تحفه العالم

شهر شوشتر به عنوان مرکز اداری و سیاسی خوزستان در طول تاریخ تا عهد قاجاریه حاکم نشین ایالت خوزستان به شمار می آمده است. این جایگاه ویژه موجب شده بود که شوشتر مورد توجه مورخان و جغرافی دانان و سیاحان در طول تاریخ قرار گیرد. نتیجه این عنایت اهل فن، پدید آمدن آثار متعدد تاریخی پیرامون شوشتردر اکثردوره ها بوده است، در عصر صفویه نیزاین مهم تداوم یافت. قاضی نورالله شوشتری و فرزند او علاءالملک شوشتری دو اثر برجسته در عهد صفویه پیرامون تاریخ شوشتر از خود گذاشتند. این دو از خاندان معروف مرعشیان شوشتر بودند. علاوه بر خاندان مرعشی شوشتری، که به امر تاریخ نگاری محلی پرداخته اند؛ خاندان جزایری شوشتری نیز در تاریخ نگاری شوشتر، جایگاه ویژه ای دارند. سید عبدالله جزایری (متوفی 1173 ه .ق) که از نوادگان سید نعمت الله جزایری (متوفی 1114 ه .ق) می باشد با تألیف کتاب تذکره شوشتر، تصویر روشنی از تاریخ شوشتر و جایگاه آن در خوزستان به دست داده و به وقایعی اشاره می کند که در منابع دیگر، مورد غفلت قرار گرفته است. میرعبدالطیف خان شوشتری نیز (متوفی 1220 ه .ق) که از خاندان جزایری شوشتری می باشد نیزبه تاریخ نگاری محلی شوشتر پرداخته است. اگر چه اثر وی به نام تحفه العالم، اشتراکات زیادی با کتاب تذکره شوشتر اثر سیدعبدالله جزایری دارد؛ اما تفاوت های بسیار زیادی بین دو اثر به چشم می خورد. این پژوهش درصدد بررسی و معرفی ابعاد و زوایای تاریخ نگاری محلی پیرامون تاریخ شوشتر با تکیه بر مطالعه تطبیقی دو اثر برجسته در این حوزه می باشد.

تحفهالعالم اثر میرعبداللطیف شوشتری، از اندیشمندان عهد زند و افشار است که از حیث نوع ادبی، در گونه ی ادبی سفرنامه ها و خاطره نویسی ها قرار می گیرد. مؤلف در بخشی از این کتاب که با نگاهی انتقادی نوشته شده ، مشاهدات خود را از هند، حکومت انگلیسیان و قوانین و آداب حکومت داری آنان با نثری شیوا بیان نموده است. با توجه به اقامت چندین ساله ی مؤلف در دیار هند، برخی واژه های هندی بنا به ضرورت یا به دلیل معاشرت با اهل هند، در نثر او راه یافته است. در این پژوهش که به شیوه ی توصیفی-تحلیلی انجام گرفته، پس از استخراج واژه های هندی از تحفهالعالم، با مراجعه به کتاب های لغت و... به معنی دقیق و ریشه یابی واژه ها پرداخته شده است. با توجه به پژوهش انجام شده، بیش از شصت واژه ی هندی در این اثر مشاهده شد که برخی هم چنان در زبان فارسی هم چون جنگل و چتر کاربرد دارند؛ و برخی نیز امروزه در زبان رسمی کاربرد ندارد نظیر کهار و مندل.

موضوع: هر چند طلیعه آغاز حرفه روزنامه نگاری ایران در زمان محمدشاه قاجار همراه با نشریه «کاغذ اخبار» و کوشش های مؤسس آن یعنی «میرزا صالح شیرازی»  صورتی قابل توجه یافت و این حرکت در واقع آغاز موج آشنایی ایرانیان با رسانه ها- اگر چه به صورت ابتدایی- نام گرفت، اما برخی نویسندگان و سیاحانی هم بودند روزنامه و روزنامه نگاری را پیش از وی به فارسی زبانان معرفی کردند این متن ها تا حدی بسیار در تاریخ روزنامه نگاری ایران مغفول مانده اند و لازم است از نو بازخوانی و بررسی شوند. سفرنامه «تحفه العالم» نوشته «میرعبدالطیف خان شوشتری» و سفرنامه «مسیر طالبی» نوشته «میرزا ابوطالب خان اصفهانی» از جمله این متون مغفول مانده هستند. در این مقاله سعی بر آن داریم با طرح دو سوأل، نقش و اهمیت کتاب های مذکور را در زمینه روزنامه و روزنامه نگاری مورد بازخوانی قرار دهیم: 1. اهمیت کتاب های تحفه العالم و مسیر طالبی در  بافتار اجتماعی و فرهنگی زمانه خود چیست؟ 2. کتاب های تحفه العالم و مسیر طالبی از منظر روزنامه نگاری و علوم رسانه ای دارای چه نکات برجسته و قابل توجهی هستند؟ روش پژوهش: این مقاله با رویکردی تاریخی- توصیفی و با روش کتاب شناسی توصیفی/ تحلیلی نگاشته شده است و در صدد است به بررسی نخستین متن های فارسی در زمینه روزنامه نگاری بپردازد. یافته ها: یافته های مقاله نشان می دهد که دو متن مورد بررسی از منظر معرفی «شیوه های روزنامه نگاری» برای فارسی زبانان دارای اهمیت بسیار هستند، چرا که در زمانه ای نگاشته شدند که هنوز در ایران مفهومی به اسم روزنامه و مطبوعات، ناشناخته بود و همچنین از منظر علم تاریخ نگاری نیز رویکرد «عینی تاریخی» را برای خود برگزیده اند. نتایج: در نهایت مقاله پیشنهاد دارد که این متون بازبینی شوند و در سطوح آموزشی روزنامه نگاری مورد بازخوانی قرار گیرند. همچنین اهمیت بررسی متون تاریخی برای درک بهتر سیر تحولی و تکاملی روزنامه نگاری در ایران، از جمله نتایج حاصله پژوهش پیش روی است.