آموزش جغرافیا

هدف مقاله حاضر، شناسایی و رتبه بندی آسیب های موجود در اجرای برنامه درسی رشته «آموزش جغرافیا» در دانشگاه فرهنگیان است. این دانشگاه از سال 1390 در راستای سند تحول بنیادین، برنامه درسی ملی، سند چشم انداز و اساسنامه خود، با مأموریت تربیت نیروی انسانی آموزش و پرورش، بر بنیاد تربیت معلم استوار گردید و تلاش نمود با تشکیل 16 رشته با عنوان «آموزش»، تغییرات گسترده ای در سرفصل ها و منابع آموزشی دانشگاه ایجاد شود. یکی از این 16 رشته، «آموزش جغرافیا» است که برای آن 150 واحد درسی شامل 27 واحد دروس عمومی، 19 واحد دروس تربیت اسلامی، 18 واحد دروس تربیتی و 86 واحد دروس تخصصی برای ارایه در چهار سال در نظر گرفته شد. از این رو، پژوهش حاضر که از نظر هدف کاربردی و از حیث شیوه گردآوری اطلاعات، روش آمیخته (ترکیبی) است، با توجه به ماهیت تحقیق، در روش کیفی از مطالعه موردی و ابزار مصاحبه باز و برای تجزیه و تحلیل آن از تحلیل محتوای کیفی تلخیصی استفاده شد. در روش کمّی نیز ابزار پرسشنامه در جامعه آماری متشکل از دانشجو معلمان، استادان و برنامه ریزان درسی دانشگاه فرهنگیان  استفاده شد و برای تجزیه و تحلیل آماری از SPSS و آزمون فریدمن برای اولویت بندی استفاده شد. حجم جامعه آماری در گروه استادان و برنامه ریزان درسی به صورت کل شمار و در گروه دانشجویان با توجه به روش اشباع نظری در مصاحبه، تعداد 15 نفر به شکل گلوله برفی تعیین گردید. برای تعیین روایی از روش روایی صوری ( استفاده از نظر استادان و برنامه ریزان درسی) و برای تعیین پایایی آنها از روش آلفای کرونباخ استفاده شد. ضریب پایایی سوالات در بین استادان 832/0 ، برنامه ریزان درسی 852/0 و در بین دانشجویان 763/0 به دست آمد؛ نتیجه حاصل نشان داد که پرسشنامه از پایایی قابل قبولی برخوردار است.  علیرغم اینکه برنامه ریزان درسی دانشگاه معتقدند همه عناصر برنامه درسی در آموزش جغرافیا به نحو شایسته ای دیده شده است؛ یافته های تحقیق حاکی آن است که از نظر سه گروه جامعه هدف، راهبردهای تدریس، اهداف، محتوا، فعالیت های یادگیری مهمترین عناصر برنامه درسی هستند که با مقادیر مختلفی در زمره مهمترین آسیب های اجرای برنامه درسی آموزش جغرافیا محسوب می شوند. در نتیجه، با توجه به رویکرد دانشگاه فرهنگیان درباره آموزش رشته های دانشگاهی و از جمله آموزش جغرافیا، یافته های پژوهش نشان داد که اهداف دانشگاه همچون؛ پیشرو در آموزش، پژوهش، تولید و ترویج علم نافع مورد نیاز آموزش و پرورش، سرآمد در آموزش و شایستگی های حرفه ای و تخصصی تربیت محور، توانمند در بهره گیری از فناوری های نوین آموزشی و تربیتی در انجام مأموریت ها، مبتنی بر معیارهای نظام اسلامی و ... هر چند برگرفته از اسناد بالادستی همچون سند تحول بنیادین آموزش و پرورش می باشد، هنوز برای رسیدن به سرمنزل مقصود و دستیابی به اهداف و اساسنامه دانشگاه، نیازمند تلاش بیشتر برنامه ریزان، استادان و دانشجو معلمان می باشد.

مشاهده ی مستقیم فرآیندها و جمع آوری داده های  دست اول در قالب پروژه های گردش علمی و مطالعات میدانی علاوه بر روش های نوآورانه و خلاق آموزش در کلاس درس در آموزش و پژوهش های جغرافیایی به عنوان یکی از مهمترین شاخه های علوم زمین،  اهمیت بسزایی دارد. تعامل مستمر و مشارکت فعال و هدفمند دانشجویان در جریان اینگونه یادگیری های کاوشگرانه، ضمن ایجاد جذابیت و عینی کردن موضوعات درسی، باعث تحقق یادگیری معنادار و شوق آفرین و همچنین کسب مهارت های عملی جغرافیا توسط آنان خواهد شد. برای تحقق این امر، خوشبختانه برنامه درسی آموزش جغرافیا در  دانشگاه های تربیت معلم   به گونه ای تدوین گردیده که یک معلم جغرافیا علاوه بر تسلط کافی  بر دانش موضوعی جغرافیا  (CK )،  باید از دانش و مهارت های متنوع  برای آموزش مفاهیم  این رشته ( PCK)  نیز برخوردار باشد. هدف از انجام  پژوهش حاضر، آشنایی عملی دانشجومعلمان با نحوه کاربرد راهبردهای اثربخش" آموزش تلفیقی " و "گردش علمی" از طریق ایجاد فرصت ها و تجارب یادگیری در محیط های چندگانه و ارزیابی اثربخشی آن می باشد. این پژوهش به روش کیفی انجام و بر این اساس، جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه،  مشاهده،  مطالعه اسنادی و مستندات متنی و تصویری صورت پذیرفته است. اعتبار درونی  پژوهش با توجه به رضایت استادان تأیید گردید. یافته های این پژوهش نشان داد که اکثریت دانشجویان ضمن آشنایی با راهبردهای مذکور و کاربرد عملی آنها، این شیوه آموزش را لذت بخش ترین خاطره یادگیری خود در دانشگاه  برشمرده اند.

یادگیرنده یکی از مهمترین مبانی عناصر برنامه درسی می باشد که در طول تاریخ مطالعات برنامه درسی، در منابع گوناگون بدان اشاره شده است. بر این اساس پژوهش حاضر به دنبال بررسی تصورات دانشجومعلمان رشته آموزش جغرافیا در بدو ورود نسبت به مؤلفه های نظام آموزشی دانشگاه فرهنگیان است. این پژوهش از نوع پژوهش های کاربردی است که با روش پیمایشی و پدیدارشناسی انجام پذیرفته است. جامعه آماری شامل تمامی دانشجومعلمان رشته آموزش جغرافیا ورودی مهر سال   1395پردیس حکیم فردوسی دانشگاه فرهنگیان است که با روش نمونه گیری در دسترس، نمونه ای به حجم 29 نفر برای مطالعه انتخاب گردید و از مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسش نامه محقق ساخته برای گردآوری اطلاعات استفاده شد. یافته ها نشان   داد که تصورات و انتظارات دانشجومعلمان در بدو ورود نسبت به مولفه های نظام آموزشی( برنامه درسی، فضای آموزشی، (محل تحصیل)، برنامه فرهنگی، استادان، تجهیزات و فناوری،کارکنان و سرای دانشجویی)، دانشجومعلم(مسائل، مشکلات، ویژگی ها  و تکالیف ) و همچنین شغل معلمی دارای ویژگی های منحصر به فردی مانند دارا بودن برخی دانش ها و نگرش های مورد نیاز معلمی در بدو ورود به دانشگاه است که با شناسایی آن ها می توان برنامه های درسی دانشگاه را با شرایط یادگیرندگان منطبق کرد. به عبارت دیگر با شناخت برنامه درسی پنهان، می توان نسبت به اصلاح برنامه های درسی آشکار، اق دام کرد. 

یکی از مهمترین اولویت های نظام های آموزشی، اصلاح و بهبود مستمر جریان یادگیری و بازنمایی متناسب رابطه یاددهنده - یادگیرنده می باشد. با رشد وپیشرفت تکنولوژی وایجاد موقعیت های یادگیری اثربخش مبتنی بر فناوری دیجیتال، آموزش الکترونیکی به عنوان پارادایمی غالب در قرن بیست ویکم مورد توجه صاحب نظران، مدیران، اساتید و معلمان قرار گرفته است. در این میان، نقش دانشگاه فرهنگیان که وظیفه مهم تربیت نیروی انسانی ماهر و متخصص مورد نیاز آموزش وپرورش کشور را بر عهده دارد، از اهمیت ممتازی برخوردار است. هدف از انجام این پژوهش تدوین راهبرد آموزشی موثر در زمینه کاربرد و چگونگی  تولید محتوای  یادگیری چند حسی مبتنی بر ابزار الکترونیک و زمینه سازی تحقق، تولید و اشاعه دانش در غالب مفهوم «مدیریت دانش» در آموزش جغرافیا می باشد. این پژوهش کیفی و کاربردی  بوده و جهت طراحی و تولید کتاب محتوای الکترونیک، از نرم افزارهای مختلف از قبیل: ActivInspire،  Power Point، Auto Play ، Movie Maker، استفاده شده است. یافته های تحقیق  نشان  می دهد که تولید محتوای الکترونیکی در درس جغرافیا تأثیر زیادی در یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانشجویان داشته است.

سابقه برنامه ریزی درسی در دنیا به بیش از یک  قرن می رسد، اما این رشته در ایران عمری بیش از چند دهه ندارد. با این حال در همین عمر کوتاه توانسته است جایگاه و مؤثر بودن خود را در بین همه علوم نظری باز نماید و مهمترین نقشی که داشته است تعیین  مرز میان دانش و آموزش هر یک علوم بوده است. از جمله در رشته علمی جغرافیا با همه تفاوت ها و شباهت هایی که با سایر علوم دارد این مرزبندی توانسته است گوشه ای از توانایی های ذاتی آن را آشکارتر نماید. بر اساس یافته های تحقیق که با روش توصیفی- تحلیلی از اسناد مختلف به دست آمده است، می توانیم آموزش جغرافیا در ایران را به قبل از دارالفنون و بعد از دارالفنون تقسیم بندی کنیم. اما از آنجاییکه که حتی در دوره دارالفنون، جغرافیا به عنوان یک رشته مستقل مطرح نبوده و عمدتاً در کنار رشته های دیگر به وسیله معلم های دیگر مورد توجه قرار می گرفته است، سابقه تولید برنامه درسی جغرافیا را به طور علمی می توان به 70 سال قبل یعنی زمانی که آموزش و پرورش نوین ایران شکل گرفت نزدیک کرد. با این حال، تا حدود سال 1375 آموزش جغرافیا در ایران با تأکید بر شیوه های توصیفی انجام می شد تا اینکه در این سال هم پای با شکل گیری جریانی از برنامه ریزی درسی به شکل علمی و مدون در نظام آموزشی، نوعی رفرم در تولید برنامه های درسی مدون شکل گرفت و به این صورت اولین سند برنامه ریزی درسی جغرافیا در  این سال تولید شد و از دل این برنامه درسی متناسب با دوره های تحصیلی و پایه های تحصیلی، برنامه های دیگری استخراج شد و آموزش جغرافیا به عنوان یک رویکرد جدید در آموزش های رسمی ایران شکل گرفت.

این پژوهش با هدف بررسی کارایی استفاده از کارت های بازی در آموزش تلفیقی جغرافیا انجام گردیده است. جامعه ی آماری این پژوهش شامل کلیه ی دانش آموزان پسر سال پنجم دبستان شهرستان نجف آباد بوده که در سال تحصیلی 1398-1397 مشغول به تحصیل بوده اند. به منظور انتخاب نمونه ی آماری، یک دبستان از 18دبستان پسرانه ی این شهر به صورت تصادفی انتخاب شد که دارای دو کلاس پنجم با تعداد 25 و 27 دانش آموز بود. روش تحقیق انتخاب شده شبه آزمایشی بود که به منظور اجرای آن، از دانش آموزان دو کلاس یک پیش آزمون از درس های 1 تا 10 کتاب مطالعات اجتماعی پنجم گرفته شد. تحلیل آماری، تفاوت معنی داری را بین نمرات دانش آموزان دو کلاس نشان نداد. بنابراین، به طور تصادفی یک کلاس به عنوان گروه آزمایش و کلاس دیگر به عنوان گروه کنترل انتخاب شد. سپس، در طی 3 جلسه، گروه آزمایش به بازی با کارت های کشورهای همسایه ی ایران پرداخته و به گروه کنترل نیز همان محتوا به روش سنتی تدریس شد. در پایان از هر دو گروه پس آزمون یکسانی گرفته شد. داده های به دست آمده با استفاده از آزمون آماری t-test در نرم افزار SPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج به دست آمده نشان داد که بین میانگین نمرات پس آزمون دو گروه تفاوت معنی دار وجود دارد. بنابراین می توان گفت که دانش آموزانی که بر اساس روش کارت های بازی کشورها آموزش دیده بودند، در مقایسه با دانش آموزانی که به روش سنتی آموزش دیده بودند، عملکرد بهتری داشتند.

هدف پژوهش حاضر شناسایی مهارت های حرفه ای مورد نیاز دانش آموختگان دانشگاه فرهنگیان به منظور توانمندسازی آن ها در افق مهارت های نوظهور است. روش پژوهش اکتشافی بود. جامعه پژوهش در بخش کیفی، 26 نفر از استادان دانشگاه فرهنگیان بودند که با روش هدفمند انتخاب شدند. در بخش کمی دانش آموختگان دانشگاه فرهنگیان استان گلستان جامعه آماری پژوهش را تشکیل داد که با بهره گیری از جدول کرجسی و مورگان، 281 نفر به روش طبقه ای انتخاب شدند. ابزار پژوهش در بخش کیفی مصاحبه نیمه ساختاریافته و در بخش کمی پرسشنامه محقق ساخته بود. تحلیل داده ها در بخش کیفی، از طریق تحلیل محتوا انجام شد سپس تحلیل عاملی اکتشافی و تحلیل عاملی تأییدی انجام گرفت و ده بعد و 52 شاخص به دست آمد. ابعاد شامل اخلاق حرفه ای و معرفت دینی، سواد دیجیتالی، کارآفرینی و ابتکار، استانداردسازی فرایندها، بهسازی کارورزی، دانش حرفه ای (شناختی)، آشنایی با اسناد بالادستی، دانش فراشناختی، خلاقیت محوری و پژوهش، مدیریت راهبردی دانش است. همچنین، برای بررسی وضع موجود آزمون تی تک نمونه ای اجرا شد. از نظر دانش آموختگان، وضعیت دانشگاه فرهنگیان از لحاظ ابعاد اخلاق حرفه ای، معرفت دینی و بهسازی کارورزی مناسب، ودر سایر ابعاد نامناسب است.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی آموزش جغرافیا در نظام آموزشی ایران و آمریکا می باشد. برای دستیابی به هدف پژوهش از روش تطبیقی کیفی با رویکرد قیاسی استفاده شد. روش جمع آوری و تحلیل داده ها به ترتیب اسنادی و عقلانی بود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که با توجه به نظام آموزشی متمرکز در ایران استانداردهای معینی، آموزش جغرافیا را تحت تأثیر قرار داده است. این در حالی است که در آمریکا با توجه به نظام آموزشی غیرمتمرکز، برای تدریس درس جغرافیا استانداردهای متعددی وجود دارد. در کشور آمریکا آموزش جغرافیا قبل از مقطع ابتدایی آغاز می شود، اما در ایران آموزش جغرافیا  از پایه سوم تا ششم در مقطع ابتدایی به صورت یک کتاب با عنوان مطالعات اجتماعی تدریس می شود. از آنجایی که در آمریکا، جغرافیا صرفاً با خلاصه ای از شرایط منحصر به فرد در هر ایالت، ارائه می شود؛ مدیریت، هماهنگی و برنامه ریزی در خصوص آموزش جغرافیا، امری پیچیده محسوب می شود. اما در ایران کتاب ها و منابع مشخصی برای هر مقطع جهت تدریس در نظر گرفته می شود. از مهم ترین شباهت های آموزش جغرافیا در دو کشور ایران و آمریکا نیز می توان به یکسان بودن موضوعات جغرافیای طبیعی اشاره کرد.

سابقه برنامه ریزی درسی در دنیا به بیش از یک قرن می رسد، اما این رشته در ایران عمری بیش از چند دهه ندارد. با این حال در همین عمر کوتاه توانسته است جایگاه و مؤثر بودن خود را در بین همه علوم نظری باز نماید و مهمترین نقشی که داشته است تعیین مرز میان دانش و آموزش هر یک علوم بوده است. از جمله در رشته علمی جغرافیا با همه تفاوت ها و شباهت هایی که با سایر علوم دارد این مرزبندی توانسته است گوشه ای از توانایی های ذاتی آن را آشکارتر نماید. سابقه تولید برنامه درسی جغرافیا را به طور علمی می توان به 70 سال قبل یعنی زمانی که آموزش و پرورش نوین ایران شکل گرفت نزدیک کرد. با این حال، تا حدود سال 1375 آموزش جغرافیا در ایران با تأکید بر شیوه های توصیفی انجام می شد تا اینکه در این سال هم پای با شکل گیری جریانی از برنامه ریزی درسی به شکل علمی و مدون در نظام آموزشی، نوعی رفرم در تولید برنامه های درسی مدون شکل گرفت و به این صورت اولین سند برنامه ریزی درسی جغرافیا در این سال تولید شد و از دل این برنامه درسی متناسب با دوره های تحصیلی و پایه های تحصیلی، برنامه-های دیگری استخراج شد و آموزش جغرافیا به عنوان یک رویکرد جدید در آموزش های رسمی ایران شکل گرفت.

این پژوهش در زمینه بهبود روش های آموزش جغرافیا و با هدف شناسایی ساختارها، وظایف و عملکرد نهادهای تاثیر گذار بر آموزش جغرافیا در مدارس و ارائه پیشنهاداتی برای بهبود روند فعالیت آتی آن ها صورت گرفته است. روش کار بر مبنای تحلیل اسنادی بوده و جامعه آماری آن شامل کلیه اسناد موجود در پایگاه های اطلاع رسانی وزارت آموزش و پرورش و سازمان های زیر مجموعه آن و همچنین موسسات انتشاراتی و کمک آموزشی و نهادهای غیر انتفاعی آموزشی بوده است. نتایج به دست آمده نشان می دهد که این نهادها را می توان به دو دسته کلی دولتی و غیر دولتی تقسیم کرد. نهاد های دولتی شامل سازمان پژوهش و برنامه ریزی درسی، گروه های آموزشی معلمان و انجمن های علمی دانش آموزی می باشند که عملکردی تکلیفی داشته و سعی داشته اند با الهام گرفتن از اسناد ملی، منابع آموزشی را به روز نموده و در راستای اجرایی کردن آن ها در مدارس گام بردارند. نهادهای دسته دوم نیز که غیر دولتی محسوب می شوند، شامل موسسات انتشاراتی و کارتوگرافی خصوصی و انجمن های علمی دبیران جغرافیا می باشند که عملکردی مستقل داشته و تلاش هایی را در جهت تامین منابع علمی و ابزارهای کمک آموزشی در مدارس انجام داده اند. با توجه روند روبه رشد فن آوری اطلاعات و ارتباطات در آموزش پیشنهاد می شود که نهادهای دولتی به سمت عدم تمرکز و تنوع بخشی به روش های تدریس و نهاد های غیر دولتی به سمت تنوع تولیدات آموزشی با تاکید بر بازی های آموزشی هوشمند حرکت نمایند.

هدف از پژوهش حاضر بازنمایی تجارب معلمانی است که در دوره دوم متوسطه جغرافیا تدریس می کنند اما رشته ی دانشگاهی آنان آموزش جغرافیا نیست. پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. میدان تحقیق این پژوهش کیفی معلمان دوره متوسطه دوم شهرستان همدان که رشته تحصیلی شان غیر از آموزش جغرافیا می باشد اما حداقل 2 سال آموزش جغرافیا را به عنوان تدریس غیر تخصصی تدریس کرده اند. معلمان به صورت هدفمند انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه سازمان یافته استفاده شد و گردآوری داده ها و فرآیند مصاحبه تا اشباع نظری ادامه یافت. پس از ضبط مصاحبه، متن آنها تهیه شد سپس با استفاده از نرم افزار مکس کیودا (MAXQDA) نسخه 11 مضامین اصلی و مضامین فرعی استخراج گردید. یافته ها شامل 7 مضمون اصلی: تاثیر بر آموزش، چگونگی هماهنگ شدن با تدریس غیرتخصصی، نقش برنامه ریزان در تدریس غیرتخصصی، مواجهه با دانش آموزان، دلایل انتخاب جغرافیا به عنوان درس غیر تخصصی، چالش های تدریس غیرتخصصی جغرافیا و فرصت های تدریس غیر تخصصی جغرافیا. نتایج پژوهش نشان داد که آموزش غیرتخصصی در اکثر موارد به انتخاب و خواست معلم نبوده و معلم به دلایل مختلف و برخلاف میل باطنی مجبور به پذیرش تدریس غیرتخصصی آموزش جغرافیا می شود. لازم است تا آموزش و پرورش در جذب و استخدام نیازهای تخصصی دروس را در مناطق مختلف درنظر گیرد و به بهانه سادگی و سهولت، آموزش جغرافیا را غیر تخصصی و در توان همه معلمان نپندارد.

بهره گیری از تجارب کشورهای توسعه یافته و مطالعات تطبیقی یکی از منابع اطلاعاتی قابل اعتماد برای افزایش کیفیت آموزش می باشد. هدف از پژوهش حاضر مطالعه ی تطبیقی برنامه ی درسی آموزش جغرافیا در ایران با کشورهای استرالیا و کانادا جهت ارائه ی راهکارهایی برای بهبود نظام آموزشی ایران بوده است. پژوهش حاضر تطبیقی – توصیفی و با استفاده از روش کتابخانه ای تهیه شده است. نتایج پژوهش نشان داد، در هر سه کشور در زمینه ی اهداف بر ضرورت درک مفاهیم جغرافیایی و ایجاد علاقه نسبت به محیط پیرامون، ویژگی های انسانی و طبیعی و کسب مهارت های جغرافیایی پرداخته می شود. در ایران علاوه بر موارد فوق، تقویت حس علاقه به سرزمین ایران نیز مورد توجه است. در کشور استرالیا علاوه بر موارد گفته شده تبدیل دانش آموزان به شهروندان محلی، ملی و جهانی فعال و درک و حل مسائل جهانی نیز مورد تأکید است. در کشور کانادا ارتباط با سایر کشورهای جهان و تأثیر آن بر زندگی مردم مورد تأکید است. در تمامی کشورهای مورد مطالعه در زمینه ی محتوا به مطالعه ویژگی های انسانی و طبیعی، حفاظت از محیط زیست، استفاده بهینه از منابع و استفاده از وسایل مطالعه در جغرافیا مانند عکس، نقشه، کامپیوتر پرداخته می شود. در کشور کانادا علاوه بر موارد عنوان شده، علل توسعه یافتگی کشورهای صنعتی و عدم توسعه یافتگی کشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین نیز مورد تأکید است. در زمینه ی راهبردهای یاددهی– یادگیری در تمامی کشورهای مورد مطالعه استفاده از روش های فعال تدریس نظیر: ایفای نقش، روش اکتشافی، بازیهای کامپیوتری، استفاده از اینترنت و سایر روش های فعال تدریس مورد تأکید است.

آموزش جغرافیا در مدارس جهان جایگاه ویژه ای برای نظام برنامه ریزی و همچنین برنامه ریزان درسی دارد، از این رو مطابق برنامه های جهانی برنامه های آموزش جغرافیا هم در مدارس ایران مدنظر برنامه ریزان قرارگرفته و بر این اساس کتب جغرافیا در پایه ها و دوره های تحصیلی مختلف برای دانش آموزان تدوین شده است. با بررسی اهمیت جایگاه جهانی پایداری بر اساس شاخص های مختلف در این کتب درسی ،کیفیت  و کمیت این امر در مدارس ایران و در قالب مقاله فوق تبیین شده است. در این مقاله سعی شده است با بررسی تک تک دروس جغرافیای همه پایه های تحصیلی مدارس ایران این جایگاه مشخص و نقاط قوت و ضعف آن ها برای اولین بار مورد تدقیق قرار گیرند. بر این اساس 12 پایه و همچنین سه دوره تحصیلی در قالب 11 کتاب مجزای آموزش جغرافیا بررسی شده اند که یافته ها حاکی از ضعف کمی و کیفی کلی کتاب ها و مباحث درسی جغرافیا در این حیطه می باشند.  بررسی ها نشان داده اند که کتب جغرافیای ایران با استانداردهای بین المللی در حیطه آموزش جغرافیا براساس شاخص های پایداری فاصله زیادی دارند که باید توسط برنامه ریزان درسی مورد بازنگری قرار گیرند.

هدف این مقاله بررسی تجربیاتِ دانشجویان رشته آموزش جغرافیا از برنامه درسی رشته آموزش جغرافیا در دانشگاه فرهنگیان امیر کبیر است. روش پژوهش روش کیفی با رویکرد پدیدار شناسی است. نمونه های مورد بررسی دانشجویان دختر دانشگاه فرهنگیان امیر کبیر در سال 1401 هستند. نمونه ها بر اساس نمونه گیری هدفدار از بین 22 دانشجوی دختر دانشگاه فرهنگیان امیر کبیر انتخاب شدند و تعداد نمونه ها بر اساس اصل اشباع نظری تعیین شدند. روش جمع آوری اطلاعات روش مصاحبه ساختار نیافته و روش تحلیل اطلاعات روش تحلیل مضمون است. تجربیات دانشجویان از برنامه درسی آموزش جغرافیا در سه مضمون اهمیت رشته آموزش جغرافیا ، تجربیات یادگیری در رشته آموزش جغرافیا و مسائل آموزشی در رشته آموزش جغرافیا دسته بندی شدند. نتایج یافته ها نشان می دهد که دانشجویان رشته آموزش جغرافیا با اهمیت و اهداف طراحی شده رشته آموزش جغرافیا اشنا هستند. تحصیل در رشته آموزش جغرافیا موجب تغییراتی در نگرش، گرایش و مهارتهای انها نسبت به محیط پیرامون شده است. همچنین رشته آموزش جغرافیا در نحوه ارائه واحدهای درسی با مسائل و مشکلاتی مواجه است که لازم است مورد توجه برنامه ریزان درسی و مدیران آموزشی این رشته قرار گیرد.

ژئوتوریسم به معنای گردشگری جغرافیایی است که بر ویژگی های زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی به عنوان بستر کلیه فعالیت های انسانی و خصیصه های جغرافیایی تاکید دارد. آموزش ژئوتوریسم می تواند بهترین کارگاه آموزشی برای دانش آموزان جغرافیا و زمین شناسی باشد تا با شناخت لندفرم ها و رخساره های زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی ، از آن ها برای کسب ثروت و کارآفرینی استفاده نمایند. در حالت کلی ژئوتوریسم به پایداری کل منطقه و حفظ خصوصیات جغرافیایی مکانی کمک می کند و باعث تقویت و توسعه مکان های ژئومورفولوژیکی می شود. منطقه روداب در 45 کیلومتری جنوب غرب شهر سبزوار در استان خراسان رضوی قرار دارد. این منطقه به واسطه اشکال ژئومورفولوژیکی و مناظر طبیعی می تواند زمینه های لازم را جهت تبدیل شدن به یک قطب گردشگری به خصوص در زمینه ژئوتوریسم فراهم آورد. هدف از این پژوهش شناسایی  و معرفی مهمترین جاذبه های ژئوتوریستی منطقه و ارایه آنها به عنوان یک موزه طبیعی و ژئومورفوتوریسمی برای دانش آموزان و دانشجویان جغرافیاست، بدین منظور برای شناخت منطقه از نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی  و تصاویر ماهواره ای استفاده شد. در روش میدانی جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده مستقیم (عکس و فیلم ) ، انجام شده است. سپس جاذبه های ژئوتوریستی منطقه شناسایی شد. بر اساس بررسی های انجام شده  جاذبه های ژئوتوریسمی منطقه شامل  غار آهکی در کوه پروند، آبخانه های آهکی، منطقه شکار  ممنوع پروندگان ، گیاهان خاص مناطق کویری و جانوران سازگار با کویر ،مجاورت با کویر خارتوران، تپه های ماسه ای تیپیک و اشکال تراکمی و فرسایشی حاکی از این است که این منطقه توان و قابلیت های فراوانی را در جذب زمین گردشگری طبیعی را دارد و می تواند بهترین مقصد گردشگری و آموزشی  برای سفرهای علمی دانشجویی و دانش آموزی باشد.  هر چند که  فقدان امکانات اقامتی و زیستی ، وسائل نقلیه مناسب برای گردشگران ،  بهداشتی نبودن محیط روستاها و  کمبود تسهیلات توریستی در منطقه باعث عدم استفاده از توانمندی عظیم گردشگری این منطقه شده است.

ماده درسی الزامی تحت عنوان «ژئوتوریسم با تاکید بر ایران « در برنامه درسی آموزش جغرافیای دانشگاه فرهنگیان تعریف شده که فلسفه وجودی و سرفصل های ارائه شده برای آن جای تامل دارد؛ به طوری که اساتید این رشته در تدوین و ارائه آن و دانشجومعلمان نیز از درک عمیق محتوای آن عاجز شده اند. جهت بررسی این موضوع، از روش تحقیق کیفی در قالب مقایسه تطبیقی استفاده شده و عنوان و سرفصل های ارائه شده برای این درس با منابع ذکر شده برای آن در برنامه درسی کارشناسی آموزش جغرافیا دانشگاه فرهنگیان و همچنین، برنامه های درسی کارشناسی رشته های جغرافیا و زمین شناسی سایر دانشگاه ها مورد مقایسه قرار گرفته است. نتایج به دست آمده، وجود این تناقض را تایید می کند. پیشنهاد می شود که و به جای این ماده درسی، «جغرافیای گردشگری با تاکید بر اجرای گردش های علمی دانش آموزی» جایگزین گردد که با اهداف و ساختار برنامه درسی آموزش جغرافیا در دانشگاه فرهنگیان همخوانی دارد.

دانشگاه فرهنگیان مبتنی بر اسناد بالادستی و به ویژه ساحت های شش گانه سند تحول بنیادین و اساسنامه خود، از سال 1394 عنوان رشته های تحصیلی را از دبیری به «آموزش» تغییر داد تا تأکیدی مضاعف بر کسب شایستگی تربیتی موضوعی (PCK) در کنار سایر توانمندی های عمومی و موضوعی دانشجومعلمان داشته باشد. از این رو، کسب «سواد هنری»، برای ایجاد حس زیبایی شناختی، پرورش خلاقیت های هنری و تفکر فلسفی و نگرش صحیح در اذهان و رفتار فراگیران، به عنوان یکی از ساحت های شش گانه تعلیم و تربیت با اضافه شدن درسی جدید با عنوان «کاربرد هنر در آموزش» به برنامه های درسی دانشگاه مورد تأکید قرار گرفت. یکی از این برنامه های درسی رشته «آموزش جغرافیا» است. بر اساس اهداف مندرج در این برنامه، دانشجومعلمان با دانش، تفکر و مهارت های جغرافیایی آشنا می شوند تا نگرش آنها نسبت به موقعیت جغرافیایی و محیطی، بهبود باید. با اینحال، شاید یکی ازچالش برانگیزترین موضوعات پیشِ روی آموزش جغرافیا را بتوان تاکید بر دانش ومحفوظات دانست که رشد تک بُعدی فراگیران را فراهم می کند. یافته های پژوهش که با روش توصیفی- تحلیلی بدست آمده نشان می دهد، تقویت «سوادهنری»، با بهره گیری از عناصر و مولفه های مختلفی چون، بافت، زمینه، رنگ، تصویر، ساخت ماکت، مدل، و ترسیم نقشه های جغرافیایی در ترسیم و آموزش نقشه های توپوگرافی، ضمن کسب سواد جغرافیایی، می تواند منجر به تقویت مبانی شناختی، نگرشی و مهارتی فراگیران شده و دانشگاه فرهنگیان را بیش از پیش به اهداف مندرج در برنامه های تعلیم و تربیت موفق نماید.

از آنجا که آموزش جغرافیا کمک می کند تا دانش آموزان به درک مهارت های متنوعی همچون حساب کردن، درک بین فرهنگی، یادگیری تحقیق محور، کار گروهی، مهارت های ذهنی و به طور کلی صلاحیت های عمومی مختلفی را کسب کنند؛ لذا دارای اهمیت است؛ اما آنچه در یک دهه اخیر مشاهده شده حاکی از کاهش علاقه دانش آموزان نسبت به درس جغرافیا در میان سایر دروس رشته انسانی است. بنابراین هدف اصلی این پژوهش شناسایی چالش های آموزش جغرافیا از نگاه دبیران جغرافیای رشته ی انسانی می باشد. برای این منظور به جهت شناسایی مولفه ها، از روش پژوهش کیفی (تحلیل تفسیری) و با ابزار مصاحبه نیمه-ساختاریافته با 20 نفر از دبیران جغرافیای متوسطه ی دوم انسانی؛ استان خراسان شمالی استفاده شد. یافته های نشان داد حداقل پنج مقوله ی اصلی با عنوان 1-چالش فناوری با پنج مقوله ی میانی شامل؛عدم تجهیز مدارس به ابزارهای جغرافیا، نقشه های تعاملی، GIS، تصاویر ماهواره ای، آموزش آنلاین؛ 2- چالش ارتباط بین نظریه و عمل با دو مقوله ی میانی؛ عدم ارتباط مثال های مفهومی با دنیای واقعی و شکاف بین نظریه و عمل؛ 3- چالش روش تدریس با چهار مقوله ی میانی؛ عدم آگاهی دبیران از روش های موثر در آموزش جغرافیا، محدودیت زمان، عدم همراهی مدرسه در برگزاری بازدیدهای میدانی و عدم آگاهی از برنامه ی درسی جغرافیا؛ 4- چالش محدودیت و کمبود منابع با سه مقوله ی میانی؛ آموزشی، مالی و نیروی انسانی مجرب و در نهایت 5- چالش محتوایی با دو مقوله ی میانی؛ پیچیدگی مفاهیم و عدم آگاهی از تغییرات محتوایی از جمله چالش های اساسی در آموزش جغرافیا از نگاه مشارکت کندگان است؛ در نتیجه گیری توضیحات به همراه راهکارها آمده است.

آموزش جغرافیا به دانش آموزان کمک می کند تا توانمندی های خود را برای درکِ مفاهیم مکانی، فرهنگی و اجتماعی جهان اطراف، بهبود بخشند. در این مقاله، با روش کیفی توصیفی از نوع کتابخانه ای و اسنادی؛ به بررسی راهبردهای مؤثری که معلمان می توانند در استفاده از آن ها در تدریس جغرافیای پایه ی دهم انسانی بهره برداری کنند، پرداخته شد که بر اساس بررسی های انجام شده شش راهبرد مؤثر برای ده درس از جغرافیای دهم پیشنهاد می گردد. اولین راهبرد مورد بررسی، استفاده از روش پروژه است که کار گروهی را تقویت می کند و به مسائل واقعی و قابل مشاهده در زندگی شاگرد نزدیک است. دومین راهبرد مورد بررسی، استفاده از فناوری های آموزشی است. با استفاده از ابزارها و منابع آموزشی مبتنی بر فناوری مانند نرم افزارها، ویدئوها، نقشه های تعاملی و سایت های آموزشی، معلمان می توانند جذابیت و تعامل را در فرایند آموزش جغرافیا افزایش دهند. این فناوری ها می توانند به عنوان ابزارهای تکمیلی در جهت تقویت دانش و درک مفاهیم جغرافیایی مورداستفاده قرار بگیرند. سومین راهبرد کاوشگری و حل مسئله؛ از این طریق دانش آموزان به راحتی قادر به برقراری ارتباط بین مفاهیم جغرافیایی و واقعیت های محیطی خواهند بود. این روش، به دانش آموزان کمک می کند تا مفاهیم را به طور عمیق تر درک کنند و ارتباط آن ها با دنیای واقعی را بیشتر لمس کنند. راهبرد چهارم رویدادهای جاری است که به دانش آموزان فرصت شناخت سبک های مختلف اطلاع رسانی را می دهد. راهبرد پنجم مطالعه ی میدانی است که فراگیران مستقیماً برای رسیدن به هدف های درسی فعالیت های میدانی انجام می دهند. درنهایت بارش مغزی که تدبیری برای ابزارهای تفکر در کلاس درس جغرافیا فراهم می آورد.

جغرافیا علمی ترکیبی و کل نگر بوده و تلاش دارد پدیده های طبیعی و انسانی را در ارتباط با یکدیگر و در قالب یک مجموعه واحد مورد مطالعه قرار دهد. برای تدریس این علم، یکی از بهترین روش ها انجام گردش علمی است. هدف از این پژوهش ارزیابی قابلیت های منطقه قمیشلو در غرب استان اصفهان جهت معرفی آن به عنوان یکی از مقاصد گردش علمی به استادان و معلمان رشته جغرافیا بوده است. برای این منظور از روش تحقیق اسنادی و مطالعات میدانی در قالب مشاهده و مصاحبه استفاده شده و داده های به دست آمده توصیف و تحلیل شده اند. نتایج به دست آمده نشان می دهند که این منطقه از نظر زمین شناسی، زمین پیکرشناسی، معدنی، اقلیمی، تنوع زیستی و تاریخی دارای پتانسیل مناسبی بوده که می توان از آن به عنوان یک کارگاه آموزش جغرافیا جهت توصیف و تحلیل ارتباط متقابل بین پدیده های طبیعی و انسانی در سه بعد شناختی، مهارتی و نگرشی بهره برد. با توجه به ویژگی های خاص این منطقه و همچنین سهولت دسترسی به آن، توصیه می شود که استادان و دبیران آموزش جغرافیا برگزاری گردش علمی در این منطقه را در اولویت قرار دهند.