روستا و توسعه پایدار فضا

روستا و توسعه پایدار فضا

روستا و توسعه پایدار فضا دوره 4 تابستان 1402 شماره 2 (پیاپی 14) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

نقش تسهیلگری فرآیندهای اجتماع محور بر توسعه اجتماعی و فرهنگی روستاهای ادغام شده در پیراشهر زابل(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تسهیلگری اجتماع محور توسعه محلات پیراشهر زابل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۱ تعداد دانلود : ۱۰۰
مهم ترین اهداف تسهیلگری اجتماع محور مربوط به ارتقای مهارت و توانمندی افراد است. با توجه به اینکه مردم ذینفع اصلی در این فرایند هستند، هرگونه برنامه ریزی و شکل گیری سازمان های اجتماع محور می بایست مبتنی بر مدیریت مردم باشد تا بتواند بستر مناسبی را برای توسعه محلی ایجاد نماید؛ با این نگرش، ه دف مقاله حاضر بررسی نقش فرایندهای اجتماع محور بر توسعه اجتماعی و فرهنگی روستاهای ادغام شده در اطراف شهرزابل بوده است. روش تحقیق، توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر مطالعات اسنادی و پیمایشی می باشد. جامعه آماری این تحقیق خانوارهای ساکن در پنج محله حاشیه شهر(9244خانوار) بوده که تعداد 369 خانوار، به عنوان حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شد. تجزیه و تحلیل داده ها با آزمون T تک نمونه ای و آزمون تحلیل واریانس (ANOVA) انجام شده است. نتایج بیانگر آن است که بالاترین میانگین شاخص های اجتماعی-فرهنگی به ترتیب در محله معصوم آباد با میانگین 44/3، محله رسالت با میانگین 34/3، محله اسلام آباد با میانگین30/3 بوده و کمترین میانگین  به ترتیب مربوط به محله هیرمند شمالی با میانگین 06/3 و حسین آباد با میانگین07/3 بوده است. همچنین براساس مقایسه میانگین تسهیلگری فرآیندهای اجتماع محور در بعد اجتماعی و فرهنگی در سطح محله های مورد مطالعه، بالاترین میانگین ها در مؤلفه اجتماعی-فرهنگی مربوط به دو محله معصوم آباد و رسالت بوده که میانگین این دو محله به طور معنی داری بیشتر از دو محله هیرمند شمالی و حسین آباد است. از دلایل کسب میانگین برتر دو محله معصوم آباد و رسالت می توان به برگزاری برنامه های سه شنبه های فرهنگی( بی بی سَنم) و پنجشنبه های (چَک چَکی) در محله رسالت اشاره کرد.
۲.

اثرات گردشگری خلاق بر پایداری سرمایه های معیشتی خانوارهای روستایی منطقه ارسباران(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلیدواژه‌ها: گردشگری خلاق سرمایه معیشتی خانوارهای روستایی منظقه ارسباران

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۹۵ تعداد دانلود : ۷۶
از پیش شرط های اساسی برای رسیدن به توسعه پایدار و رفاه در هر جامعه، حفظ و ارتقاء سرمایه معیشتی است. این پژوهش یک مطالعه توصیفی- پیمایشی است که تحلیل روابط ساختاری سرمایه معیشتی بر اساس نظریهDFID  و گردشگری خلاق با ابعاد چهار گانه را مورد مطالعه قرار داده است. پژوهش حاضر از نوع کاربردی است که به شیوه پیمایشی انجام شده است. جامعه آماری پژوهش سرپرستان خانوارهای روستایی منطقه ارسباران بوده (10888=N) که با استفاده از جدول کرجسی- مورگان، حجم نمونه ی آماری 329 نفر محاسبه گردید. به منظور دستیابی به نمونه ها در این پژوهش، از روش نمونه گیری تصادفی استفاده گردید. مقدار آلفای کرونباخ بدست آمده برای شاخص های گردشگری خلاق برابر 80/0 و برای شاخص های سرمایه های معیشتی 79/0 بدست آمده است.  برای تجزیه و تحلیل داده ها از بسته نرم افزاری SPSS نسخه 24 و LISREL 8.8 استفاده شد. بر اساس نتایج به دست آمده مولفه های گردشگری خلاق و سرمایه های معیشتی به ترتیب با میانگین 270/3  و 773/2 در روستاهای منطقه ارسباران در حد مطلوب و پایین تر از حد مطلوب ارزیابی شده است و بین مولفه های گردشگری خلاق با سرمایه های معیشتی روابط علّی با شاخص های مطلوبی برازش داشت (RMSEA= 0/07). بر اساس یافته های تحقیق ارتقاء شاخص های طبقه خلاق، محصول خلاق، فرآیند خلاق و محیط خلاق در توسعه شاخص های سرمایه های معیشتی خانوارهای روستایی اثرگذار است.
۳.

تبیین چالش های اجتماعی مدیران محلی در فرایند توسعه پایدار روستایی (مطالعه موردی: روستاهای شهرستان شفت)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: چالشهای اجتماعی مدیریت روستایی توسعه پایدار روستایی شهرستان شفت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۵۰ تعداد دانلود : ۹۱
نقش مدیران محلی در توسعه پایدار سکونتگاه های روستایی غیر قابل انکار است. مدیران محلی با توجه به بحث توسعه پایدار می توانند زمینه رفاه اجتماعی و مطلوبیت اقتصادی در نواحی روستایی را فراهم و مانع از بروز مشکلات شناخته شده در  این نواحی شوند. هدف پژوهش حاضر تعیین چالش های اجتماعی مدیران محلی (دهیاران و شوراهای اسلامی) روستاهای شهرستان شفت در فرایند توسعه پایدار روستایی است. از این رو پژوهش حاضر از نظر هدف کاربردی و از نظر ماهیت و روش انجام کار توصیفی- تحلیلی است. اطلاعات مورد نیاز از طریق منابع اسنادی و مطالعات میدانی بدست آمده است. جامعه آماری این پژوهش شامل   مدیران محلی 94 روستای دارای سکنه شهرستان شفت بوده که از روش تمام شماری اقدام به تکمیل پرسشنامه شده است. نتایج نشان داد که مهمترین چالش های اجتماعی مدیران محلی در روستاهای شهرستان شفت شامل امنیت، آموزش، مشارکت، مهاجرت، اعتماد، نارسایی های اجتماعی و سرمایه گذاری هستند و چالش سرمایه گذاری با بار عاملی 848/0 بیشترین تاثیر را بر فرایند توسعه پایدار دارد. تشویق به مشارکت و همکاری روستاییان در نگهداری و بهره برداری ازتاسیسات موجود در روستا، بهره گیری از توان مطلعین و افراد باسواد (بالاخص نیروی جوان)، جلب اعتماد روستاییان، برگزاری دوره های منظم آموزشی برای مدیران محلی و تشکیل سازمان ها و نهادهای مردمی در روستا از مهمترین راهکارهای عملی جهت کاهش چالش های اجتماعی مدیران محلی روستاهای شهرستان شفت می باشد.
۴.

اثرات تنوع فعالیت های اقتصادی بر ارتقا ظرفیت روستاییان جهت مقابله با خشکسالی در شهرستان زنجان(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: ظرفیت سازی تنوع معیشتی خشکسالی زنجان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۸ تعداد دانلود : ۱۱۵
تغییرات آب وهوایی به عنوان تهدیدی برای زندگی طبیعی و سیستم های معیشتی پدیدار شده است. تنوع معیشتی به عنوان یک استراتژی مؤثر برای کاهش تأثیر تغییرات آب وهوایی و بحران های طبیعی نقش حیاتی در ترویج رشد اقتصادی و کاهش فقر روستایی در کشورهای درحال توسعه ایفا می کند. این فرایند ترکیب فعالیت های کشاورزی و غیرکشاورزی به منظور ایجاد معیشت پایدار، بهبود استاندارد زندگی و کاهش آسیب پذیری خانوارهای روستایی می باشد. پژوهش حاضر باهدف تحلیل و ارزیابی نقش تنوع فعالیت های اقتصادی بر ظرفیت سازی روستاییان  در جهت مقابله و کاهش اثرات خشکسالی  با استفاده از آزمون  معادلات ساختاری آموس  پرداخته است.  نتایج حاصل از آزمون بیانگر آن است که رابطه قوی و معناداری بین تنوع فعالیت های اقتصادی و ارتقا ظرفیت های روستاییان در منطقه موردمطالعه وجود دارد. بررسی وضعیت برازش مدل نهایی نقش تنوع فعالیت های اقتصادی بر ظرفیت های مناطق روستایی نشان می دهد مدل برازش شده از اعتبار و دقت لازم برخوردار بوده و توانسته است این رابطه را تبیین نماید. در میان متغیرهای وابسته پژوهش، نقش فعالیت های بخش کشاورزی بر شاخص محیطی و نهادی با سطح معنی داری 128/0 و 154/0 معنادار نبوده است. به عبارتی دیگر، از نظر خانوارهای روستایی موردمطالعه فعالیت در بخش کشاورزی در ظرفیت فردی و نهادی  نقشی نداشته است. بر عکس شاخص مذکور نتایج نشان می دهد اثرگذاری دیگر متغیرها بر شاخص های موجود از جمله ظرفیت اقتصادی، اجتماعی و محیطی  معنادار بوده است.
۵.

تحلیل معیارهای تاثیرگذار بر تغییر کاربری اراضی روستاهای حاشیه شهرها (مورد مطالعه: روستاهای حاشیه شهر خاش)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تغییرات کاربری اراضی روستا مناطق پیرامون شهرها خاش

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۵ تعداد دانلود : ۹۲
در طول چند دهه گذشته در حوزه روستاهای حومه شهرها مشکلاتی مانند توسعه بی برنامه مناطق شهری و تغییرات کاربری اراضی به وضوح دیده می شود که این تغییرات به نوبه خود عواقبی در ابعاد کالبدی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی به مناطق روستایی وارد خواهد کرد. در این راستا هدف پژوهش حاضر تحلیل معیارهای تاثیرگذار بر تغییر کاربری اراضی روستاهای حاشیه شهر خاش می باشد. تحقیق حاضر از نظر روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و از نظر ماهیت، کمی-کیفی و به لحاظ هدف کاربردی است. ابزار گردآوری اطلاعات، کتابخانه ای و میدانی (مصاحبه و پرسشنامه) می باشد. با توجه به ماهیت این پژوهش، از روش های دلفی و تحلیل ساختاری با استفاده از نرم افزارMICMAC  استفاده شد. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه اساتید، مدیران و کارشناسان شهر خاش بوده است. حجم نمونه آماری با استفاده روش دلفی 20 نفر تعیین شد. ابتدا با استفاده از روش دلفی مجموعه معیارهای تاثیرگذار بر تغییر کاربری اراضی روستاهای حاشیه شهر خاش، شامل 5 معیار (اقتصادی، کالبدی، زیست محیطی، سیاسی - مدیریتی و اجتماعی) و 49 شاخص شناسایی شد. از میان معیار های مورد بررسی، معیار اقتصادی عنوان اولین و مهمترین عامل تاثیرگذار بر تغییرات کاربری اراضی روستاهای حاشیه شهر خاش انتخاب شد. در نهایت 10 شاخص سیاست های اقتصادی و بازساخت اقتصادی شهری، توسعه زیرساخت های بازارچه مرزی، توسعه بازارهای محلی، جذب سرمایه گذاری، توسعه صنعت گردشگری، حفظ فعالیت های صنایع کوچک و بهبود آن ها، تغییر عملکرد، گسترش بخش های تولیدی و صنعتی، اشتغال زایی و کارآفرینی و در پی آن کاهش بیکاری و گسترش صنایع تبدیلی و خدماتی به عنوان شاخص های تاثیرگذار بر تغییر کاربری اراضی روستاهای حاشیه شهر خاش شناخته شد.
۶.

شناخت و تحلیل توانمندسازی سکونتگاه های روستایی با تأکید بر توسعه پایدار (مورد مطالعه: دهستان کلاشی شهرستان جوانرود)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: توانمندسازی توسعه پایدار سکونتگاه های روستایی شهرستان جوانرود

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۴ تعداد دانلود : ۹۴
سکونتگاه های روستایی همواره با چالش های مختلفی مواجه بوده و از مهمترین رویکردهای برون رفت از این چالش ها، توانمندسازی با رویکرد توسعه پایدار است؛ چرا که بی توجهی به ارتقای ظرفیت ها و توانمندسازی، ناپایداری روستاها را تشدید می نماید. هدف مطالعه، شناخت و تحلیل توانمندسازی سکونتگاه های روستایی با تاکید بر توسعه پایدار در دهستان کلاشی شهرستان جوانرود و سپس ارائه راهبرد در این زمینه است. روش تحقیق توصیفی-تحلیلی و مبتنی بر گردآوری داده های پیمایشی است. محدوده مطالعاتی تحقیق شامل روستاهای دهستان کلاشی بوده که از روش نمونه گیری هدفمند ابتدا روستاهای بالای 20 خانوار به جهت دارا بودن آستانه جمعیتی در دریافت خدمات انتخاب گردید و سپس با توجه به فاصله از مرکز شهرستان، از شش روستا 41 نفر برای نمونه انتخاب شده است. تحلیل با روش های SWOT ،SOAR و QSPM انجام شده است. نتیجه نشان داد که مشارکت روستایی در بروز هر گونه مخاطره محیطی به عنوان مهمترین قوت؛ راکد ماندن فعالیت های کشاورزی و بهره برداری نامناسب از آب و زمین کشاورزی به عنوان مهمترین ضعف؛ تجاری سازی کشت صمغ ون در اشتغال زایی به عنوان مهمترین فرصت و بروز بحران های زیست محیطی (خشک سالی و غیره) به عنوان مهمترین تهدید در راستای توانمندسازی سکونتگاه های روستایی است. همچنین از مهمترین راهبردهای توانمندسازی سکونتگاه های روستایی مورد مطالعه را می توان ایجاد زمینه های لازم برای مشارکت روستاییان در تجاری سازی و توسعه صمغ و حمایت از مشارکت مردم در توسعه فعالیت های تبدیلی گیاه صمغ ون نام برد.
۷.

اولویت بندی عوامل موثر بر تاب آوری اقتصادی خانوارهای روستایی در برابر خشکسالی (مورد مطالعه: بخش دستگردان شهرستان طبس)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: تاب آوری اقتصادی خانوارهای روستایی خشکسالی بخش دستگردان شهرستان طبس

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۶ تعداد دانلود : ۷۴
خشکسالی به لحاظ اینکه محدوده وسیعی از سرزمین را در برمی گیرد، پیچیده تر از دیگر بلایای طبیعی است و به همین علت جمعیت بیشتری را تحت تأثیر قرار می دهد. مطالعه حاضر با هدف اولویت بندی عوامل موثر بر افزایش تاب آوری اقتصادی خانوارهای روستایی بخش دستگردان شهرستان طبس در برابر خشکسالی انجام شده است. پژوهش حاضر از نظر ماهیت از نوع کمی و از لحاظ هدف، کاربردی است. جامعه آماری شامل تمامی روستائیان بالای 18 سال بخش دستگردان شهرستان طبس بوده است. با توجه به در دسترس نبودن اطلاعات دقیق در خصوص تعداد افراد این جامعه آماری، با استفاده از فرمول کوکران و آخرین عدد جدول مورگان تعداد 384 نفر به عنوان حجم نمونه آماری مورد مطالعه قرار گرفت. شیوه نمونه گیری در این پژوهش به صورت طبقه ای بوده است. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه محقق ساخته در قالب طیف لیکرت اقدام شده است. نتایج نشان داد که از نظر روستاییان بیشتر عوامل تأثیرگذار در تاب آوری آنها در برابر مخاطره خشکسالی و افزایش قدرت سازگاری آنها با شرایط خشکسالی، تقویت مشارکت محلی روستاییان بوده، دوم توجه به دانش بومی، سوم توسعه بیمه محصولات و چهارم توسعه بذور و گونه های مقاوم قرار دارد که براساس نتایج پژوهش دارای کوتاه ترین فاصله از ایده آل مثبت و دورترین فاصله از ایده آل منفی هستند.
۸.

نقش سرمایه اجتماعی در کارکردهای تعاونی تولید روستایی نگین سبز شهرستان چرام(مقاله علمی وزارت علوم)

کلیدواژه‌ها: آگاهی اجتماعی اعتماد اجتماعی تعاونی تولید روستایی مشارکت اجتماعی شهرستان چرام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۹ تعداد دانلود : ۷۷
تعاونی های تولید روستایی نقش موثری در بازتولید منافع حاصل از بخش کشاورزی، توسعه مشارکت مردمی، پایین آمدن ریسک سرمایه گذاری و کاهش هزینه های دولتی دارد. ایفای چنین نقشی مستلزم توجه به انواع سرمایه های موجود در تعاونی ها است. از آن جایی که تعاونی های تولید، مکان هایی هستند که باید سرشار از روحیه همدلی، یگانگی، اعتماد و مشارکت باشد، توجه به سرمایه اجتماعی در آن از اهمیت ویژه ای برخودار است. این تحقیق، با هدف بررسی نقش سرمایه اجتماعی در کارکردهای تعاونی تولید روستایی نگین سبز شهرستان چرام انجام گرفته است. جامعه آماری تحقیق 650 نفر از اعضای تعاونی تولید روستایی نگین سبز شهرستان چرام بوده که 242 نفر آنها بر اساس جدول مورگان و با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای با انتساب متناسب انتخاب شد. روایی پرسشنامه از طریق پانل متخصصان و پایایی آن با استفاده از آلفای کرونباخ که مقدار آن 81/0 بود، مورد تایید قرار گرفت. یافته های حاصل از تحلیل رگرسیون به روش گام به گام نشان داد که متغیرهای مشارکت، آگاهی و اعتماد اجتماعی در مجموع 2/40 درصد از کارکردهای تعاونی تولید را تبیین می نماید. بنابراین پیشنهاد می شود به منظور ارتقای عملکرد تعاونی تولید روستایی نگین سبز زمینه های بهبود و ارتقاء مولفه های سرمایه اجتماعی در این تعاونی تولید روستایی فراهم گردد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۷