داشتن برنامه ای آگاهانه و خردمندانه برای توسعه، به اقتضای تفاوت بخش های مختلف جغرافیایی، سطوح تکنولوژیکی و وسعت بازار، از اهمیت بی بدیلی برخوردار است؛ بطوریکه توجه به این امر، از ارکان اصلی مدیریت جوامع روستایی در عصر پسا توسعه محسوب می گردد. بدین منظور، مقاله حاضر با هدف "بررسی چگونگی مدیریت توسعه جوامع روستایی بر مبنای الگوی اقتضایی کرافت" در نواحی روستایی شهرستان کرمانشاه به بررسی این مهم پرداخت. این پژوهش به روش توصیفی تحلیلی و از نوع کاربردی است. جامعه آماری پژوهش را 34 تولید کننده، تولیدات محلی که دارای سابق خاص (عمده فعالیت آنها مربوط به صنایع دستی و قالی بافی) در شهرستان بودند و به صورت خانوادگی اداره می شدند (با توجه به الگوی کرافت)، از بین 44 روستای کارآفرین شهرستان کرمانشاه به روش تمام شماری انتخاب شدند. برای گرد آوری داده ها از روش های میدانی و پرسشنامه ای استفاده شد که پایایی آن با استفاده از آزمون آلفای کرونباخ برای متغیر توسعه جوامع روستایی، 72/0 محاسبه شد که بیانگر مناسب بودن ابزار پژوهش بود. برای سازمان دهی و استخراج متغیرها در مدل مفهومی از نظریه انتقال تکنولوژی های ساده استفاه شد و برای تجزیه و تحلیل داده ها از روش های آماری (همبستگی، رگرسیون و تحلیل مسیر) برای تبیین علّی اثرات مدیریت توسعه جوامع روستایی بر سطوح تکنولوژی و وسعت بازار استفاده شد. نتایج نشان داد، همبستگی قوی بین متغیرهای (فرایند، عملکرد، فرهنگ، مقتضیان محیطی و ساختار) در سطح یک درصد خطا و 99 درصد اطمینان وجود دارد. این متغیرها در مجموع 98 درصد از تغییرات متغیر توسعه جوامع روستایی را تبیین می کنند. در این میان به ترتیب متغیرهای فرهنگ و فرایند (وجود نهادهای مدنی) دارای بیشترین اثرات علّی بر توسعه جوامع روستایی بر مبنای فعالیت های سنتی و صنایع دستی بودند.