درخت حوزه‌های تخصصی

احتجاج و جدال در اسلام، جایگاه ویژه ای دارد و اسلام، ضمن سفارش به نپذیرفتن چیزی بدون تفکر و سئوال، همگان را به بحث و گفتگو دعوت می کند. جدالِ مورد پذیرش اسلام، دارای ویژگی هایی است که می توان به موارد ذیل اشاره کرد: اهداف صحیح، دفاع از حقیقت، دفع شبهات و از بین بردن اوهام و سوءظن ها، تصدیق عقاید مکتب حق، شکست دادن خصم یاوه گو به قصد یاری حق. علاوه بر این، داشتن شرایط ویژه ای همچون تسلط علمی فرد مجادله کننده، اهلیت وی برای گفتگو، استفاده از مطالب حق برای اثبات مدعای خویش، و رعایت آدابی همچون توکل به خدا و کمک گرفتن از او، احترام به طرف مقابل، دوری از تندى، رعایت انصاف، استفاده به جا و مناسب از مبانی طرف مقابل و مشخص کردن محل نزاع، پیروی از معیارهای عقلی و علمی، ضروری است . جدال و احتجاج آفاتی نیز دارد؛ رعایت نکردن آداب، شرایط، و فنون جدال جهالت و نادانی، پیروی از گمان و پندار، پافشاری و تعصب بی جا و تقلید کورکورانه از گذشتگان، و نیز پیروی از هوی و هوس جزء آفات جدال و احتجاج بشمار می رود.

جهان هستی، جهان مکافات است و هر عمل انسان عکس العملی در دنیا و آخرت دارد. پاداش و کیفر از موضوعات مهم متون دینی است و در تمام ادیان الهی به طرق و گونه های مختلف مطرح گردیده است، در هیچ کتاب آسمانی نیست که از پاداش و کیفر اعمال سخن به میان نیامده باشد، تنها وجه تمایز آن در شیوه بیان و نوع پاداش و کیفر و زمان و مکان است. قرآن بارها در سور و آیات گوناگون به ویژه ضمن بیان احوال و رفتار گذشتگان و تمثیل نیکوکاران و بدکاران ، به پاداش و عقوبت دنیوی و اخروی آن ها اشاره کرده است. احادیث و روایات معصومین (ع) نیز در این زمینه به قدری است که می توان با استفاده از آن ها به تبیین و تحلیل بیشتر و جزئی تری از موضوع دست یافت.فردوسی به عنوان یک شاعر حکیم و آشنا با متون اسلامی و زرتشتی، با به دست آوردن آگاهی از سرگذشت پیشینیان و مشاهدة ناکامی بیدادگران و کامیابی دادجویان، این موضوع اخلاقی را با زبان ها و بیان های گوناگون در قالب حکمت ها و آموزه های اخلاقی بیان کرده است. مقاله حاضر به بررسی موضوع پاداش و کیفر در شاهنامه اختصاص دارد و می کوشد جوانب گوناگون دیدگاه فردوسی را درباره این موضوع مورد مطالعه قرار دهد. از آن جا که شاهنامه رفتار پادشاهان گذشته را روایت می کند نگاه فردوسی بیشتر بر بیان رفتار هایی است که سازگاری بیشتری با این طبقه اجتماعی دارد و نیکو کاری یا کج رفتاری آن ها می تواند تأثیر شایسته و یا زیان بار ی در جامعه ایجاد کند.

چیستی لوح محفوظ و تبیین آن در این نوشتار مورد تحقیق قرار می گیرد. نگارنده ابتدا مسأله محل بحث را در لغت، قرآن و روایات مورد توجه قرار داده و آنگاه دیدگاههای مفسران و اندیشمندان دینی را دربارة آن مطرح نموده و به بررسی آنها پرداخته و یکی از آنها را برگزیده است. از کنار هم نشاندن دیدگاهها دربارة چیستی لوح محفوظ، فاصله بسیار متباعد این دیدگاهها در خصوص این حقیقت قرآنی نمایان می شود و از سویی دقت و جامعیت دیدگاه مورد قبول نیز به دست می آید.

»اقل«اسم تفضیل از مصدر قله و به معنای کمتر است.»حمل«در معانی مختلفی به کار رفته و مراد از آن در این بحث بارداری زنان است.حمل در عبارت مذکور مضافی مقدر دارد یعنی اقل مده حمل؛کمترین مدت بارداری. عنوان »اقل حمل«در کتاب های فقهی مطرح می شود و موضوع احکام و حقوق بسیاری قرار می گیرد.این مدت را فقیهان،با استناد به آیات قرآن ـ آیه 233 بقره،15احقاف،14لقمان ـ و روایات اهل بیت و اجماع امت،شش ماه دانسته اند. مراد فقیهان از عنوان »اقل حمل«و طرح مساله این است که زن در شرایط معمول و متعارف،اگر شش ماه پس از همبستری با شوهرش فرزندی زنده و سالم به دنیا آورد کودک شرعا از آن شوهر اوست و زن متهم نمی شود که پیش از همبستری با شوهرش با مردی دیگر به حرام یا غیر آن همبستر شده و فرزند از آن دیگری است و چنان چه مدت بارداری زن از هنگام همبستری با شوهر تا وضع حمل کمتر از شش ماه باشد که اقل حمل نامیده می شود،فرزند به شوهر،ملحق نمی شود و زن متهم می گردد. این پژوهش درصدد اثبات یا نفی اقل حمل در شریعت نیست؛بلکه بر آن است که اثبات کند از آیات قرآن اقل حمل استفاده نمی شود گویا این مساله از طریق روایات و اجماع اجمالا قابل اثبات است.

رعایت بهداشت فردی و اجتماعی در اسلام مطلوب و بسیار مورد توجه است. قرآن کریم در زمینه بهداشت در پوشش، تغذیه، بدن و سایر امور زندگی انسان به وضوح سخن گفته و آن را از مطالبات و در حد تکالیف شرعی مطرح کرده است. راجع به این رویکرد، ده ها آیه در قرآن هست که به روشنی در برخی از امور رعایت بهداشت را لازم می داند. به همین جهت، در سیره نبوی نیز اهتمام جدی در تمام امور به بهداشت دیده می شود. گاهی حضرت از مردم با تاکید و سفارش درخواست رعایت بهداشت را کرده و آن را به عنوان نماد مسلمانی و جزئی از ایمان به خداوند و در درون معرفت الهی جای داده است. در سیره نبوی توجه به بهداشت در تغذیه و پوشش و محیط زندگی، به عنوان برنامه دائمی رعایت شده و یکی از راه های ترقی معنوی انسان مطرح است. در مقاله حاضر علاوه بر توجه به رویکرد قرآن به بهداشت، نمونه هایی از رفتار و سیره نبوی در رعایت بهداشت از جمله در تغذیه و لباس و آراستگی ظاهری و توجه به سلامتی جسمی تبیین شده است.

تربیت دارای ساحت های گوناگون شناختی، عاطفی و رفتاری است. یکی از ابعاد شناختی، ناظر به معارف اعتقادی است. «اعتقاد یا باور»، شناخت تثبیت شده ای است که می تواند بیش از شناخت سطحی، عواطف و رفتارهای فرد را تحت تأثیر قرار دهد. برداشتن چه گام هایی در مسیر تقویت باور به توحید ضروری است؟ این هدف می تواند با روش های شناختی یا عاطفی محقق شود. این مقاله با روش «کتاب خانه ای» و با تمرکز بر راهکارهای انگیزشی و با نگاه به قرآن و روایات، در پی تربیت باورهای توحیدی است. چگونه مربّی می تواند متربّی را به اعتقاد توحیدی علاقه مند سازد؟ کدام موانع گرایشی متربّی را از خداباوری و یگانه انگاری خالق هستی بازمی دارد؟ بر اساس این تحقیق، برای ایجاد انگیزه خداباوری، افزون بر به کارگیری روش های انگیزشی، و موانع گرایشی اعتقاد به خدا نیز باید برطرف شود. در گام اول، با طرح ایده احتمال و محتمل و نیز محبوب سازی خدای متعال قابل تحقق است. رفع موانعی همچون فرار از عیوب خود، حالت دفاعی و جدلی گرفتن متربّی، و میل به ثبات عقیدتی، برای گام دوم ضروری است.