پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی

هدف پژوهش حاضر، اثر بخشی آموزش روش مطالعه مبتنی بر نقشه ذهنی بر پیشرفت تحصیلی درس مطالعات اجتماعی دانش آموزان بود. پژوهش حاضر، از نوع نیمه آزمایشی و جامعه آماری آن شامل ﮐﻠﯿﻪ دانش آموزان پسر پایه هشتم مدارس شهر یزد در ﺳ ﺎل ﺗﺤﺼﯿﻠﯽ 99-98 بود که درمجموع تعداد 50 دانش آموز با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای به عنوان نمونه انتخاب و به روش تصادفی در دو گروه 25 نفری جایگزین شدند. گروه آزمایش تحت 10 جلسه آموزش روش مطالعه مبتنی بر نقشه ذهنی قرار گرفت؛ درحالی که گروه کنترل هیچ مداخله ای دریافت نکرد. تأثیر این روش مطالعه بر پیشرفت تحصیلی درس مطالعات اجتماعی از طریق آزمون پیشرفت تحصیلی محقق ساخته با شاخص های مقبول روایی و پایایی اندازه گیری شد. داده های به دست آمده از اجرای پیش آزمون و پس آزمون با استفاده از روش تحلیل کوواریانس مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد، آموزش روش مطالعه مبتنی بر نقشه ذهنی باعث افزایش پیشرفت تحصیلی درس مطالعات اجتماعی دانش آموزان در مقایسه با گروه کنترل در پس آزمون شده است؛ بنابراین آموزش روش مطالعه مبتنی بر نقشه ذهنی می تواند برای پیشرفت تحصیلی درس مطالعات اجتماعی دانش آموزان در مراکز آموزشی مورداستفاده قرار گیرد.

هدف پژوهش حاضر، بررسی تحلیل محتوای کتاب های درسی مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی از منظر توجه به مؤلفه های محیط زیست است. به همین منظور از روش تحلیل محتوای توصیفی- کیفی استفاده شده است و سه کتاب مطالعات اجتماعی پایه های چهارم، پنجم و ششم ابتدایی سال تحصیلی 400-99 موردبررسی قرارگرفته است. در این پژوهش از نمونه گیری صرف نظر شده و تمامی جملات، تصاویر و فعالیت ها و پرسش های کتاب بررسی شده است. ابزار مورداستفاده در این پژوهش شامل چک لیست محقق ساخته برای تحلیل محتوا بر اساس مؤلفه های انتخابی است. این بررسی شامل 6 مؤلفه ی اصلی؛ آب، خاک، هوا، جنگل، صوت و زباله و 15 مؤلفه ی فرعی است. نتایج بررسی نشان می دهد که از میان 6 مؤلفه ی موردبررسی، مؤلفه جنگل و آب بیشترین میزان توجه را شامل شده اند و کمترین میزان توجه در میان مؤلفه ها مربوط می شود به مؤلفه های صوت و زباله. در سه بخش موردبررسی نیز بیشترین فراوانی ها مربوط به بخش متن و کمترین فراوانی ها مربوط به بخش تصاویر است. سه پایه ی تحصیلی مطالعه شده در پرداختن به مؤلفه های زیست محیطی تفاوتی با یکدیگر نداشتند و مؤلفه های زیست محیطی را آن گونه که می بایست موردتوجه قرار نداده اند. از مهم ترین مؤلفه های مغفول در کتاب های مطالعات اجتماعی، مؤلفه ی صوت است که در تمامی پایه ها اصلاً به آن پرداخته نشده است.

هوش هیجانی به دلیل کاربرد فراوان آن به ویژه در کودکان از جایگاه ویژه ای برخوردار است. هدف از این پژوهش، بررسی تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم ابتدایی بر اساس توجه به مهارت هوش هیجانی طبق الگوی ویلیام رومی بود. پژوهش حاضر از نوع توصیفی و ازنظر هدف کاربردی بوده است. جامعه آماری پژوهش شامل تمام محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم ابتدایی بود که با توجه به ماهیت موضوع و محدود بودن جامعه آماری، از نمونه گیری صرف نظر و کل جامعه آماری به عنوان نمونه انتخاب شد. ابزار گردآوری داده ها تکنیک تحلیل محتوای ویلیام رومی بود که روایی محتوایی آن مورد تأیید متخصصان قرار گرفت و پایایی آن نیز با استفاده از روش باز آزمایی 87/0 به دست آمد. داده های پژوهش با استفاده از فرمول های شاخص درگیری ویلیام رومی مورد تجزیه وتحلیل قرار گرفت. نتایج نشان داد طبق الگوی ویلیام رومی، محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه سوم ابتدایی شامل مؤلفه های هوش هیجانی بوده و سبب تقویت این مهارت در دانش آموزان می شود، چراکه بر اساس محاسبه ضریب درگیری یادگیرنده، متن، تصاویر و فعالیت های این کتاب توانسته فرد را درگیر یادگیری و مباحث را به شیوه فعال ارائه کند.

دموکراسی موضوع بحث بسیاری از جوامع امروزی است اما در تعاریف موجود از آن اختلاف نظرهایی وجود دارد. هر جامعه ی دموکرات برای بقای خود، اصول و مبانی دموکراسی را از طریق سیستم آموزش وپرورش به نسل های بعد انتقال می دهد. از طرفی مطالعات اجتماعی یک حوزه مهم یادگیری محسوب می شود چرا که دربردارنده طیف وسیعی از تعاملات انسانی در طول تاریخ و از جنبه های گوناگون می باشد. در پژوهش حاضر محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم متوسطه ازلحاظ میزان در برداشتن مؤلفه های دموکراسی همچنین نحوه توزیع آن ها مورد بررسی قرار داده شد. این بررسی با روش تحلیل محتوای کمی و کیفی صورت گرفت، یافته های حاصل نشان داد که در این کتاب آن گونه که باید به این مفهوم پراهمیت پرداخته نشده و تنها ۵۹ نمونه دربردارنده مفهوم دموکراسی شناسایی شد که بیشترین تعداد نمونه مربوط به مؤلفه حقوق و وظایف شهروندی و کمترین تعداد مربوط به مؤلفه حق انتخاب و تصمیم گیری است. همچنین در توزیع مؤلفه ها در طول کتاب نیز نظم خاصی مشاهده نشد و بخش اعظمی از آن ها در قسمت ابتدایی کتاب که مربوط به مباحث مدنی است آورده شده است.

پژوهش حاضر باهدف تحلیل محتوای کتاب مطالعات اجتماعی پنجم دبستان چاپ سال 1398 ازلحاظ میزان توجه به نقش زنان در مقایسه با مردان در خانواده و جامعه انجام گرفته است. پژوهش حاضر از نوع، کمی -کیفی و روش آن تحلیل محتوا می باشد. جامعه ی آماری شامل تمام کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه پنجم دبستان بوده و نمونه آماری برابر با جامعه آماری است. ابزار پژوهش چک لیست محقق ساخته است که اعتبار آن توسط اساتید این حوزه مورد تأیید قرار گرفت و جهت تحلیل داده ها از شاخص فراوانی و درصد فراوانی استفاده شد. روایی محتوایی کدگذاری توسط دو پژوهشگر دیگر موردبررسی قرار گرفت و پایایی آن از روش توافق کدگذاران (ضریب هولستی) (80%) و بازنمایی (95%) برآورد شد. عمده ترین نتایج پژوهش بیانگر آن است که؛ 67% تصاویر مربوط به حضور مرد در خانواده و 33% تصاویر مربوط به حضور زن در خانواده است. از کل تصاویر مربوط به حضور در جامعه 80% مربوط به مردان و 20% آن متعلق به زنان است. از کل کلمات 73% کلمات مربوط به حضور مرد در خانواده و 27% کلمات مربوط به حضور زن در خانواده است. از کل کلمات مربوط به حضور در جامعه 97% آن گویای حضور مردان و 3% آن بیانگر حضور زنان در جامعه است. از کل جملات 50% جملات مربوط به حضور زن در خانواده 50% جملات مربوط به حضور مرد در خانواده و 83% جملات مربوط به حضور مرد در جامعه و 17% مربوط به حضور زن در جامعه است.

اخلاق دارای گرایش های زیادی است و هر بخش از حیات آدمی بایدها و نبایدهایی را مطالبه می کند. یکی از اخلاق هایی که به آن تأکید شده است، اخلاق زیست محیطی می باشد. اخلاق زیست محیطی، یکی از شاخه های فلسفه کاربردی است که با ارزش ها، باورها و گرایش ها سروکار دارد و مسائل نوپدید یا حل نشده اخلاقی درزمینه محیط زیست را بررسی می کند. در اسلام، اخلاق زیست محیطی و حفظ محیط زیست مورد تأکید و توجه قرارگرفته است. هدف پژوهش حاضر، بررس ی کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی ازنظر میزان توجه به مؤلفه های اخلاق زیست محیطی اسلامی و به منظور بهبود محتوای کتاب موردنظر بوده است. روش پژوهش، توصیف ی و از نوع تحلیل محتوا است. جامعه آماری ش امل کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه چهارم ابتدایی سال تحصیلی ۹۷-۹۸ بوده که با توجه به ماهیت موضوع نمونه گیری انجام نش ده و همه جامعه آماری بررس ی شده است. واحد تحلیل، تصویر و جمله در واحد زمینه ی بند است. ابزار به کار گرفته شده در این پژوهش جدول مقوله بندی است که بر اساس مقیاس دینداری مربوط به پژوهش خدایاری فرد استخراج گردیده است و شامل ۵ مؤلفه اخلاق زیست محیطی اسلامی می باشد. یافته های این پژوهش نشان داد که کل مفاهیم مرتبط با اخلاق زیست محیطی اسلامی در این کتاب، ۱۰۶ واحد بوده که در بعد متن، فراوانی مؤلفه های اخلاق زیست محیطی اسلامی ۷۵ مورد و در بعد تصاویر ۳۱ مورد بوده است. در این کتاب به ترتیب به مؤلفه های «بهره برداری بهین ه از منابع» ۶۵ مرتبه، «گسترش منابع طبیعی تجدیدپذیر» ۲۰ مرتبه، مؤلفه «رعایت بهداشت محیط» ۱۱ مرتبه، «پرهیز از آسیب زدن به محیط زیست» ۹ مرتبه اشاره و به مؤلفه «تأکید ب ر دوری از اس راف» هیچ اشاره ای نشده است.