پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی

کتاب درسی از عناصر اصلی انتقال پیام های آموزشی در تعلیم و تربیت است. از ویژگی های کتاب های درسی این است که محتوای تدوین شده برای هر پایه تحصیلی با شرایط رشد شناختی مخاطبین خویش هماهنگ باشد. هدف این پژوهش، ارزیابی و سنجش سطح خوانایی محتوای کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی بر اساس دو فرمول تحلیل محتوای مک لافلین و گانینگ فوگ است. پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و جامعه پژوهش، محتوای کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی است. در این مطالعه از روش تحلیل محتوا، بر اساس ماهیت از روش های عینی – کمی و از روش «آنتروپی شانون» برای پردازش کلمات دشوار ابتدای فصل ها، درس ها و مجموع تعداد کلمات دشوار فصل ها، در محتوای کتاب درسی مطالعات اجتماعی پایه ششم ابتدایی استفاده شده است. یافته های تحقیق نشان داد، متن هایی که بر اساس روش های مک لافلین و گانینگ فوگ مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند، از نظر سطح توانایی کلاسی در سطحی بالاتر از پایه ششم ابتدایی قرار دارند. ارزیابی محتوای کتاب های درسی، علاوه برکمک به افزایش کارایی و اثر بخشی آن ها، می تواند تحقق اهداف آموزشی را به دنبال داشته باشد.

پژوهش حاضر با هدف بررسی عدالت آموزشی بر عملکرد تحصیلی، رضایت از تحصیل و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پسر مدارس متوسطه دوره دوم شهر آبدانان انجام شد. روش پژوهش حاضر از نوع توصیفی همبستگی است. جامعه آماری، تمامی دانش آموزان پسر مدارس متوسطه دوره دوم شهر آبدانان در سال تحصیلی1401 1400 بوده است که تعداد 270 نفر از دانش آموزان پسر مدارس متوسطه دوره دوم بر اساس جدول مورگان به شیوه نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده اند و به منظور جمع آوری اطلاعات از چهار پرسشنامه عملکرد تحصیلی درتاج(1383) ، رضایت از تحصیل احمدی( ۱۳۸۸)،پیشرفت تحصیلی فام و تیلور( ۱۹۹۴) و عدالت آموزشی شفیع پور(1395) استفاده شده است. پایایی پرسشنامه پیشرفت تحصیلی با استفاده از آلفای کرونباخ،0/82 بود و پایایی پرسشنامه رضایت از تحصیل ،عملکرد تحصیلی و عدالت آموزشی به ترتیب0/73، 84/ 0 و0/91  برآورد گردیده است، به منظور تحلیل داده ها از نرم افزار Spss نسخه 22 استفاده شد. نتایج پژوهش نشان داد؛ عدالت آموزشی بر عملکرد تحصیلی، رضایت از تحصیل و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تأثیر معنی داری دارد.

صلح یکی از مهمترین دغدغه های جهان امروز و گمشده ی همیشگی تاریخ است. نهادهای مسئول بین المللی دائما پیگیر اصلاح روابط بین کشورها و ارائه راهکار برای پایان دادن به جنگ ها هستند. یکی از این اقدامات، طرح و ابلاغ مولفه های آموزش صلح توسط سازمان یونسکو است که بایستی در تمامی سطوح از سیاست و اقتصاد و روابط بین الملل گرفته تا آموزش و جامعه پذیری و روابط بین فردی لحاظ شود. نظام تعلیم و تربیت هر کشور وظیفه اصلی آموزش مولفه های صلح را در قالب برنامه ریزی درسی، طراحی آموزشی، تدوین اهداف، برنامه ها و مفاد آموزشی، ارزشیابی مربی و متربی و ارزیابی سیستمی بر عهده دارد. پژوهش حاضر با هدف تحلیل محتوای کتاب درسی مطالعات اجتماعی هفتم بر اساس مولفه های صلح یونسکو انجام شده است. برای انجام این تحقیق از شیوه تحلیل محتوای تلخیصی یا عرفی استفاده است. نمونه آماری این پژوهش کتاب مطالعات اجتماعی پایه هفتم سال تحصیلی 1401-1400 بوده است که محتوای آن با جست وجوی کلمات و اصطلاحات مرتبط با مولفه های صلح یونسکو به روش دستی و با دقت نظر بالایی انجام شده است. یافتههای این پژوهش نیز بر آن است که بیشترین میزان فراوانی انطباق بین واحد متنی کتاب درسی که بصورت پاراگراف یا بند، واحد بندی شده و همچنین بیشترین درصد انطباق نیز در واحد بیشتر بدانیم با مولفه های آموزش صلح یونسکو بدست آمده است. همچنین در محتوای این کتاب درسی مولفه های حفظ فرهنگ ها و معنویت به ترتیب دارای بیشترین درصد انطباق و مولفه های تعاون و همبستگی، حقوق بشر و جهان وطنی کمترین میزان انطباق را به خود اختصاص دادند.

دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان زمان تحصیل در درس پژوهش و توسعه حرفه ای ۳: درس پژوهی و کارورزی ضمن آشنایی با درس پژوهی، اقدام به انجام درس پژوهی می کنند. لذا در این پژوهش تجارب زیسته دانشجومعلمان دبیری دانشگاه فرهنگیان خراسان جنوبی در سال تحصیلی ۱۴۰۱-۱۴۰۰ از پیامدهای درس پژوهی به شیوه کیفی و از نوع پدیدارشناسی بررسی شد. با توجه به ماهیت پژوهش از روش نمونه گیری هدفمند از نوع معیار استفاده شد که با مصاحبه ۱۳ دانشجومعلم دبیری، داده های اخذشده به اشباع رسید. برای تجزیه وتحلیل داده ها جمع آوری شده، از روش تجزیه وتحلیل کلایزی و از نرم افزار MAXQDA12 به عنوان ابزار تحلیل داده ها استفاده شد. یافته ها در قالب ۶ مضمون اصلی افزایش ارتباطات، ایجاد فرصت و موقعیت یادگیری، یادگیری از راه تجربه، مهارت های طراحی آموزشی، حل مشکلات فرآیند یاددهی-یادگیری، تغییر در باور و رفتار معلمان ارائه گردید که هرکدام از این مضامین اصلی دارای چندین مضمون فرعی است. به طورکلی دانشجومعلمان بر این باور بودند که انجام درس پژوهی باعث افزایش صلاحیت های آن ها در ابعاد مختلف شده است؛ بنابراین انجام و اجرای درس پژوهی ضمن توسعه حرفه ای معلمان و دانشجومعلمان، سبب تغییر رویکرد آن ها نسبت به تدریس آن ها شده و موجبات اثربخشی تدریس آن ها را فراهم می آورد.

پژوهش حاضر باهدف مطالعه جامعه شناختی تعیین رابطه میان استفاده از فناوری های نوین اطلاعاتی و ارتباطی و بازتعریف هویت جنسیتی در بین دختران دانشجو در دانشگاه بوعلی سینا همدان انجام شده است. تحقیق به روش پیمایشی و با استفاده از تکنیک پرسشنامه به اجرا درآمده است. چارچوب نظری این مطالعه رهیافت ترکیبی در حوزه استفاده از فناوری و رسانه های جدید و بازتعریف هویت جنسیتی از گیدنز و گافمن است. جامعهٔ آماری آن شامل کلیه دانشجویان دختر مشغول به تحصیل در دانشگاه بوعلی سینا که در امتحانات ترم دوم (نیمسال 4002) در دانشگاه حضور داشته اند، است و حجم نمونه با استفاده از فرمول عمومی کوکران 366 نفر و نمونه ها به شیوه نمونه گیری خوشه ای متناسب با حجم نمونه انتخاب شده اند. نتایج توصیفی نشان می دهد که پاسخگویان در سطح متوسط بالا(7/3) از فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی استفاده می کنند. همچنین در سطح بالا (6/4) به بازتعریف هویت جنسیتی می پردازند. نتایج آزمون همبستگی نشان از معنادار بودن رابطه استفاده از فناوری نوین ارتباطی و اطلاعاتی و بازتعریف هویت جنسیتی (41/0) دارد. همچنین همبستگی مثبت و معناداری میان هر یک از ابعاد متغیر فناوری های نوین ارتباطی و اطلاعاتی با ابعاد بازتعریف هویت جنسیتی تأییدشده است.

هدف از پژوهش حاضر بازنمایی تجارب معلمانی است که در دوره دوم متوسطه جغرافیا تدریس می کنند اما رشته ی دانشگاهی آنان آموزش جغرافیا نیست. پژوهش کیفی و از نوع پدیدارشناسی است. میدان تحقیق این پژوهش کیفی معلمان دوره متوسطه دوم شهرستان همدان که رشته تحصیلی شان غیر از آموزش جغرافیا می باشد اما حداقل 2 سال آموزش جغرافیا را به عنوان تدریس غیر تخصصی تدریس کرده اند. معلمان به صورت هدفمند انتخاب شدند. برای جمع آوری داده ها از مصاحبه نیمه سازمان یافته استفاده شد و گردآوری داده ها و فرآیند مصاحبه تا اشباع نظری ادامه یافت. پس از ضبط مصاحبه، متن آنها تهیه شد سپس با استفاده از نرم افزار مکس کیودا (MAXQDA) نسخه 11 مضامین اصلی و مضامین فرعی استخراج گردید. یافته ها شامل 7 مضمون اصلی: تاثیر بر آموزش، چگونگی هماهنگ شدن با تدریس غیرتخصصی، نقش برنامه ریزان در تدریس غیرتخصصی، مواجهه با دانش آموزان، دلایل انتخاب جغرافیا به عنوان درس غیر تخصصی، چالش های تدریس غیرتخصصی جغرافیا و فرصت های تدریس غیر تخصصی جغرافیا. نتایج پژوهش نشان داد که آموزش غیرتخصصی در اکثر موارد به انتخاب و خواست معلم نبوده و معلم به دلایل مختلف و برخلاف میل باطنی مجبور به پذیرش تدریس غیرتخصصی آموزش جغرافیا می شود. لازم است تا آموزش و پرورش در جذب و استخدام نیازهای تخصصی دروس را در مناطق مختلف درنظر گیرد و به بهانه سادگی و سهولت، آموزش جغرافیا را غیر تخصصی و در توان همه معلمان نپندارد.

با وجود چالش های محتوایی و ساختاری، روش های تدریس معلمان تاریخ همواره به عنوان یکی از مهم ترین مسائل آموزش تاریخ مطرح می باشند ولی با این حال هنوز راهکاری جامع برای حل این مسئله توسط صاحبنظران این حوزه ارائه نشده است. اگر دانش آموزان در فرآیند تدریس تاریخ دارای نقش مشارکتی و فعال نباشند، آموزش کسل کننده، بیهوده و گیج کننده خواهد بود. این در حالی است که کاریکاتورها به مثابه یک رسانه با توسعه شوخ طبعی، تفکر انتقادی، تفکر منطقی و روشنگری تاریخ برای دانش آموزان می توانند به عنوان یکی از مهم ترین ابزارهای آموزش تاریخ در نظر گرفته شوند. هدف از این پژوهش کیفیت بخشی به تدریس تاریخ و افزایش تعامل و مشارکت دانش آموزان در دروس تاریخ با استفاده از رسانه کاریکاتور می باشد. در نگاشته حاضر، روش توصیفی از نوع کیفی و تحلیلی مورد استفاده قرار گرفته و با استفاده از ابزار فیش برداری برای جمع آوری داده ها اقدام شده است. یافته های مقاله نشان می دهد که کاریکاتورها با افزایش هم افزایی، افزایش تفکر انتقادی، ایفای نقش ابزار مکمل، افزایش اعتمادبه نفس، افزایش آرامش و اطمینان دانش آموزان، وجه سرگرمی بخشی، افزایش قدرت خلاقیت، افزایش عینیت تاریخ و افزایش دوام یادگیری، می تواند بخشی از چالش های پیش رو در آموزش تاریخ را مرتفع نمایند. بر این اساس طراحی دوره های تخصصی دانش افزایی برای دانشجویان دبیری تاریخ، اصلاح کتب درسی تاریخ و لزوم طراحی کاریکاتورهای آموزشی-تاریخی پیشنهاد می شود.