علوم اجتماعی (دانشگاه فردوسی مشهد)

نهاد خانواده یکی از قدیمی ترین نهادهای جوامع بشری است. اعضای جدید جامعه در خانواده به دنیا می آیند و اجتماعی می شوند. خانواده به عنوان یک نظام اجتماعی، انجام کارکردها و تعادل خود را متأثر از عناصر سازندة خود به دست می آورد. یکی از نشانه های عدم تعادل و عدم موفقیت خانواده وقوع طلاق؛ یعنی فروپاشی آن است. در جامعة ایران چون قیود فرهنگی هنوز به راحتی طلاق را نمی پذیرد، برای بررسی عدم تعادل در خانواده به بررسی کنش های ناسازگارانة مردان پرداخته ایم. برای تبیین ناسازگاری ها عواملی مانند عدم تحقق آرزوهای اعضای خانواده دربارة دیگر اعضا، عدم توافق ارزشی اعضای خانواده، ابهام نقش اعضای خانواده، احساس ناهماهنگی نقش و پایگاه و تفسیر ناسازگار نقش بررسی شده اند. این عوامل همه معطوف به ویژگی های خانواده به عنوان یک کلیت هستند. داده های این پژوهش حاصل مصاحبه با پدر، مادر، فرزند پسر و فرزند دختر در ۹۴۴ خانواده در هشت شهر بزرگ ایران است. تحلیل ساختاری مشکلات مؤثبر رفتار ناسازگارانة مرد (دارندة نقش های پدری و شوهری) نشان داد که بیشترین اثر بر ناسازگاری از آن متغیر عدم توافق ارزشی است که تأثیرات خود را از طریق متغیر تفسیر ناسازگار نقش اعمال می کند.

مدت زیادی از ورود مفهوم بهزیستی اجتماعی به ادبیات جامعه شناسی نمی گذرد. این مفهوم به عملکرد فرد در جامعه و کیفیت روابط او با دیگران اشاره دارد. هدف این مطالعه بررسی بهزیستی اجتماعی دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد و شناسایی عواملی است که بر آن تأثیر گذارند. در این تحقیق از مدل نظری کیز استفاده شده است که طبق آن بهزیستی اجتماعی دارای پنج بعد (انسجام اجتماعی، پذیرش اجتماعی، پیوستگی اجتماعی، سهم داشت اجتماعی و شکوفایی اجتماعی) می باشد. جامعه آماری این تحقیق را تمام دانشجویان دانشگاه فردوسی مشهد در سال تحصیلی ۱۳۹۱-۱۳۹۰ تشکیل داده اند که با استفاده از روش نمونه گیری طبقه ای، از میان آن ها نمونه ای به حجم ۳۷۹ نفر انتخاب شده است. ابزار به کاررفته، پرسش نامه است که در آن از مقیاس بهزیستی اجتماعی کیز (۱۹۹۸)، مقیاس رضایت از زندگی هیوبنر (۱۹۹۱)، مقیاس حمایت اجتماعی و فرم اطلاعات زمینه ای استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که متغیرهایی نظیر سن، وضعیت تأهل، عضویت در انجمن های دانشجویی، رضایت از زندگی و حمایت اجتماعی بر بهزیستی اجتماعی دانشجویان تأثیر گذارند؛ اما بین جنسیت و بهزیستی اجتماعی رابطه ای مشاهده نشد.

قوم گرایی همواره به عنوان یک نگرش و رفتار تبعیض آمیز تأثیرگذار بر عملکرد افراد طی تعاملات بین فرهنگی در گستره جهانی و به ویژه در کشورهای چندقومیتی مطرح می شود. بروز چنین موضوعی متأثر از علل و عوامل عدیده ای است که تلاش شده است برخی عوامل مرتبط با آن بررسی شود. پژوهش حاضر ﺑﺎ ﺭﻭﺵ ﭘیﻤﺎیﺸی ﺩﺭ ﺳﺎﻝ ۱۳۹۳ ﺩﺭ ﺷﻬﺮ تبریز ﺍﻧﺠﺎﻡ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. جامعه ﺁﻣﺎﺭﻯ ﺗﺤﻘیﻖ متشکل از جوانان ۱۸ تا ۲۹ ساله ﺳﺎکﻦ ﺷﻬﺮ تبریز است که ﺑﺮﺍﺳﺎﺱ ﻓﺮﻣﻮﻝ کوکران، ﺣﺠﻢ ﻧﻤﻮنه آن ها ۳۸۴ ﻧﻔﺮ ﺑﺮﺁﻭﺭﺩ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. ﺍﻃﻼﻋﺎﺕ مربوطه ﺑﺎ ﺍﺳﺘﻔﺎﺩﻩ ﺍﺯ ﺍﺑﺰﺍﺭ ﭘﺮسش نامه گردﺁﻭﺭﻯ ﺷﺪﻩ ﺍﺳﺖ. یافته ها نشان می دهد، میزان قوم گرایی در جامعه مورد بررسی در حد متوسط می باشد. همچنین، میزان آن در بین مردان به طور معنی داری بیشتر از زنان بوده است. در پایان نیز نتایج تحلیل مسیر نشان می دهد که متغیر اعتماد نهادی از طریق متغیرهای انسجام اجتماعی و مشارکت اجتماعی به شکل معنی داری بر قومگرایی جوانان تأثیر داشته اند.

امروزه محیط های روستایی نیز متناسب با تغییرات جهانی دچار نغییرات قابل توجهی در شیوه های تولید و مصرف شده اند؛ به طوری که از محیط های تولید، در حال حرکت به سوی جامعه مصرفی هستند که این پدیده در محیط های روستایی کشور، به ویژه در بین نسل جوان و زنان بیشتر قابل مشاهده است. بنابراین، افزایش روحیه مصرف گرایی در بین روستاییان سبب شکل گیری تغییرات رفتار فردی و اجتماعی شده است که شواهد عینی آن را می توان در روابط اجتماعی بین روستاییان مشاهده کرد. براین اساس، تحقیق حاضر به بررسی آثار مصرف گرایی روستاییان بر روابط اجتماعی آن ها می پردازد. پژوهش از نوع کاربردی و روش انجام تحقیق توصیفی-تحلیلی است که در منطقه روستایی دهستان رادکان شهرستان چناران انجام شده است. سطح تحلیل در این پژوهش «خانوار روستایی» است. پرسش نامه با استفاده از روش های تجزیه وتحلیل آماری در دو نرم افزار SPSS و GIS و تحلیل رابطه خاکستری مورد بررسی قرار گرفت. با توجه به نتایج حاصل از رگرسیون چندمتغیره جنبه های اجتماعی و اقتصادی مصرف گرایی با بتای 0/717 و 0/169موجب تغییر روابط اجتماعی روستاهای نمونه شده است و سبب شده که وضعیت روابط اجتماعی در روستاهای نمونه در وضعیت مناسبی قرار نگیرد. همچنین، براساس نتایج حاصل از رتبه بندی رابطه خاکستری روستای آبگاهی با امتیاز 0/894 در رتبه اول و روستای قزل حصار با امتیاز 0/425 در رتبه آخر قرار گرفته اند؛ به این معنی که روستای آبگاهی سطح مصرف گرایی بیشتر و روستای قزل حصار مصرف گرایی کمتری نسبت به سایر روستاها دارند. بنابراین، در روستاهای با سطح مصرف گرایی بالاتر، سطح روابط-اجتماعی بین روستاییان و خانوارها کاهش یافته است.

رسانه ها این قابلیت را دارند تا با ارایه بدن های ایده آل و تعاریفی از زیبایی ظاهری، نگرش جوانان نسبت به الگوهای موجود در هر فرهنگ را دستخوش تغییر قرار دهند. در این میان، آن چه در فضای کنونی به وسیله رسانه های جهانی مورد تأکید قرار می گیرد، تولید و ساخت مد و ارایه الگو در راستای مدیریت و کنترل بدن است. ﻫﺪف اﺻﻠی ایﻦ ﭘﮋوﻫﺶ ﺑﺮرﺳی ﺗﺄﺛیﺮ ﻣﺼﺮف رﺳﺎﻧﻪﻫﺎی ﺟﻤﻌی ﺑﺮ ﻣﺪیﺮیﺖ ﺑﺪن جوانان در شهر ارومیه ﻣی ﺑﺎﺷﺪ. این پژوهش از نوع پیمایشی و داده های مورد نیاز از راه پرسش نام محقق ساخته جمع آوری شده است. جامعه آماری جوانان ۲۰ تا ۳۰ ساله شهر ارومیه بودند که از این تعداد، ۳۹۰ نفر با استفاده از فرمول کوکران و شیوه نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شده اند. نتایج پژوهش نشان می دهد که میزان استفاده از رسانه ها با مدیریت بدن جوانان ارتباط معنی داری دارند. همچنین، یافته های پژوهش حاکی از آن است که مصرف رسانه های داخلی با مدیریت بدن رابطه منفی معناداری دارد؛ اما بین استفاده از تلویزیون های ماهواره ای با مدیریت بدن رابطه معنادار و مثبت بود. بنابراین، با افزایش مصرف رسانه های خارجی، مدیریت بدن افزایش می یابد.

هویت در جامعه مدرن سیالیت، درهم آمیختگی و بی ثباتی زیادی دارد. این سیالیت و بی ثباتی در اغلب موارد ناشی از رسانه های جهانی؛ یعنی رسانه های مدرن ارتباطی و اطلاعاتی است. هدف اصلی در تحقیق حاضر، مطالعه تأثیر رسانه های نوین جهانی شدن بر هویت دینی و ملی جوانان و نوجوانان و چالش های آن محسوب می شود. این کار یک مطالعه پیمایشی بوده و جمع آوری داده ها با استفاده از پرسش نامه انجام شده است. جامعة آماری این تحقیق جوانان و نوجوانان شهر تبریز بودند که بالغ بر ۴۵۴۵۸۹ نفر هستند. از این تعداد، براساس فرمول کوکران، ۴۰۰ نفر برای مطالعه انتخاب شدند. روش نمونه گیری تحقیق، نمونه گیری خوشه ای و تصادفی بوده است. برای تجریه وتحلیل داده ها از نرم افزارSPSS نسخه ۲۱ استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد کسانی که از اینترنت، ماهواره و موبایل استفاده می کنند، هویت دینی و ملی آن ها ضعیف تر از کسانی است که از این رسانه ها استفاده نمی کنند. رسانه های نوین؛ یعنی اینترنت، ماهواره و موبایل تأثیر منفی و معنی داری بر میزان پای بندی به مؤلفه های هویت ملی جوانان و نوجوانان دارند. در این میان، تأثیر میزان استفاده از شبکه های ماهواره ای بر میزان پای بندی به هویت دینی معنی دار و منفی بوده است و بقیه رسانه ها تأثیر معنی داری ندارند.

معرفت اجتماعی، پیوندهای تنگاتنگی با موقعیت تاریخی، زمینه جامعه شناختی و کارکرد نهایی خویش دارد و تضعیف هرکدام از این پیوندها، معرفت اجتماعی را با چالش های اساسی مواجه می کند. بر همین اساس، این شعبه از معرفت، همواره در معرض دگردیسی به سازه های نظری دیگری همچون دگماتیسم، بیگانگی و ابزارگونگی است. پرسش اصلی این مقاله ناظر بر چیستی فرآیند این دگردیسی ها و عوامل مؤثر بر تکوین آن هاست. برای دسترسی به پاسخ این پرسش از روش فراتحلیل بهره جسته و با تکیه بر ایجاد پیوند بین نظریات مختلفی که جامعه شناسان معرفت و فیلسوفان علوم اجتماعی فراهم آورده اند، کوشش شده است تصویر نظری روشنی از دگردیسی های موضوع بحث و عوامل عینی و ذهنی مؤثر بر پیدایش آن ها به دست داده شود. نتیجه کار تحریر نظام مند فرآیندهای دگردیسی و شناسایی مجموعه ای از عوامل عینی و دلایل ذهنی دخیل است که می تواند دست مایه پژوهش های تجربی متعددی واقع شود.

مفهوم سرمایه اجتماعی، مفهومی پیچیده، چندوجهی و بین رشته ای است که از سیاستهای مهم اجتماعی و فرهنگی در بیشتر کشورها، ساخت و تولید آن از طریق آموزش منابع انسانی است. این امر موجب ارتقای سطح همکاری اعضای جامعه شده و موجب پایینآمدن سطح هزینه های تبادلات و ارتباطات می شود. برایناساس، با توجه به اینکه یکی از مهم ترین، پیچیده ترین و گسترده ترین سازمان های اجتماعی، نظام آموزشوپرورش است، پرداختن به موضوع سرمایه اجتماعی دانش آموزان هدف این پژوهش قرار گرفت. جامعه پژوهش کلیه دانش آموزان پایه اول دبیرستان شهر تهران هستند، از این جامعه نمونه ای به حجم ۸۹۷ دانش آموز بهصورت تصادفی طبقه ای انتخاب شد. روش پژوهش توصیفی و از نوع مطالعات ارزیابی است. ابزار پژوهش پرسشنامه محققساخته ۸۷سؤالی است و جهت تحلیل داده ها از روش های ارزیابی میانگین و آزمون فریدمن استفاده شد. نتایج بیانگر آن است که: ۱- وضعیت متغیر سرمایه اجتماعی، ابعاد و شاخص های آن در گروه های کل دانش آموزان، دانش آموزان پسر و دختر متفاوت است. ۲-اولویت بندی متغیر سرمایه اجتماعی، ابعاد و شاخص های آن در گروه های کل دانش-آموزان، دانش آموزان پسر و دختر متفاوت است.

امروزه تأثیر عوامل اجتماعی و فرهنگی در کنار عوامل بهداشتی و اقتصادی مؤثر بر سلامتی مورد توجه محققان و نظریه پردازان این حوزه قرار گرفته است. بررسی حاضر نیز با هدف دستیابی به رابطة دینداری با سطح سلامت شهروندان ۳۰ سال و بالاتر شهر مشهد صورت گرفته و چهارچوب نظری آن متکی بر نظریات اجتماعی سلامت؛ ازجمله نظریات دورکیم، یینگر، اُدی وگوردون آلپورت بوده است. جامعة آماری این تحقیق ۳۰۰ نفر از شهروندان ۳۰ سال و بالاتر شهر مشهد در سال ۱۳۹۶ بوده اند که با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای انتخاب شدند. گردآوری داده ها، از طریق روش پیمایش و به کمک پرسش نامة استاندار سلامت SF۳۶ و پرسش نامة دینداری گلاک واستارک صورت گرفته است. نتایج به دست آمده نشان داد که میزان همبستگی بین دینداری و سلامت شهروندان برابر با 0/434 است. این نتیجه بیانگر وجود همبستگی مثبت (مستقیم) بین دینداری و سلامت است. همچنین، به وسیله متغیرهای مستقلی که وارد معادله رگرسیون شده اند، ۳۸ درصد تغییرات حاصل در متغیر وابسته (سلامت) توسط متغیرهای مستقل تحقیق قابل تبیین است. در بین متغیرهایی که وارد مدل شده اند، براساس بتای های استانداردشده، متغیر مستقل دینداری بُعد دانشی دارای بیشترین تأثیر بر سلامت شهروندان و مقدار استاندارد تأثیرگذاری آن بر متغیّر وابسته (سلامت) برابر با 0/479 بوده است.