داوود آقارفیعی

هدف این مقاله، بررسی ظرفیت مطالعه تاریخ اجتماعی معاصر بر شالوده اسناد آرشیوی ارتباطات اجتماعی است. مسئله ای که بر پایه یک اصل بدیهی در این مقاله مورد سنجش قرار می گیرد به مفهوم ارتباطات بازمی گردد. از آن جا که زندگی اجتماعی انسان در تعاملات و ارتباطات با دیگران معنا می یابد، آیا می توان گفت که مطالعه مفهومی و تحلیل مضمون مسائل مربوط به ارتباطات اجتماعی، موجب گره گشایی از کل ابعاد پنهان تاریخ اجتماعی می شود؟ بدین منظور، فرض مطروحه را در یک نمونه آزمایشی مورد سنجش قرار دادیم. از آن جا که آبادان، به دلیل تحولات صنعتی و به کارگیری مؤلفه های تمدنی مدرن، یکی از پیشگامان تحول اجتماعی ایران معاصر بود، الگوی مناسبی برای ظرفیت سنجی این آزمایش پژوهشی، در مطالعه این تحولات و تسری روش شناختی به سایر نقاط، ایجاد می کند. به منظور بررسی فرض پیش گفته، ابتدا مفاهیم مشترک ارتباطاتی از تعدادی دایره المعارف بین المللی ارتباطات مستخرج شد. در مرحله بعد تعداد 6128 سند آرشیوی مربوط به مسائل شهر آبادان با جست وجو در نرم افزار «رسا» سازمان اسناد و کتابخانه ملی از طریق توصیفگر «آبادان» به دست آمد و طی چند مرحله اسناد ارتباطاتی مقارن با مطالعه تاریخ اجتماعی تصفیه و تحصیل شد. نتایج به دست آمده حاصل از دیدگاه استادان ارتباطات به طور کلی نشان می دهد که مطالعه اسناد آرشیوی ارتباطات اجتماعی در روشن سازی بیش از نیمی (54/71 درصد) از مسائل مربوط به تاریخ اجتماعی مؤثرند.

نخبه گرایی یکی از رویکردهایی است که در بطن خود طرفدار استبداد و مخالف شیوه های حکومتی نظارت محور و مردمی نظیر مشروطه است. فرض اصلی این مقال بر این اصل استوار است که به نظر می رسد در اواخر دوره قاجار و شروع زمزمه ها و حرکات سیاسی به منظور تغییر سلطنت و روی کار آمدن رضاشاه، از پیش از کودتای سال 1299 تا آغاز سلطنت وی، برخی مطبوعات رویکردی نخبه گرایانه در پیش گرفتند و طرفدار یک مصلح مقتدر شدند. بر این اساس، مقاله دارای یک سوأل اصلی است: ریشه های رویکرد نخبه گرای مطبوعات ایران که منتج به حمایت از کودتای 1299 و در نهایت برقراری حکومت رضاشاه شد چه بود؟ نتایج بررسی ها نشان داد که آشفتگی ها و بحران های سیاسی و اجتماعی نظیر امضاء قرارداد 1919، مشکلات اجتماعی و اقتصادی و تغییر در ماهیت روزنامه نگاری و ارتباطات از جمله دلایل اصلی رویکرد نخبه گرای مطبوعات در سال های منتهی به کودتا هست و روزنامه نگارانی که به آمدن یک مصلح مقتدر و یا دیکتاتوری منور گرایش یافتند. نوشتار پیش روی با رویکردی توصیفی- تحلیلی و روش کتابخانه ای- اسنادی در صدد است تا نقش نگاه نخبه گرای مطبوعات را بر روی کار آمدن رضاشاه بر اساس دیدگاه نظریه پردازان نخبه گرایی سیاسی مورد سنجش و تبیین قرار دهد.

موضوع: هر چند طلیعه آغاز حرفه روزنامه نگاری ایران در زمان محمدشاه قاجار همراه با نشریه «کاغذ اخبار» و کوشش های مؤسس آن یعنی «میرزا صالح شیرازی»  صورتی قابل توجه یافت و این حرکت در واقع آغاز موج آشنایی ایرانیان با رسانه ها- اگر چه به صورت ابتدایی- نام گرفت، اما برخی نویسندگان و سیاحانی هم بودند روزنامه و روزنامه نگاری را پیش از وی به فارسی زبانان معرفی کردند این متن ها تا حدی بسیار در تاریخ روزنامه نگاری ایران مغفول مانده اند و لازم است از نو بازخوانی و بررسی شوند. سفرنامه «تحفه العالم» نوشته «میرعبدالطیف خان شوشتری» و سفرنامه «مسیر طالبی» نوشته «میرزا ابوطالب خان اصفهانی» از جمله این متون مغفول مانده هستند. در این مقاله سعی بر آن داریم با طرح دو سوأل، نقش و اهمیت کتاب های مذکور را در زمینه روزنامه و روزنامه نگاری مورد بازخوانی قرار دهیم: 1. اهمیت کتاب های تحفه العالم و مسیر طالبی در  بافتار اجتماعی و فرهنگی زمانه خود چیست؟ 2. کتاب های تحفه العالم و مسیر طالبی از منظر روزنامه نگاری و علوم رسانه ای دارای چه نکات برجسته و قابل توجهی هستند؟ روش پژوهش: این مقاله با رویکردی تاریخی- توصیفی و با روش کتاب شناسی توصیفی/ تحلیلی نگاشته شده است و در صدد است به بررسی نخستین متن های فارسی در زمینه روزنامه نگاری بپردازد. یافته ها: یافته های مقاله نشان می دهد که دو متن مورد بررسی از منظر معرفی «شیوه های روزنامه نگاری» برای فارسی زبانان دارای اهمیت بسیار هستند، چرا که در زمانه ای نگاشته شدند که هنوز در ایران مفهومی به اسم روزنامه و مطبوعات، ناشناخته بود و همچنین از منظر علم تاریخ نگاری نیز رویکرد «عینی تاریخی» را برای خود برگزیده اند. نتایج: در نهایت مقاله پیشنهاد دارد که این متون بازبینی شوند و در سطوح آموزشی روزنامه نگاری مورد بازخوانی قرار گیرند. همچنین اهمیت بررسی متون تاریخی برای درک بهتر سیر تحولی و تکاملی روزنامه نگاری در ایران، از جمله نتایج حاصله پژوهش پیش روی است.  

هدف این مقاله مفهوم یابی و اصطلاح شناسی پسااستعماری «ارتباطات» در آثار پسا استعماری و غرب شناسانه تألیف شده توسط رضا داوری اردکانی است. رویکرد اصلی مقاله بر این فرض استوار است که «نقد پسااستعماری» و در زیرمجموعه آن «نقد غرب»، جز در سایه توجه مبسوط به مضامین ارتباطی غرب و شرق و به طور کلی وضعیت ارتباطات تمدن ها امکان پذیر نیست و اگر این مسئله مورد توجه واقع نشود و یا کم تر مورد مداقه قرار گیرد، نائل شدن به ارائه نقد پسا استعماری ناب، محل چندانی از اعراب ندارد. برای رسیدن به هدف پژوهش و بررسی این فرضیه سه سوأل طرح شد: 1. بهره مندی از مفاهیم و مضامین ارتباطی در آثار داوری اردکانی به چه میزان است؟ 2. از منظر ارتباطی نقد پسا استعماری رضا داوری اردکانی بر چه اصطلاح و تعاریف پسا استعماری متقنی استوار است؟ 3. رویکرد ارتباطی پسا استعماری داوری اردکانی چه سطوح و مفاهیمی از ارتباطات را دربر می گیرد؟ در این مقاله سه اثر رضا داوری اردکانی مورد تحلیل قرار گرفت. انتخاب نمونه های مذکور با استفاده از «جست وجوی چند فیلدی مدارک» در «نرم افزار رسا سازمان اسناد و کتابخانه ملی» و با استفاده از فیلدهای «پدیدآور» و «موضوع» انجام شد. همچنین به منظور پاسخ به سوألات دوم و سوم پژوهش از روش کیفی «گروه کانونی» بهره برده شده است. نتایج پژوهش نشان می دهد که در مجموع، 62/3 درصد کل پاراگراف های کتاب های مورد بررسی دارای مفاهیم ارتباطی است . همچنین داوری اردکانی در آثار خود از مفهوم«ارتباطات میان فرهنگی» با 37/20 درصد و اصطلاح پسا استعماری«تقلید» با 22/22 درصد، بیشترین میزان استفاده را برده است.

این مقاله با رویکردی مفهومی نظری نگاشته شده است. روش آن کتابخانه ای و بررسی مفاهیم آن نیز با استفاده از تحلیل فلسفی صورت گرفته است. هدف مقاله امکان سنجی و چیستی تولید ادبیات بومی درزمینه سواد رسانه ای بر اساس تولید علوم انسانی اسلامی است. در این مقاله سه سؤال مطرح شده است: 1) تولید سواد رسانه ای بومی از منظر هستی شناسی و فلسفه علم دارای چه جایگاهی است؟ 2) شناخت شناسی تولید ادبیات بومی سواد رسانه ای به مفهوم عام مسئله از چه خاستگاهی ریشه می گیرد؟ 3) معرفت شناسی تولید ادبیات بومی سواد رسانه ای در ایران چه ساختارهای نظریه ای را باید مراعات و طی کند تا به سرمنزل مقصود برسد؟ نتایج نشان می دهد رویکرد بومی در تولید ادبیات نظری سواد رسانه ای دارای ماهیتی رئال است و ازنظر هستی شناسی علمی، قابلیت آفرینش دارد. همچنین ریشه های معرفتی و بنیان های فکری جوامع درمجموع، مسیر نوع سواد رسانه ای بومی در جوامع مختلف را تعیین می کند و می تواند نقطه عزیمتی برای تولید ادبیات بومی برای سواد رسانه ای باشد و درنهایت برای تعیین چارچوب نظری درزمینه تولید ادبیات بومی سواد رسانه ای در ایران می توان با عنایت به غلبه تفکر اسلامی و منشأ معرفتی دینی در ایران، از رویکردهای انسان شناسانه اسلامی در دو شعبه پارادایم اجتهادی دانش دینی (پاد) و هستی شناسی معرفت اسلامی، بهره برد.

وقوع احتمال بعضی حوادث طبیعی مانند سیل، زلزله و یا شیوع بیماری های فصلی در تهران سالانه آسیب های متعددی متوجه مردم می کند. لذا ارائه آموزش های رسانه ای مناسب و لازم برای آشنایی با مخاطرات مذکور و شیوه مقابله و پیشگیری از آن ها، از جمله راهکارهای اصولی، به منظور کاهش خسارات وارد بر خانواده هاست. هدف پژوهش حاضر بررسی رضایت شهروندان تهرانی از کارکرد رسانه ها در اطلاع رسانی و آموزش های لازم جهت مقابله با مخاطرات شایع، است.  روش پژوهش مورد استفاده توصیفی- پیمایشی با سنجش رابطه علی بین متغییرهای پژوهش است. جامعه ی آماری این پژوهش شامل کلیه افراد ساکن در کلان شهر تهران است که به روش تصادفی ساده و با استفاده از فرمول کوکران تعداد 301 آزمودنی به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. روش جمع آوری اطلاعات به صورت پرسشنامه ای بود. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزارSpss  انجام و برای بررسی فرضیات از آزمون ویلکاکسون استفاده شد.  نتایج پژوهش نشان داد که بین سن پاسخگویان، میزان تحصیلات آن ها و مدت زمان استفاده از رسانه های جمعی با میزان رضایت مخاطبان از کارکرد اطلاع رسانی و آموزشی رسانه ها رابطه ی مثبت معنی داری وجود دارد. همچنین رضایت مخاطبان از کارکرد رسانه ها در بعضی مخاطرات همچون زلزله و طوفان های شدید بعد از حادثه بیشتر شده و در بعضی حادثه ها همچون سیل، قبل حادثه، رضایت مخاطبان استفاده کننده از رسانه های جمعی بیشتر است.

هدف از انجام این پژوهش بررسی ظرفیت های آموزشی پیام رسان ” تلگرام “ بود. روش تحقیق توصیفی/ پیمایشی است و از حیث هدف، تحقیق کاربردی محسوب می شود. جامعة آماری این پژوهش را اعضاء کتابخانة ملی جمهوری اسلامی ایران تشکیل می دهند و نمونة آماری نیز از اعضاء کتابخانة ملی انتخاب شده اند. از میان 1500 نفر ظرفیت کتابخانة ملی، بر طبق فرمول کوکران (Cochran Formula)  با خطای 5 درصد، 305 نمونه حاصل شد و طی 5 روز در 5 تالار اصلی کتابخانه ملی، (تالارهای ابن ندیم (مرجع و کتاب شناسی)، رازی (علوم و فنون)، ابن سینا (علوم انسانی)، فارابی(علوم اجتماعی و هنر) و کتابخانه عمومی)، 226 پرسشنامه قابل بررسی بازگشت و کاربران به صورت نمونه گیری در دسترس انتخاب شدند. یافته های پژوهش نشان داد که میان مقطع تحصیلی و رشتة تحصیلی با متغیر اعتقاد به ظرفیت های آموزشی تلگرام رابطة معناداری وجود ندارد، ولی میان جنسیت و استفادة آموزشی از تلگرام رابطه وجود دارد و دیدگاه جنس مؤنث در زمینة مصرف آموزشی از تلگرام مساعدتر است. همچنین نتایج نشان داد که شبکة مجازی تلگرام، فرصت مناسبی را برای پیگیری ” آموزش “ در ایران فراهم کرده است و با توجه به میانگین به دست آمده در محاسبات (76/3) آزمودنی های مایل به استفاده از این شبکه در فعالیت های علمی خود هستند و می توان آیندة مطلوبی را برای استفادة آموزشی از این رسانه متصور بود که باید در این زمینه آموزش های لازم را ارائه کرد.