اعتبارسنجی فتوح البلدان با ﺗﺄکید بر منابع مالیه نگاریِ بلاذری(مقاله علمی وزارت علوم)
حوزه‌های تخصصی:
کتاب فتوح البلدان، تنها منبع فتوح نگاری است که در کنار ذکر فتوح اراضی، به مسائل و روایت های فقهی و تاریخی مالی سرزمین های فتح شده نیز توجه تام کرده است. بلاذری روایت های مالی را به «شیوه اِسنادی و شفاهی (قَالَ، حَدّثنی، حَدَّثَنَا و...) گزارش کرده و به منبع مکتوب آنها اشاره ای نکرده است؛ اما با اطمینان باید گفت به استثنای گزاش های محلی بلاذری، تمام روایت های مالی کتاب او از منابعِ مکتوب مالی مورخان و محدثان و فقهیان نقل شده است. همچنین، بیشترِ منابع مالی که بلاذری در فتوح البلدان به آنها استناد کرده نیز از نظر سندشناختی و وثاقت راویان و مشایخ در کانون توجه است. این پژوهش در نظر دارد به روش کتابخانه ای و با رویکرد تاریخی تحلیلی، منابع فتوح البلدان را اعتبارسنجی کند. این کار با تکیه بر دو معیار انجام می شود: یکی پیوستگی منابع مکتوب با روایت شفاهی و دیگری معیار سندشناختی و وثاقت منابع مالی که بلاذری به آنها استناد کرده است. حاصل این بررسی، سه دستاور مهم است: نخست نشان دادن این نکته که بلاذری در استناد به منابع پیش از خود، باوجود پایبندی به سنت رایج نویسندگان، یعنی به کارگرفتن شیوه «اِسنادی و شفاهی»، به «منابع مکتوبِ» بسیاری از این روایت ها نیز دسترسی داشته است؛ دوم راستی آزمایی منابع روایت های مالی فتوح البلدان بلاذری از نظر سند و محتوا؛ سوم اعتبارسنجی و ارتقاء جایگاه تاریخی کتاب فتوح البلدان، به ویژه از آن نظر که بیشترِ منابعی که به آنها استناد شده است، هم اکنون مفقودند.