۱.
صراط مستقیم،در حدود 45 آیه قرآن به کار رفته و یکی از این آیات،آیه ششم سوره فاتحه الکتاب:»اهدنا الصراط المستقیم«است که مسلمانان،آن را روزانه حداقل 10بار در نمازهای خود قرائت می کنند.این تعبیر در قرآن،به چه معنا،به کار رفته است؟ویژگی های آن چیست؟مصادیق آن کدامند؟آرای دانشمندان مسلمان در این باره چیست؟نهایت آن که اصطلاح صراط مستقیم مسلمانان را به چه نوع رفتاری نسبت به دیگر ادیان رهنمون می سازد؟ در مقاله پیش رو سعی شده تا حد امکان،به پرسش های بالا و هم چنین برخی ابهامات در مورد صراط مستقیم،با تکیه بر مطالعه کتابخانه ای پرداخته شود.
۲.
ترجمه قرآن به زبان فارسی،پیشینه ای بیش از هزار سال دارد.در سده های پیاپی عالمان ومترجمان قرآن سعی کرده اند که معانی آیات را،هر چه دقیق تر بیان کنند. یکی از آیاتی که ترجمه های گوناگونی از آن ارائه شده آیه»ان مع العسر یسرا« (انشراح 94/5) است.نویسنده مقاله،پس از ارائه و بررسی ترجمه های گوناگون،به بیان دقیق معنای آیه پرداخته است.
۳.
قرآن،کتابی آسمانی است که برای هدایت مردم نازل شده واز این هدایت،به خروج از تاریکی به سوی نور،تعبیر شده است.نگاهی اجمالی به قرآن کریم نشان می دهد که آیات قرآنی،سرشار از طرح موضوعات فرهنگی،عوامل اعتلا و انحطاط فرهنگی در جوامع می باشد. امروزه یکی از مسائلی که دامنگیر جوامع اسلامی و به ویژه جوانان می باشد تقلید های نسنجیده،از فرهنگ غربی،از خود بیگانگی و کم رنگ شدن هویت دینی است. با توجه به جایگاه بلند قرآن،واهمیت فرهنگ در اسلام،شناسایی عوامل،مظاهر و بازدارنده های انحطاط فرهنگی،از منظر قرآن اهمیت به سزایی دارد؛زیرا، حضور قرآن در عصر حاضر،جوامع اسلامی را از تهاجم فرهنگی در امان می دارد. پژوهش حاضر،در جهت ریشه یابی انحطاط جوامع بشری ، مصادیق آن چگونگی درمان از دیدگاه قر آن تدوین شده است.بی شک تصویر جامعه هایی ـ که در گذشته، مسیر انحطاط فرهنگی را پیموده و به سرانجام شوم آن دچار شده اند،ـ به منظور عبرت آموزی پیروان وحی الهی،صورت گرفته است. این مقاله،برپایە جست جوی کتابخانه ای،از منابعی هم چون قرآن کریم، نهج البلاغه،بحارالانوار،اصول کافی و…انجام گرفته است.هم چنین تلاش شده که با نگاهی تحلیلی،به موضوع پرداخته و در پایان،بتوان نتایج کاربردی از آن به دست آورد.
۴.
تفسیر آیات الاحکام،به عنوان شاخه ای از علم تفسیر،هم زمان با نزول قرآن، مورد توجه پیامبر(ص)،صحابه و دیگر مفسران قرار گرفت.به گونه ای که می توان گفت،تاریخ تالیف در موضوع تفسیر آیات الاحکام،به سده دوم بر می گردد.تفسیر آیات الاحکام،همانند علم تفسیر،دارای روش و مبانی تفسیری است.با بررسی روش های تفسیری مشخص شد که روش تفسیری آیات الاحکام،»اجتهادی«است که مفسر،با تلاش علمی خودو نیز با تکیه بر معیار عقل و هم چنین با شناخت و رعایت مولفه ها و قواعد تفسیری و،فقهی به تفسیر آیات الاحکام می پردازد.بدون تردید،هر مفسری،با پذیرش مبانی فقهی و تفسیری خاصی،به تفسیر روی می آورد.در این جهت،مبانی تفسیر الاحکام را،می توان چنین برشمرد:پذیرش حجیت ظواهر،رعایت قواعد فقهی ـ تفسیری و نیزجواز فهم و تفسیر قرآن و…در این تحقیق،به توضیح موارد یاد شده پرداخته می شود.
۵.
»اقل«اسم تفضیل از مصدر قله و به معنای کمتر است.»حمل«در معانی مختلفی به کار رفته و مراد از آن در این بحث بارداری زنان است.حمل در عبارت مذکور مضافی مقدر دارد یعنی اقل مده حمل؛کمترین مدت بارداری. عنوان »اقل حمل«در کتاب های فقهی مطرح می شود و موضوع احکام و حقوق بسیاری قرار می گیرد.این مدت را فقیهان،با استناد به آیات قرآن ـ آیه 233 بقره،15احقاف،14لقمان ـ و روایات اهل بیت و اجماع امت،شش ماه دانسته اند. مراد فقیهان از عنوان »اقل حمل«و طرح مساله این است که زن در شرایط معمول و متعارف،اگر شش ماه پس از همبستری با شوهرش فرزندی زنده و سالم به دنیا آورد کودک شرعا از آن شوهر اوست و زن متهم نمی شود که پیش از همبستری با شوهرش با مردی دیگر به حرام یا غیر آن همبستر شده و فرزند از آن دیگری است و چنان چه مدت بارداری زن از هنگام همبستری با شوهر تا وضع حمل کمتر از شش ماه باشد که اقل حمل نامیده می شود،فرزند به شوهر،ملحق نمی شود و زن متهم می گردد. این پژوهش درصدد اثبات یا نفی اقل حمل در شریعت نیست؛بلکه بر آن است که اثبات کند از آیات قرآن اقل حمل استفاده نمی شود گویا این مساله از طریق روایات و اجماع اجمالا قابل اثبات است.
۶.
این نوشتار،به واژه شناسی لغوی و تاریخی زکات پرداخته است.در این جا سیر تاریخی واژه زکات و سپس،بسط و توسعه آن تحلیل شده است.
۷.
بحث پیرامون تحریف و یا عدم تحریف قرآن کریم،از دیرباز توجه محدثین،اخباریون و مفسران شیعه و سنی،حتی علماء ادیان دیگر را به خود معطوف نموده است.هرگروه با استناد به دسته ای از روایات،در پی اثبات نظریه خود می باشد.البته قائلان به تحریف نیز،سخنی از زیادت به میان نیاورده اند و تنها از وقوع برخی نقیصه ها سخن رانده اند که علامه طباطبایی ـ طی هفت فصل ـ با استدلالات روشن و قطعی این دعا را رد نموده و عدم ایجاد هر گونه تحریفی درقرآن را به اثبات رسانده است.ما در این نوشته پس از تعریف واژه تحریف و بیان عوامل پیدایش نظریه تحریف،این هفت فصل را به طور مختصر می آوریم.
۸.
تفسیر»اضواءالبیان فی ایضاح القرآن بالقرآن« ،از تفاسیری است که به روش قرآن به قرآن در سدە اخیر نگاشته شده است.پدید آورندە این تفسیر،تا سوره حشر، »محمد امین شنقیطی«بوده و ادامه تفسیر،ازسوی شاگرد وی،»عطیه محمد سالم« با توجه به درس های استاد تکمیل شده است.اگرچه روش اصلی این تفسیر،»قرآن به قرآن«می باشد،اما مفسر درکنار این روش،از روش تفسیر روایی نیز بهره برده است.گفتنی است که وی،از روش تفسیر عقلی،باطنی،علمی،هیچ استفاده ای نکرده است. در زمینه گرایش باید گفت که گرایش فقهی،کلامی و ادبی،مهم ترین گرایش هایی است که در این تفسیربدان پرداخته شده و نسبت به گرایش های اجتماعی و فلسفی بی اعتنا بوده است.
۹.
بدون شک،اهل علم و ادب عربی می دانند که»إنما«،به دوشکل به کار می رود؛ 1.به صورت»إنما«حصرـ که إن و ما،یک کلمه به حساب می آید ـ و»ما«در آن، به اصطلاح اهل ادب،مای کافه بوده و در رسم الخط،به صورت متصل»إنما« نوشته می شود. 2.»إن«تاکید و»ما«موصول،ـ که در این جا،هم در زمان تلفظ و هم،در کتابت ـ از هم جدا است،تا معنای صحیح آن فهمیده شود. اگر،دقت لازم در زمان تلفظ و درهنگام کتابت این لفظ به کار نرود،سبب خلل در معنای درست آیات خواهد شد. به رغم کاربرد گستردە واژه»إنما«در نص قرآن،این کلمه،به طور کامل و مستفاد بررسی نشده است.در این گفتار کوتاه،با ذکر آیاتی ـ که واژە»إنما«را دارند،ـ سعی کرده ایم،کاربرد معنایی آن را،در دو ترجمه شاه ولی الله دهلوی [مترجم سدە دوازده] وآیت الله مکارم شیرازی [مترجم معاصر] مطالعه و نقد کنیم.
۱۰.
نقش ترجمه قرآن کریم به عنوان آسان ترین راه برای دستیابی به فهم آیات قرآن و ضرورت این امر ارزشمند چنان بدیهی است که از استدلال بی نیاز است. در آیه 44 نحل آمده است: »… وانزلنا إْلیک الذکر لتبین للناس ما نزل الیهم و لعلهم یتفکرون« اگر تفکر و اندیشیدن در مردم که لازمه رسیدن به سعادت و خوشبختی است با تبیین آیات قرآن و معارف الهی پیوند استوار دارد،تحقق این هدف والای الهی برای بسیاری از انسان هایی که با زبان قرآن آشنایی ندارند،از طریق ترجمه امکان پذیر است. البته ترجمه باید با رعایت اصول کامل ترجمه و امانتداری و صداقت وبه دور از سلیقه ها و گرایش های فردی و در کنار متن اصلی قرآن باشد؛نباید با بسنده دانستن ترجمه قرآن،قرائت آن که از بهترین ذکرها وبرترین عبادتهاست در حاشیه قرار بگیرد.بلکه قرائت نیز به همراه تدبر و با آداب خاص خودش،باید مورد توجه قرار بگیرد.
۱۱.
قرآن،معجزه جاوید پیامبر خاتم(ص)،کتاب هدایت و رحمت،وسیله تشخیص حق از باطل(فرقان)،برهان و نور مبین و شفا است. از همین رو،در میان منابع اجتهاد و استنباط،قرآن معتبرترین و مقدس ترین معیار برای منابع دیگر است.از منظر امامیه،از نظر اعتبار و اهمیت،پس از قرآن،در حدیث؛ کتب اربعه:کافی،من لا یحضره الفقیه،تهذیب و استبصار،و در خطبه ها؛ نهج البلاغه،و در ادعیه؛صحیفه سجادیه است.اما،همه این ها فرع بر قرآن بوده و هیچ کدام از آن ها به اندازه قرآن قطعیت صدور ندارند.یعنی،اعتبارروایت کافی به سازگاری با قرآن بوده و هر حدیثِ ناسازگار با قرآن،بی اعتبار است.
۱۲.
تعالیم هدایت بخش قرآن ـ که چون شمعی فروزان فرا روی انسان هاست ـ از صدر اسلام تا کنون،موردتوجه محققان علوم قرآنی قرار گرفته است.آنان،حاصل پژوهش ها و تدبرخود در این کتاب آسمانی را در قالب کتاب ها و دایره المعارف ها به جهان علم عرضه کرده اند.از جمله آن ها دایره المعارف قرآن است که سه جلد آن تا کنون ازسوی انتشارات بریل،در شهر لیدن (هلند )چاپ شده است. سرویراستار و پایه گذار این دایره المعارف،خانم جین دمن استاد تاریخ و ادبیات دانشگاه جرج تاون آمریکاست.وی می گوید هدف از تالیف دایره المعارف یاد شده،ارائه مجموعه گسترده ای از پژوهش های قرآنی برای متخصصان است.از نویسندگان معروفی که در دایره المعارف قرآن دارای مقاله هستند می توان به آندرو ریپین، از دانشگاه ویکتوریا(کانادا)و نصر حامد ابوزید،قرآن پژوه مشهور مصری،از دانشگاه لیدن(هلند)اشاره کرد. بررسی مقالات دایره المعارف بالا،نشان می دهد که هیئت تحریریه آن سعی نموده اند،تا حد امکان موضوعات تازه ای را ـ که به نوعی با قرآن مرتبط است ـ مطرح کرده و در شرح و بسط آن،مطالبی را به رشته تحریر در آورند.از جمله آن ها مقاله رایانه ها و قرآن بوده که ترجمه آن،در این نوشتار ارائه خواهد شد.امید است ترجمه این گونه آثار،گامی باشد در جهت آشنایی با تحقیقات قرآن پژوهان و اسلام شناسان غربی.
۱.
زبان عربی،یکی از زبان های زنده وپویای جهان می باشد که از قابلیت های فراوانی برخوردار است.این قابلیت ها در کلام عظیم الهی،قرآن کریم،به خوبی نمایان است. »فعل«یکی از مباحث گسترده زبان عربی در حوزه زبان شناسی،ترجمه و… می باشد.که در این مقال سعی شده تا معرفی اجمالی از»اولین معجم افعال قرآن«ارائه گردد تا چراغی باشد به سالکان و علاقمندان دریای عمیق زبان عربی.
