مسیر طالبی

سفرنامه های ایرانیان هند ازجمله نخستین و مهم ترین منابع در بررسی چگونگی مواجهه ایرانیان با تمدن جدید است. از نکات قابل تأمل این سفرنامه ها، بازتاب جلوه هایی از تمدن جدید اروپایی قبل از شکست ایران در جنگ با روس هاست. براساس شواهد و قرائن موجود، سه سفرنامه «شگرفنامه ولایت»، «تحفهالعالم» و «مسیر طالبی»، نخستین راویان نظام مشروطیت به زبان فارسی هستند که نوشته پیشِ رو به معرفی آن ها پرداخته و با نگاهی به منشور کبیر به عنوان سرآغاز مشروطه انگلستان و بلکه جهان، درصدد پاسخ به این سؤال است که نویسندگان این سفرنامه ها چه دریافتی از مشروطیت انگلیس داشته و چه ارتباطی بین دریافت مزبور و وضعیت مردم و کشور ایران برقرار می کردند؟ یافته های تحقیق با روش توصیفی- تحلیلی نشان می دهد که مؤلفان شگرفنامه و تحفهالعالم، ضمن توصیف نظام مشروطه انگلیس، ارتباط مستقیمی بین نظام مشروطه با ترقی و تأمین حقوق و رفاه مردم قائلند. همچنین با آنکه مؤلف تحفهالعالم، مشروطیت را بدیل مناسبی برای نظام استبدادی ایران دانسته و استقرار این نظام را در ایران آرزو و توصیه می کند، اما مؤلف مسیر طالبی، به رغم مشاهده مستقیم انگلیس و نهادهای آن، تنها به روایتگری مشروطیت پرداخته است و اشاره ای به پیوند مشروطیت و ترقی ندارد.

موضوع: هر چند طلیعه آغاز حرفه روزنامه نگاری ایران در زمان محمدشاه قاجار همراه با نشریه «کاغذ اخبار» و کوشش های مؤسس آن یعنی «میرزا صالح شیرازی»  صورتی قابل توجه یافت و این حرکت در واقع آغاز موج آشنایی ایرانیان با رسانه ها- اگر چه به صورت ابتدایی- نام گرفت، اما برخی نویسندگان و سیاحانی هم بودند روزنامه و روزنامه نگاری را پیش از وی به فارسی زبانان معرفی کردند این متن ها تا حدی بسیار در تاریخ روزنامه نگاری ایران مغفول مانده اند و لازم است از نو بازخوانی و بررسی شوند. سفرنامه «تحفه العالم» نوشته «میرعبدالطیف خان شوشتری» و سفرنامه «مسیر طالبی» نوشته «میرزا ابوطالب خان اصفهانی» از جمله این متون مغفول مانده هستند. در این مقاله سعی بر آن داریم با طرح دو سوأل، نقش و اهمیت کتاب های مذکور را در زمینه روزنامه و روزنامه نگاری مورد بازخوانی قرار دهیم: 1. اهمیت کتاب های تحفه العالم و مسیر طالبی در  بافتار اجتماعی و فرهنگی زمانه خود چیست؟ 2. کتاب های تحفه العالم و مسیر طالبی از منظر روزنامه نگاری و علوم رسانه ای دارای چه نکات برجسته و قابل توجهی هستند؟ روش پژوهش: این مقاله با رویکردی تاریخی- توصیفی و با روش کتاب شناسی توصیفی/ تحلیلی نگاشته شده است و در صدد است به بررسی نخستین متن های فارسی در زمینه روزنامه نگاری بپردازد. یافته ها: یافته های مقاله نشان می دهد که دو متن مورد بررسی از منظر معرفی «شیوه های روزنامه نگاری» برای فارسی زبانان دارای اهمیت بسیار هستند، چرا که در زمانه ای نگاشته شدند که هنوز در ایران مفهومی به اسم روزنامه و مطبوعات، ناشناخته بود و همچنین از منظر علم تاریخ نگاری نیز رویکرد «عینی تاریخی» را برای خود برگزیده اند. نتایج: در نهایت مقاله پیشنهاد دارد که این متون بازبینی شوند و در سطوح آموزشی روزنامه نگاری مورد بازخوانی قرار گیرند. همچنین اهمیت بررسی متون تاریخی برای درک بهتر سیر تحولی و تکاملی روزنامه نگاری در ایران، از جمله نتایج حاصله پژوهش پیش روی است.