علوم خبری

رسوخ ساختاری رسانه های مکتوب به مدد تکمیل صنعت چاپ توسط گوتنبرگ از اروپا بر شاکله جراید و مطبوعات جهان، موضوعی غیر قابل انکار است. بر اساس پژوهش ها و یافته های خبرگان رسانه های مکتوب فارسی، به ویژه گستره جغرافیایی ایران، تاجیکستان، هندوستان، پاکستان، افغانستان، قسمت هایی از ترکیه و عراق و سوریه و ... که زبان فارسی محور ارتباطات کلامی آنهاست، تأثیر تاریخی مطبوعات فارسی شبه قاره هند (اخبارات) بر چینش و ریخت شناسی جراید فارسی آنها متعین و مبرهن است و مصداق واضحی بر آن جراید دوران مشروطیت تا چندین دهه بعد از آن است. «عبدالحسین سپنتا»، متفکر، روزنامه نگار، شاعر، نویسنده، ادیب، مورخ، محقق، مترجم و هنرمند ایرانی که عنوانش با فیلم «دختر لر» در افکار عمومی شناخته می شود، نقشی بسزا در بستر فعل و انفعالات رسانه ای مابین هند و ایران محقق ساخته و تأثیرات تکوینی نافذی بر الگوهای رایج محتوایی، چیدمانی، مضمونی و صوری جراید هم عصرش ایفا نموده است. این پژوهش ضمن اشاره به فرازهایی مستدل از تأثیر مطبوعات فارسی زبان شبه قاره بر جراید فارسی ایرانی به تبیین شرح حال حرفه ای رسانه ای و مطبوعاتی «سپنتا» و دستاوردهای وی می پردازد.    

موضوع: هر چند طلیعه آغاز حرفه روزنامه نگاری ایران در زمان محمدشاه قاجار همراه با نشریه «کاغذ اخبار» و کوشش های مؤسس آن یعنی «میرزا صالح شیرازی»  صورتی قابل توجه یافت و این حرکت در واقع آغاز موج آشنایی ایرانیان با رسانه ها- اگر چه به صورت ابتدایی- نام گرفت، اما برخی نویسندگان و سیاحانی هم بودند روزنامه و روزنامه نگاری را پیش از وی به فارسی زبانان معرفی کردند این متن ها تا حدی بسیار در تاریخ روزنامه نگاری ایران مغفول مانده اند و لازم است از نو بازخوانی و بررسی شوند. سفرنامه «تحفه العالم» نوشته «میرعبدالطیف خان شوشتری» و سفرنامه «مسیر طالبی» نوشته «میرزا ابوطالب خان اصفهانی» از جمله این متون مغفول مانده هستند. در این مقاله سعی بر آن داریم با طرح دو سوأل، نقش و اهمیت کتاب های مذکور را در زمینه روزنامه و روزنامه نگاری مورد بازخوانی قرار دهیم: 1. اهمیت کتاب های تحفه العالم و مسیر طالبی در  بافتار اجتماعی و فرهنگی زمانه خود چیست؟ 2. کتاب های تحفه العالم و مسیر طالبی از منظر روزنامه نگاری و علوم رسانه ای دارای چه نکات برجسته و قابل توجهی هستند؟ روش پژوهش: این مقاله با رویکردی تاریخی- توصیفی و با روش کتاب شناسی توصیفی/ تحلیلی نگاشته شده است و در صدد است به بررسی نخستین متن های فارسی در زمینه روزنامه نگاری بپردازد. یافته ها: یافته های مقاله نشان می دهد که دو متن مورد بررسی از منظر معرفی «شیوه های روزنامه نگاری» برای فارسی زبانان دارای اهمیت بسیار هستند، چرا که در زمانه ای نگاشته شدند که هنوز در ایران مفهومی به اسم روزنامه و مطبوعات، ناشناخته بود و همچنین از منظر علم تاریخ نگاری نیز رویکرد «عینی تاریخی» را برای خود برگزیده اند. نتایج: در نهایت مقاله پیشنهاد دارد که این متون بازبینی شوند و در سطوح آموزشی روزنامه نگاری مورد بازخوانی قرار گیرند. همچنین اهمیت بررسی متون تاریخی برای درک بهتر سیر تحولی و تکاملی روزنامه نگاری در ایران، از جمله نتایج حاصله پژوهش پیش روی است.  

از روزنامه های مهم منتشر شده در گیلان، روزنامه «جنگل» بود که ضمن انعکاس اخبار نظامی و اعلامیه های نهضت جنگل، به نوعی سخنگوی آن به شمار می رفت. در این روزنامه مهمترین اخبار مربوط به نهضت جنگل، تلگراف ها و گزارش هایی از حوادث گیلان و نقاط مختلف جهان به چاپ می رسید. روزنامه «جنگل» در سال های 1294 تا 1300 ش به عنوان نشریه ای پیشرو در بیان آزادی های سیاسی و اجتماعی در فضای رسانه ای ایران مطرح شد. از این رو مطالعه آن علاوه بر شناخت اندیشه ها و آرای رهبران نهضت جنگل، تصویری روشن از اوضاع سیاسی و اجتماعی آن دوره از تاریخ ایران به دست می دهد. در این مطالعه تلاش خواهد شد تا ضمن بررسی محتوایی روزنامه «جنگل»، مهمترین مؤلفه ها و مضامین آن تبیین و تحلیل شود و به این پرسش پاسخ داده شود که «مهمترین مؤلفه ها و مضامین روزنامه «جنگل» چه بود و میزان تبعیت آن از قانون تازه تصویب شده مطبوعات (1326ق/18 بهمن 1286ش) به چه میزان بود؟ عدالت طلبی، وطن خواهی، بیگانه ستیزی، اعتراض به دستگاه حکومت وقت، تحریض به قیام علیه ظلم، دغدغه های ملی گرایانه و میهن پرستانه از جمله مؤلفه ها و مضامینی هستند که در روزنامه «جنگل» بازتاب پیدا کرده است. بررسی و تحلیل محتوای مطالب روزنامه «جنگل» نشان می دهد آنچه امکان بیان این مؤلفه ها و مضامین ضد دولت مرکزی را فراهم ساخته، فقدان ضمانت اجرایی برای قانون مطبوعات است.

بررسی و تحلیل تحولات کشورهای منطقه بالتیک حکایت از آن دارد که روسیه، علاوه بر ابزارهای سنتی فشارهای اقتصادی و نظامی، برای مشروعیت بخشیدن به منافع خود -در فضای پس از اتحاد جماهیر شوروی- به مرور نفوذ خود را از طریق ابزارهای قدرت نرم در چارچوب استراتژی منجمد در محیط جنگ شناختی گسترش داده است. درنتیجه؛ اقلیت بزرگ روسی زبان قادرند بازیگران مؤثری در جهت دهی سیاست های پُر ابهام و البته خصمانه کرملین به شمار آیند. هدف اساسی روسیه از ارائه ابزارهای این نوع قدرت بر پایه تحقیقات و توصیه های اندیشمندانی همچون جوزف نای، دکترین پریماکوف و نظریه گراسیموف پیش می رود و به همین دلیل؛ مقاله پیش رو تلاش دارد تا با تجزیه وتحلیل دقیق و کیفی روش های عمومی و رایج علمی همچون: استنتاج، مقایسه، تشبیه، توصیف، توضیح و ترکیب بهره گرفته و از شاخص های کلیدی ازجمله؛ نقش کلیدی رسانه های اجتماعی، سازمان ها و نهادهای دولتی و خصوصی، دیپلماسی، ایدئولوژی، قانون و اقتصاد آن را در جعبه ابزار جنگ شناختی ارائه دهد، بنابراین در مقاله حاضر بینشی از ماهیت قدرت فریب و ابهام بخشی روسیه ارائه می شود و درعین حال تلاش دارد تا منافع واقعی فدراسیون روسیه را در بخش های بعدی پژوهش مورد بحث بررسی بیشتر قرار دهد. اکنون در بیان مسئله و چالش اصلی این پژوهش می توان گفت؛ قدرت نرم به منافع چندگانه روسیه در فضای پس از اتحاد جماهیر شوروی مشروعیت آشکاری بخشیده و تلاش دارد با به کارگیری ابزارها و اقدامات خاص در این راستا، از بازیگران و اهداف تعیین شده امتیازات موردنیاز را دریافت کند. در ادامه؛ این احتمال وجود دارد مزیت چنین نفوذی، منجر به مخالفت مؤثر و جدی ایالات متحده در بین سایر جوامع و حاکمیت ها، شبیه به روسیه نیز شود.

مطبوعات به عنوان یکی از ارکان اطلاع رسانی و از مؤثرترین رسانه های گروهی، نقش تعیین کننده ای در تحولات سیاسی و اجتماعی کشورها دارد. درتاریخ معاصر کشور ما نیز مطبوعات از جایگاه برجسته ای برخوردارند و مطالعه تحولات مربوط به تاریخ معاصر کشورمان بدون در نظرگرفتن نقش مطبوعات ناقص خواهد بود. بندر بوشهر در شمار شهرهای پیشتاز در عرصه مطبوعات، خبرنگاری و خبرنویسی است. نقش مطبوعات در این شهر در فراهم کردن زمینه های فکری و فرهنگی جنبش مشروطیت اهمیت بسزایی دارد. به باور محققان، روزنامه مظفری را باید مهم ترین و پیشرفته ترین روزنامه انقلابی، آزادی خواه و ضدانگلیسی بوشهر در سرتاسر عصر مشروطیت تلقی کرد. این مطالعه با هدف بررسی و تحلیل نقش مطبوعات بوشهر در فراهم کردن زمینه های فکری و اجتماعی جنبش مشروطیت در عهد قاجار تدوین شده است. روش مطالعه اسنادی و کتابخانه ایست. نتایح نشان می دهد روزنامه های چاپ شده در بندر بوشهر در ارتباط نزدیکی با مطبوعات درتبعید مانند حبل المتین در هندوستان بوده است و انتشار آن محدود به این بندر نبوده بلکه در مقیاس فرامنطقه ای منتشر شده بود. همچنین پرداختن به موضوع زنان، وطن پرستی و تحولات جهانی مانند جنگ روسیه و ژاپن و درعین حال حساسیت به اخبار و وقایع اتفاق افتاده در این دیار و در مقیاس ملی از جمله ویزگی های این مطبوعات مانند روزنامه مظفری است. روزنامه و مطبوعات بوشهر همانند دیگر عناصر مدرن در ارتباط با روند مدرنیسم و کشورهای استعمارگر مانند انگلستان در بوشهر رونق گرفت اما در همان آغاز هویت خود را با آزادی خواهی و در رویارویی با استعمار و استبداد تعریف کرد. همچنین این مطبوعات در سوق دادن اقشار مختلف جامعه از جمله زنان به مشارکت در حیات سیاسی و اجتماعی نقش مؤثری ایفا کرده اند.

زمینه و هدف: قانون گریزی یکی از معضلات و مسائل اجتماعی پراهمیت در تمامی جوامع مدنی است که برای حل معضلی به این مهمی در حال چاره جویی و چاره اندیشی هستند. به این دلیل که حیات و بقای هر جامعه ای وابسته به وجود نظم است و نظم هم جز با قانون پذیری به دست نخواهد آمد؛ پس نخستین قدم برای داتن جامعه سالم و قانون گرا، وضع قوانین بروز و سازگار با نیازهای اعضای جامعه است. هدف از پژوهش حاضر بررسی علل و عوامل اجتماعی قانون گریزی در میان جوانان شهرستان اصفهان بوده و ارتباط آن را با داشتن دوستان و خانواده قانون گریز، احساس عدالت توزیعی، اعتماد اجتماعی و کنترل اجتماعی را واکاوی می کند. روش : روشی که در این پژوهش از آن استفاده شده، روش پیمایشی بوده است. جامعه آماری پژوهش، تمامی شهروندان جوان 18 تا 29 ساله شهر اصفهان است. از فرمول کوکران استفاده شده است که 390 نفر از نمونه گیری تصادفی چند مرحله ای تحت عنوان نمونه انتخاب شد. ابزار جمع آوری داده های متغیر قانون گریزی پرسشنامه تدوین شده توسط پژوهشگر است که در راستای تعیین اعتبار آن نیز از اعتبار صوری و برای تعیین پایایی آن از روش همسانی درونی از روش آلفای کرونباخ استفاده شده است. یافته ها : یافته های توصیفی پژوهش نیز نشان داد که میزان قانون گریزی در میان جوانان را می توان گفت به طرز قابل توجهی بالا است. باید گفت که به نظر می رسد اولین قدم یعنی وضع قوانین کارا و مناسب با شرایط جامعه به درستی انجام نشده است. باید درنظر داشت که در این پژوهش سعی شده تا سازوکارهای پیشگیری از قانون گریزی مورد توجه قرار بگیرد که ارتکاب جرم از تجمیع سه عامل بوده:1- مجرم باانگیزه، 2-سیبل مساعد و 3-محیط و اوضاع و احوال مناسب بوده است، پس بهتر آن است که 3 عامل گفته شده را یعنی اقدامات لازم باید متوجه فردی که مرتکب بالقوه است به قصد نزول انگیزه یا نظر بر سیبل یا بزه دیده در راستای کم کردن مجال های جنایی با محیط اطراف با هدف ناسازگار کردن مقدمات انجام جرم باشد. نتیجه گیری : قانون گریزی که معضلی اجتماعی مضر به حال سلامت جامعه است، منشأ آن عدم انطباق افراد بوده، عدم انطباقی که حاکم بر ارتباطات فرد و جامعه است. چنین ناسازگاری هایی که خودشان معلول عوامل مختلفی اعم از خرد و کلان بود و این خود دلیلی بر ضعیف شدن همبستگی ها و انسجام های جامعوی شده، وحدت اجتماعی را به مخاطره انداخته و درنهایت شرایط آنومیکی را برای جامعه رقم زده و حاکم می کند