پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی

یکی از اصلی ترین کارکردهای نهاد آموزش، جامعه پذیر کردن دانش آموزان و تسریع در فرآیند اجتماعی شدن آنان است. کُتب مطالعات اجتماعی مرتبط ترین کتاب درسی با مبحث اجتماعی شدن است. از طرف دیگر مبحث روش های تدریس یک بخش تفکیک ناپذیر در حرفه معلمی است. اما به نظر می رسد در کنار تمام متغیرها و عوامل ذیربط، یکی از دلائل غیر اثربخش بودن آموزشِ محتواهای آموزشی در مدارس خاصه آموزش مطالعات اجتماعی، استفاده مکرر و بیش از حد از روش های سنتی (سخنرانی، توضیحی و...) است. در این مقاله که با روش کیفی و با رویکرد توصیفی- تحلیلی تدوین شده است، ضمن نقد روش های سنتیِ تدریس (ضعف ها و معایبی نظیر منفعلانه بودن،  غیرمنعطف بودن، یک سویه بودن، فعال مطلق بودن معلم و...)، دو مورد از مهم ترین راهبردهای اثربخش در تدریس مطالعات اجتماعی یعنی «راهبرد پروژه ها» و «راهبرد رویدادهای جاری» را بیان خواهیم نمود. در این مقاله در تحلیل راهبرد پروژه ها  به مواردی نظیر دلائل و ضرورت و اهمیت این راهبرد در آموزش مطالعات اجتماعی، تقسیم بندی پروژه ها، طرح کلی پروژه ها، نحوه ارزشیابی از پروژه ها، مراحل مختلف طراحی پروژه می پردازیم. در تحلیل راهبرد رویدادهای جاری  به موارد مهمی مانند ماهیت راهبرد رویدادهای جاری، ویژگی های رویدادهای جاری، اهمیت راهبرد رویدادهای جاری در آموزش مطالعات اجتماعی، چگونگی استفاده از آن در آموزش مطالعات اجتماعی، ملاک های اداره بحث و گفتگو درباره رویدادهای جاری  و... خواهیم پرداخت. از آنجا که مقاله پژوهشی حاضر از نوع پژوهش های کاربردی است، لذا جامعه هدف و مخاطب اصلی ما دانشجومعلمان رشته علوم تربیتی در دانشگاه فرهنگیان و معلمان مقطع ابتدایی هستند.

مراکز تربیت معلم از سال1390 تحت عنوان دانشگاه فرهنگیان تجدید ساختار یافته و در طی سال های 1391 تا 1397، از طریق کنکور سراسری، به جذب دانشجومعلمان در رشته های مختلف و از جمله کارشناسی آموزش جغرافیا، پرداخته اند. هدف از این پژوهش، بررسی و تحلیل روند توزیع دانشجو معلمان رشته ی آموزش جغرافیا در پردیس های استانی این دانشگاه در طی مدت فوق الذکر بوده که به روش کمی و تحلیل اسنادی صورت گرفته است. به این منظور، اطلاعات لازم در مورد تعداد و محل پذیرش دانشجو معلمان رشته ی کارشناسی آموزش جغرافیا از دفترچه های انتخاب رشته ی سال های 1391 تا 1397 استخراج و در نرم افزار Spss وارد شده و پارامترهای آماری لازم محاسبه، توصیف و تحلیل شده است. نتایج به دست آمده گواه آن است که در طی این مدت ، در مجموع  1108 دانشجو معلم در این رشته جذب دانشگاه فرهنگیان شده اند که771 نفر از آن ها پسر و 337 نفر از آن ها دختر بوده اند. دانشجومعلمان پسر در11 پردیس استانی و دانشجومعلمان دختر در 7 پردیس استانی توزیع شده اند. در بررسی این روند مشخص شد که در ابتدا وجود استادان و امکانات موجود در مراکز تربیت معلم محور تصمیم گیری برای توزیع دانشجومعلمان بوده ؛ اما به مرور، با لحاظ کردن اصول علمی برنامه ریزی آموزشی،  درسی و  در نظر گرفتن شرایط دانشجو معلمان، از پراکندگی مکانی جذب و توزیع کاسته شده و وضعیت با ثبات تر شده است. انتخاب استان های البرز ، خراسان جنوبی، تهران و خوزستان به عنوان 4 قطب کشوری آموزش جغرافیا و اختصاص اعضای هیئت علمی جدید و تجهیزات نوین به آن ها، موجب تثبیت جایگاه رشته ی کارشناسی آموزش جغرافیا در کشور شده است.

حقوق شهروندی آمیخته ای از وظایف و مسئولیت های افراد در قبال یکدیگر، شهر و دولت است و شامل حقوق سیاسی، مدنی، اجتماعی، فرهنگی و جنسیتی می شود. پژوهش حاضر با هدف بررسی آگاهی شهروندان از مفهوم حقوق شهروندی در بین شهروندان شهر خورموج انجام شده است. این پژوهش که با روش پیمایشی و با استفاده از پرسشنامه محقق ساخته انجام گرفته، جامعه آماری آن شهروندان بالای 18 سال ساکن شهر خورموج در سال 95 می باشند. حجم نمونه ی آن 381 نفر است که با روش نمونه گیری تصادفی انتخاب شده اند. روایی و اعتبار به کمک آلفای کرونباخ و اعتبار صوری حاصل گردید و همچنین برای تحلیل نتایج داده های پژوهش از نرم افزار SPSS استفاده شد. نتایج نشان می دهد که بین متغیرهای زمینه ای و آگاهی از حقوق شهروندی رابطه معنی داری وجود ندارد؛ اما بین متغیرهای رسانه های جمعی، حقوق مدنی، حقوق سیاسی، حقوق اجتماعی،  مشارکت اجتماعی و متغیر آگاهی از حقوق شهروندی رابطه معنی داری در سطح (000/P<) و با 99 درصد اطمینان وجود دارد.

مشاهده ی مستقیم فرآیندها و جمع آوری داده های  دست اول در قالب پروژه های گردش علمی و مطالعات میدانی علاوه بر روش های نوآورانه و خلاق آموزش در کلاس درس در آموزش و پژوهش های جغرافیایی به عنوان یکی از مهمترین شاخه های علوم زمین،  اهمیت بسزایی دارد. تعامل مستمر و مشارکت فعال و هدفمند دانشجویان در جریان اینگونه یادگیری های کاوشگرانه، ضمن ایجاد جذابیت و عینی کردن موضوعات درسی، باعث تحقق یادگیری معنادار و شوق آفرین و همچنین کسب مهارت های عملی جغرافیا توسط آنان خواهد شد. برای تحقق این امر، خوشبختانه برنامه درسی آموزش جغرافیا در  دانشگاه های تربیت معلم   به گونه ای تدوین گردیده که یک معلم جغرافیا علاوه بر تسلط کافی  بر دانش موضوعی جغرافیا  (CK )،  باید از دانش و مهارت های متنوع  برای آموزش مفاهیم  این رشته ( PCK)  نیز برخوردار باشد. هدف از انجام  پژوهش حاضر، آشنایی عملی دانشجومعلمان با نحوه کاربرد راهبردهای اثربخش" آموزش تلفیقی " و "گردش علمی" از طریق ایجاد فرصت ها و تجارب یادگیری در محیط های چندگانه و ارزیابی اثربخشی آن می باشد. این پژوهش به روش کیفی انجام و بر این اساس، جمع آوری اطلاعات از طریق مصاحبه،  مشاهده،  مطالعه اسنادی و مستندات متنی و تصویری صورت پذیرفته است. اعتبار درونی  پژوهش با توجه به رضایت استادان تأیید گردید. یافته های این پژوهش نشان داد که اکثریت دانشجویان ضمن آشنایی با راهبردهای مذکور و کاربرد عملی آنها، این شیوه آموزش را لذت بخش ترین خاطره یادگیری خود در دانشگاه  برشمرده اند.

یادگیرنده یکی از مهمترین مبانی عناصر برنامه درسی می باشد که در طول تاریخ مطالعات برنامه درسی، در منابع گوناگون بدان اشاره شده است. بر این اساس پژوهش حاضر به دنبال بررسی تصورات دانشجومعلمان رشته آموزش جغرافیا در بدو ورود نسبت به مؤلفه های نظام آموزشی دانشگاه فرهنگیان است. این پژوهش از نوع پژوهش های کاربردی است که با روش پیمایشی و پدیدارشناسی انجام پذیرفته است. جامعه آماری شامل تمامی دانشجومعلمان رشته آموزش جغرافیا ورودی مهر سال   1395پردیس حکیم فردوسی دانشگاه فرهنگیان است که با روش نمونه گیری در دسترس، نمونه ای به حجم 29 نفر برای مطالعه انتخاب گردید و از مصاحبه نیمه ساختاریافته و پرسش نامه محقق ساخته برای گردآوری اطلاعات استفاده شد. یافته ها نشان   داد که تصورات و انتظارات دانشجومعلمان در بدو ورود نسبت به مولفه های نظام آموزشی( برنامه درسی، فضای آموزشی، (محل تحصیل)، برنامه فرهنگی، استادان، تجهیزات و فناوری،کارکنان و سرای دانشجویی)، دانشجومعلم(مسائل، مشکلات، ویژگی ها  و تکالیف ) و همچنین شغل معلمی دارای ویژگی های منحصر به فردی مانند دارا بودن برخی دانش ها و نگرش های مورد نیاز معلمی در بدو ورود به دانشگاه است که با شناسایی آن ها می توان برنامه های درسی دانشگاه را با شرایط یادگیرندگان منطبق کرد. به عبارت دیگر با شناخت برنامه درسی پنهان، می توان نسبت به اصلاح برنامه های درسی آشکار، اق دام کرد. 

پژوهش حاضر با هدف بررسی پیامدهای اجتماعی ازدواج زودهنگام دانش آموزان دختر شهر اسفرورین که ازدواج زودهنگام داشته اند، انجام گردید. بر اساس نظریه های صاحب نظران می توان بیان نمود؛ زود هنگامی ازدواج با توجه به وضعیت و موقعیت اقتصادی زنان و مردان تغییر می کند و عناصر مذهبی و فرهنگی نیز بر زود هنگامی و زمان ازدواج تأثیر می گذارند. این تحقیق با روش پیمایشی و کتابخانه ای صورت پذیرفته است. جامعه آماری این تحقیق را کلیه دانش آموزان دختر شهر اسفرورین که ازدواج زودهنگام داشته اند؛ تشکیل می دهند که تعداد آنها 50 نفر بوده و به دلیل محدود بودن جامعه آماری، تمام شماری انجام پذیرفته است. روش پژوهش تلفیقی کمی و کیفی و تکنیک های گردآوری داده ها پرسشنامه محقق ساخته و مصاحبه بوده است. سنجش روایی پرسشنامه از نوع محتوایی صوری و پایایی آن 76 % محاسبه گردیده است. نتایج حاصل از تحقیق با استفاده از نرم افزار spss و شیوه های کیفی تحلیل داده ها نشان داد؛ فقر مالی و فقر فرهنگی بر ازدواج زودهنگام دختران تأثیرداشته و پیامدهای ازدواج زودهنگام دانش آموزان دختر بر ترک تحصیل آنان موثر بوده و همچنین بر دیگر دانش آموزان نیز تاثیرگذار است.