درخت حوزه‌های تخصصی

آب از جمله کالاهای اساسی و ضروری به شمار می آید که ادامه زندگی، ایجاد آبادانی و توسعه اقتصادی با کشوری با وضعیت اقلیمی خشک و نیمه خشک همچون ایران، به آن وابسته است. مشکل کمیابی آب برای مناطق مانند سیستان که حوزه جغرافیایی این پژوهش را تشکیل می دهند، به مراتب حادتر است و این موضوع مساله تخصیص را مهمتر و ضروری تر می نماید. در زمینه تخصیص آب، پرسش اساسی این است که چگونه باید عامل کمیاب پیش گفته به کار گرفته شود تا بیشترین سود به دست آید، بنابراین مساله مدیریت توزیع این منبع مطرح می شود که اهمیت ویژه ای دارد. در نوشتار حاضر تلاش برآن است که بهترین شکل تخصیص عامل آب مشخص شود تا بتوان به کمک آن، سود به دست آمده از استفاده آب را در منطقه سیستان حداکثر کرد. داده ها و اطلاعات به کار رفته در این مطالعه، به صورت مقطع عرضی بوده و از راه پرسشنامه، گفتگو و اطلاعات کتابخانه ای به دست آمده است. روش به کار رفته برای مطالعه نیز تکنیک برنامه ریزی خطی است که نتایج به دست آمده از آن، ناکارا بودن الگوی کنونی تخصیص آب را در منطقه نمایان می سازد.

هدف کلی این تحقیق تحلیل عوامل تاثیرگذار بر مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه آبرسانی بخش جرقویه شهرستان اصفهان بود. روش انجام این تحقیق پیمایشی و از نوع توصیفی ـ‌ همبستگی بود. جامعه آماری این تحقیق را کشاورزان عضو تشکل آب‌بران جرقویه (1810 نفر) تشکیل دادند. حجم نمونه با استفاده از فرمول کوکران 126 نفر برآورد شد که با در نظر گرفتن شرایط تحقیق این تعداد به 150 نفر افزایش پیدا کرد. در این تحقیق از روش نمونه‌گیری طبقه‌ای با انتساب متناسب استفاده شد. برای جمع‌آوری اطلاعات میدانی از پرسشنامه استفاده شد و روایی محتوای پرسشنامه با کسب نظرات متخصصان و اساتید توسعه روستایی دانشگاه تهران مورد بررسی قرار گرفت. ضریب اعتبار پرسشنامه با استفاده از نرم‌افزار SPSS برای بخش‌های مختلف بیش از 75/0 به دست آمد. نتایج اولویت‌بندی زمینه‌های مشارکت کشاورزان در مدیریت شبکه آبرسانی نشان داد مشارکت در ایجاد کانال‌های جدید و ایجاد دریچه‌های جدید دو فعالیتی بوده‌اند که کشاورزان در انجام آنها بیشترین میزان مشارکت را داشته‌اند. نتایج تحلیل عاملی این تحقیق نشان داد عواملی چون مشارکت در حفاظت و توسعه فنی شبکه، مشارکت در افزایش بهره‌وری آبیاری، مشارکت در توزیع بهینه آب، مشارکت در فعالیت‌های گروهی و همکاری با ادارات دولتی آب حدود 72 درصد کل زمینه‌های مشارکت کشاورزان عضو تشکل آب‌بران را در مدیریت شبکه آبرسانی مشخص می‌کند. همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد که متغیرهای میزان اراضی کشت شده، مدت عضویت در تشکل آب‌بران، سابقه کشاورزی و سطح تحصیلات حدود 54 درصد از تغییرات متغیر وابسته را تبیین می‌کند.

در چند دهه‌ گذشته‌، همگام‌ با افزایش‌ روزافزون‌ جمعیت‌، افزایش‌ مهاجرت‌ به‌ شهرها،شدت‌ تمرکز مراکز تجاری‌ و صنعتی‌ در شهرها و عوامل‌ دیگر، تقاضا برای‌ آب‌ آشامیدنی‌افزایش‌ یافته‌ است‌، در حالی‌ که‌ عرضه‌ آب‌، به‌ دلایل‌ متعدد، پاسخگوی‌ این‌ نیاز نبوده‌ است‌. قطع‌مکرر آب‌ و بی‌آبی‌های‌ طولانی‌ در فصل‌ تابستان‌، نشانه‌ای‌ از وضعیت‌ نابسامان‌ تأمین‌ آب‌آشامیدنی‌ در شهرها، به‌ ویژه‌ شهر تهران‌، می‌باشد. بر این‌ اساس‌، نهادهای‌ مسئول‌ تأمین‌ آب‌آشامیدنی‌، برای‌ حل‌ مسئله‌ کمبود آب‌ از سیاست‌ قیمت‌گذاری‌ تصاعدی‌ استفاده‌ نموده‌اند تابدین‌ وسیله‌، از تقاضای‌ آب‌ بکاهند. در این‌ مقاله‌، ضمن‌ تعیین‌ عوامل‌ مؤثر بر تقاضای‌ آب‌ آشامیدنی‌ و تدوین‌ الگویی‌ مناسب‌برای‌ برآورد آن‌، به‌ محاسبه‌ کشش‌ قیمتی‌ و درآمدی‌ تقاضا و مقایسه‌ توابع‌ تقاضا در دو فصل‌تابستان‌ و زمستان‌ در شهر تهران‌ می‌پردازیم‌. برای‌ انجام‌ این‌ امر، از روش‌ حداقل‌ مربعات‌معمولی‌ و داده‌های‌ سری‌ زمانی‌ ماهانه‌ متغیرهای‌ قیمت‌ متوسط آب‌، درآمد خانوار، تعدادمشترکین‌ و متغیرهای‌ جوی‌ طی‌ سال‌های‌ 1359 تا 1374 استفاده‌ کرده‌ایم‌. به‌ منظور مقایسه‌ توابع‌ تقاضای‌ آب‌ آشامیدنی‌ در شهر تهران‌ در دو فصل‌ تابستان‌ و زمستان‌،از آزمون‌ چو و آزمون‌ tبهره‌ گرفته‌ایم‌. نتایج‌ برآورد نشان‌ می‌دهد که‌ تقاضای‌ آب‌ نسبت‌ به‌تغییرات‌ قیمت‌ آب‌ و درآمد خانوار در دو فصل‌ تابستان‌ و زمستان‌ بی‌کشش‌ است‌. بنابراین‌،قیمت‌ آب‌، ابزار مؤثری‌ برای‌ کاهش‌ مصرف‌ آب‌ نبوده‌ و اعمال‌ سیاست‌های‌ صرفه‌جویی‌ وجلوگیری‌ از اتلاف‌ در مصرف‌ آب‌ این‌ شهر، ضروری‌ است‌.

این پژوهش در جستجوی ارایه روشهای مناسب برای برنامه ریزی توسعه منابع آبی در سطح منطقه ای در حوزه آبریز قره قوم خراسان است که بر نتایج چند رشته ای جامع و مطالعات امکانیابی توسعه منابع آبی حوزه آبریز یاد شده استوار است. در این مطالعات، پتانسیلها و محدودیتهای منابع آبی حوزه آبریز برای توسعه، مطالعه و امکانات توسعه منطقه ای به صورت پروژه های متعدد و متنوع طراحی و ارایه شده است. یکی از اصول مهم در بهره برداری بهینه از منابع، جستجوی روش و فرآیند مناسب در فرمولبندی برنامه توسعه منابع آبی مبتنی بر این پروژه های پیشنهادی است. از آنجا که به علت محدودیت منابع، همه این پروژه ها در کوتاه مدت اجرا شدنی نیست، برنامه ریزان توسعه منابع آبی تمایل دارند با فرمولبندی آنها در قالب یک برنامه، آن دسته از پروژه ها را انتخاب کنند که ضمن دارا بودن بالاترین بهره وری از منابع موجود، موثرترین مشارکت را در برآورد هدفهای گهگاه متضاد گروههای ذینفع و تصمیم گیران داشته باشد. در یک فرآیند تصمیم گیری عقلایی، این مساله نوعی ارزیابی چند ضابطه ای (Multicriteria evalution) و چند پروژه ای است. در این پژوهش ضمن معرفی روشهای یاد شده، تکنیک دیگری به نام تحلیل مطبوبیت بده- بستان(Utility Based Trade-off Analysis: UTA)  معرفی می شود و با استفاده از دو روش یاد شده، چگونگی رسیدن به هدف اصلی این پژوهش که همانا اولویت بندی پروژه های مطلوبتر است، مورد بررسی قرار می گیرد. در پایان نیز نتایج این دو روش با روش ارزشیابی مالی تک ضابطه ای منفعت به هزینه مقایسه می شود. این نتایج گویای آن است که روشهای ارزیابی چند ضابطه ای و UTA بسته به نوع مسئله تصمیم گیری اولویت بندی پروژه ای را به شیوه مطلوبتر نسبت به دیگر روشهای ارزیابی ارایه می دهد.