مطالعات برنامه درسی آموزش عالی

امروزه رویکرد فرارشته ای در کانون توجه بسیاری از رشته ها بویژه  برنامه درسی  قرار گرفته است. مطالعات فرارشته ای، رویکردی جامع برای فائق آمدن بر دشوارهای برنامه درسی رشته ای و مواجهه با پیجیدگی های زندگانی بشر در عصر جدید است.در عین حال، تجلی این رویکرد  در قلمروی برنامه درسی با چالش های فلسفی و پداگوژیکی، مسائل و مسئولیت های مؤثر بر فرآیند تدریس، مسائل و مسئولیت های مؤثر بر دانشجویان، مسائل و مسئولیت های مؤثر بر طراحی دروس، مواجه است. در این مقاله بانظربه مواضع مختلف در خصوص رویکرد فرارشته ای، به این چالش ها پاسخ داده شده است و بنابراین مبانی معرفت شناختی، ، چارچوب مفهومی و مدل برنامه درسی فرارشته ای مبتنی بر تحلیل لایه ای علی آموزشی، برگرفته از نظریه رئالیسم انتقادی باسکار، تبیین شده است. در پایان خاطرنشان شده است که فرارشته ای در عرصه برنامه درسی، متضمن طیفی از تعدیل ها و تطبیق های نهادی است که در چارچوب مجموعه های فعلی آموزشی به سادگی قابل انطباق و سازواری نیستند.  بنابراین بر اساس مبادی فلسفی، معرفت شناختی و پداگوژیکی، مفهوم پردازی تازه ای از برنامه درسی فرارشته ای و دلالت های آموزشی آن ارائه شد.

پژوهش حاضر، با هدف تبیین راهبردهای ارتقای فرهنگ برنامه ریزی درسی در دانشگاه ها و موسسات آموزش عالی انجام شد. در این پژوهش با استفاده از روش کیفی داده بنیاد، اقدام به مصاحبه عمیق با 29 نفر از متخصصان و صاحب نظران حوزه آموزش عالی گردید. یافته ها نشان داده است که مهمترین راهبردهای ارتقای فرهنگ برنامه ریزی درسی در برگیرنده آموزش و آگاهی بخشی، درگیر نمودن افراد در برنامه ریزی درسی، ایجاد مراکزی در زمینه مشاوره برنامه ریزی درسی در دانشگاه ها، ملاحظه و رعایت اصول اساسی در تدوین برنامه درسی کارآمد، رشد مشارکت در آموزش عالی، و بودجه و منابع کافی است. نتایج این تحقیق، می تواند به عنوان الگوی راهنما برای برنامه ریزان آموزش عالی به منظور بازنگری و اصلاح در ساختار برنامه درسی، مشخص کردن نقاط ضعف و قوت در زمینه تحقق ارتقای فرهنگ برنامه ریزی درسی در نظام آموزش عالی و برنامه ریزی در زمینه اجرای راهبردها گردد.

هدف پژوهش حاضر،تبیین اهداف و محتوای برنامه درسی آینده بر اساس چشم اندازها و رسالت های آموزش عالی ایران در افق 1404 است. روش تحقیق، ترکیبی( کیفی و کمی) است. جامعه آماری پژوهش حاضر، منابع بالادستی، صاحب نظران حوزه آموزش عالی کشور، و نیز اعضای هیات علمی و دانشجویان دکتری دانشگاه اصفهان در سال تحصیلی 95-1394 بوده اند. دربخش کیفی از نمونه گیری هدفمند و در بخش کمی از روش نمونه گیری طبقه ای نسبتی، و برای جمع آوری داده ها از تحلیل محتوای کیفی منابع بالادستی، مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسشنامه محقق ساخته استفاده شده است. یافته های حاصل از تحلیل محتوای کیفی منابع بالادستی نشان داد جهت گیری هایی که منابع بالادستی نسبت به علم و فناوری به عنوان چشم انداز و رسالت داشته اند، جامع نگرانه و با مدنظر قرار دادن توسعه ملی صورت گرفته است و می توان آنها در سه مقوله آموزش، پژوهش و خدمات مورد بررسی و تحلیل قرار داد. نتایج حاصل از مصاحبه ها نیز نشان داد که توجه به جامعه باید به عنوان مهمترین موضوع در تدوین اهداف و محتوای برنامه درسی آموزش عالی در نظر گرفته شود. علاوه بر این، اولویت بندی اهداف و محتوای برنامه درسی توسط اعضای هیات علمی و دانشجویان دکتری نشان داد که در مولفه هدف « آموزش حقوق شهروندی» و در محتوا « توجه به نیازهای فرهنگی جامعه» به عنوان عامل های دارای اولویت نخست شناخته شده اند. در مجموع بر اساس یافته های پژوهش، می توان گفت که رویکرد و دغدغه اصلی برنامه درسی آینده آموزش عالی ایران، جامعه محوری است.

 پژوهش حاضر با هدف بررسی"دانش، نگرش و  مهارت اساتید و مدیران "و امکانات دانشگاه فرهنگیان برای اجرای برنامه درسی معنوی انجام شده است. بدین منظور چهار متغیر دانش، نگرش، مهارت و امکانات در دو گروه مدیران و اساتید مورد سنجش و بررسی قرار گرفت. پژوهش حاضر از نوع آمیخته است و در دو بخش کیفی و کمی مورد مطالعه قرار گرفته است. در بخش کیفی حجم نمونه شامل متون و منابع مرتبط با حوزه برنامه درسی معنوی در دسترس بود که در این بین20 منبع داخلی و 10 منبع خارجی به صورت هدفمند شناسایی و مورد تحلیل و بررسی قرار گرفتند. در بخش کمی هم حجم نمونه شامل 300 نفر از دانشجویان دانشگاه فرهنگیان در سال تحصیلی 1396-1395 بودند که به صورت تصادفی طبقه ای انتخاب شدند. برای گردآوری در این بخش از پرسشنامه محقق ساخته استفاده شد. برای تجزیه و تحلیل داده ها در بخش کیفی از تحلیل محتوا  و در بخش کمی از آزمون t  تک نمونه ای، فرید من و خی دو  برای بررسی های استنباطی استفاده گردید. نتایج پژوهش نشان می دهد که سطح دانش و نگرش از بیشترین میانگین و مهارت و امکانات از کمترین میانگین برخوردارند. این بدان معناست که مدیران و اساتید برای اجرای برنامه اجرای برنامه درسی معنوی از دانش و نگرش کافی برخوردار هستند اما از مهارت لازم برخوردار نیستند. همچنین امکانات دانشگاه فرهنگیان برای اجرای برنامه درسی معنوی در حد مطلوبی نیست.<br />  

آموزش عالی بر اثر عواملی مانند کاهش کیفیت آموزش و عدم تناسب با نیازهای دانشجو و جامعه با چالش های زیادی روبرو بوده است .لذا در پاسخ به این چالش ها ،آموزش عالی برای ارتقای کیفیت فرصت های یادگیری، باید در محتوای  برنامه های درسی آینده جهت گیری نوینی را دنبال کند.بنابراین می توان ادعا نمود که یکی از متغیرهای مهم که می تواند بر رشد توانایی آینده پژوهی دانشجویان تأثیرگذار باشد، محتوای برنامه درسی است.هدف این  پژوهش طراحی محتوای برنامه درسی  مبتنی بر  توسعه آینده پژوهی در آموزش عالی بود  که باشیوه  پژوهشی کیفی و با استفاده از راهبرد مبتنی بر نظریه داده بنیاد انجام شد. در این راستا با استفاده از رویکرد هدفمند و بکارگیری معیار اشباع نظری، مصاحبه هایی نیمه ساختار یافته با  14 نفر از اساتید  صاحب نظران حوزه برنامه درسی و آینده پژوهی در دانشگاه های  استان فارس انجام شد، برای بدست آوردن اعتبار و روایی داده ها از دو روش بازبینی مشارکت کنندگان و مرور خبرگان غیر شرکت کننده در پژوهش استفاده شد. نتایج تحلیل داده ها در طی سه مرحله، کدگذاری باز، کدگذاری نظری و کدگذاری انتخابی با کمک نرم افزار    MAXQDA 12  به مفاهیم مجزا تفکیک شدند و 19مقوله کلی به دست آمد. این مقاله یافته های مطالعه را در چارچوب مدل پارادایمی شامل: شرایط علی (3مقوله )، پدیده محوری (بازنگری محتوای برنامه درسی با تاکید بر آینده پژوهی)، راهبردها (6 مقوله)، زمینه (3 مقوله)، شرایط مداخله گر (2مقوله)  و پیامدها (4مقوله) تحلیل کرده است.

هدف  تحقیق حاضر واکاوی تجربه زیسته فناوران به منظور <strong>طراحی برنامه درسی آموزش مهندسی با تاکید بر تربیت فناورانه مبتنی بر نظریه زمینه ای کلاسیک است. داده ها از طریق مصاحبه نیمه ساختاریافته با 10 فناور به روش نمونه گیری هدفمند از نوع ملاک محور جمع آوری شد. نمونه گیری از اطلاعات در دو سطح انجام پذیرفت. سطح اول انتخاب نشانه هایی که محقق را در رسیدن به هدف اصلی و پاسخ به سوالات کمک می کرد و سطح دوم مطالعه ادبیات تحقیق پس از ظهور دغدغه اصلی در خصوص تربیت فناورانه بود. داده ها با روش کدگذاری اساسی و نظری گلیزری تجزیه و تحلیل شدند و با نرم افزار تحلیل داده های کیفی MAXQDA استخراج شد پدیده محوری تاکیدبرتربیت فناورانه در برنامه درسی آموزش مهندسی بود. یافته های تحقیق متعلق به کدگذاری نظری و ارائه پیوند میان مقوله ها و مفاهیم مرتبط با پدیده محوری است. از میان خانواده های کدگذاری نظری گلیزری خانواده" پیوندها" انتخاب شد که در نهایت به ترسیم مدل نظری برنامه درسی آونگی مبتنی بر تربیت فناورانه در آموزش مهندسی انجامید. 4 مضمون اصلی: محیط شخصی فناورانه، محیط اجتماعی فناورانه، محیط صنعتی فناورانه و تربیت فناورانه و 28 مقوله فرعی و 64 کد مفهوم استخراج گردید.  براساس یافته های تحقیق تربیت فناورانه بصورت ساختاری و فرهنگی کارکردهایی معطوف به بالندگی اقتصادی دارد که بایستی بشدت مورد توجه مسولین امر قرار گیرد.

شناسایی عوامل موثر در موفقیت افراد سرآمد، و تلاش برای بهره گیری از آن، از مهمترین راهبردهای موفقیت به شمار می رود. فقدان مطالعه ای ژرفانگر در بازنمایی عوامل موفقیت رتبه های برتر آزمون سراسری، باعث شد تا در مطالعه حاضر، عوامل مؤثر در موفقیت نفرات برتر آزمون سراسری، مورد واکاوی قرار گیرد. بدین منظور با بهره گیری از رویکردی کیفی، و مصاحبه عمیق نیمه ساختار یافته با برگزیدگان برتر آزمون سراسری که به روش نمونه گیری موارد کرانه ای انتخاب شدند، داده ها گردآوری گردید. پس از 12 مصاحبه، اشباع نظری حاصل و بر اساس راهبرد هفت مرحله ای کُلایزی تحلیل شد. تحلیل عمیق تجربه زیسته مشارکت کنندگان، به دسته بندی 7 مضمون اصلی (عوامل اصلی موفقیت) منتج گردید. نتایج به دست آمده به اساتید شرکت کننده ارائه و پس از بررسی های متوالی مورد تأیید واقع شد. یافته ها حاکی از آن است که هفت عامل خودانگیختگی، موقعیت طلبی، هدفمندی، سرعت عمل، راهبردهای یادگیری، محیط آموزشی، و ویژگی های خانوادگی در کسب رتبه برتر در آزمون سراسری نقش اصلی را ایفا نموده اند.