سید محمود مرویان حسینی

این نوشتار پس از مفهوم شناسی تربیت و تبیین جایگاه آن در حقوق کودک به معرفی قرآن و کنوانسیون حقوق کودک به عنوان دو نظام واره تربیتی پرداخته است. پس از بررسی تطبیقی که به دو لحاظ کیفی و کمی صورت پذیرفت، این امر نمایان شد که کنوانسیون حقوق کودک از کاستی ها و نارسایی های فراوانی در زمینه تربیتی برخودار است. در نهایت این نتیجه بدست آمد که تربیت کودک در قرآن از جایگاهی ممتاز و جامع تر نسبت به کنوانسیون برخوردار است.

بر اساس آموزه های اسلامی، زندگی سالم از اندیشه و اعتقادات مثبت و متعالی نشئت می گیرد. این اندیشه و نگرش مثبت، زیرساخت رفتارهایی مبتنی بر عواطف است که رنج بیماری های روحی روانی را کاهش می دهد و همسران را متقاعد به مقاومت در برابر بحران های زندگی می نماید و موجب همتایی و کفویت فکری و اعتقادی بر مبنای هستی شناسی و انسان شناسی دین محور می شود. سبک زندگی اهل بیتM و بخش قابل توجهی از توصیه های کاربردی ایشان به زوجین برای دستیابی به روابط سالم و موفق، بر محور نگرش سازی به زندگی در سایه ایمان و عقلانیت می باشد. به رغم تفاوت های جسمی، روانی و جنسیتی بین زوجین، نگرش مثبت در زندگی زناشویی، بستر سازگاری بیشتر و خدمت عاشقانه و صادقانه همسران به یکدیگر و ارتقاء کیفیت های زندگی می باشد. روابط منطقی و تفکر خلاق برای حل مشکلات درون خانوادگی و رشد نسل پویا و توانا، ره آورد نگرش مثبت در روابط همسران است. تدوین دیدگاه های اسلامی در این زمینه و آموزش آن به همسران در کاهش چالش های روابط همسران تأثیر جدی دارد. این مقاله تلاشی در جهت تبیین این نوع دیدگاه است. روش تحقیق در این نوشتار بر اساس مطالعات اسنادی و روش توصیفی می باشد.

پژوهش حاضر در راستای مطالعات بین رشته ای و توسعه نگاه کاربردی به مباحث قرآن انجام گرفته است. یکی از موضوعات کاربردی و میان رشته ای، هیجان های مثبت است. پژوهشگران روان شناسی مثبت گرا معتقدند که وقتی افراد، هیجانات مثبت را تجربه می کنند، در معرض هیجان های منفی مانند ترس، اضطراب و افسردگی قرار ندارند؛ در نتیجه، توازن کلی میان هیجان های مثبت و منفی افراد، پیش بینی کننده احساس به زیستن آنان است. در فرایند این پژوهش، سعی نگارندگان بر آن بوده است که با تکیه بر داده های کتابخانه ای و سامانه های رایانه ای، پس از جمع آوری، دسته بندی مباحث، تحلیل و توصیف دقیق آن ها، ابتدا «چیستی نعمت»، «چیستی هیجان» و «رابطه نعمت شناسی با هیجان های مثبت» از متون معتبر استنباط گردد؛ سپس نحوه تأثیر نعمت شناسی بر هیجان های مثبت از دیدگاه قرآن کریم بررسی شود. یافته های این پژوهش نشان می دهد که قرآن کریم به دیدن و شناخت داشته ها تأکید می نماید؛ اما از اصطلاح نعمت استفاده می کند. اصطلاح نعمت چیزی فراتر از داشته هاست. بین «دیدن داشته ها» و «دیدن نعمت» تفاوت هایی وجود دارد. در «دیدن داشته ها» هیجان های مثبت انسان فقط به خاطر «دیدن داشته ها»ست؛ اما در «دیدن نعمت» هیجان های مثبت به خاطر «وجود داشته ها»، «جایگاه نعمت دهنده»، «انگیزه نعمت دهنده» و «اثر شکر» است. همچنین نعمت شناسی نوعی جهان بینی و شناخت است که بینش ها و نگرش های انسان را اصلاح می کند و باعث ایجاد، تقویت و افزایش هیجان های مثبت می گردد. این نوع نگرش، احساس بالیدن و ارزشمند بودن را در او ایجاد می کند و از او انسانی شادمان، امیدوار، شاکر و راضی از زندگی خواهد ساخت. در نتیجه، رفتار فردی و اجتماعی او نیز بر اساس همان نگرش تغییر خواهد کرد.

کنش های اخلاقی به دلیل اولویت هدف رسالت و ارتباط تنگاتنگش با پیشرفت اجتماعی، دارای اهمیت هستند. لذا شناسایی و تحلیل اجتماعیِ این دسته از کنش ها از میان آیات وحی، هدف این پژوهش است و به تأثیر کنش های اخلاقی در تولید سرمایه اجتماعی در فرایند پیشرفت، مبتنی بر تعالیم دینی پرداخته و به این پرسش ها بر اساس آموزه های قرآن پاسخ می دهد. کنش های اخلاقی چه تأثیری در شکل گیری پیشرفت اجتماعی دارند؟ کنش های اخلاقی چگونه مولّد سرمایه اجتماعی بوده و بر پیشرفت تأثیرگذارند؟ این دسته از کنش ها دارای چه مختصات، مصادیق و ابعادی هستند؟ آثار و پیامدهای این دسته از کنش ها چیست؟ با استفاده از روش تحلیل محتوای استقرایی، آن دسته از کنش هایی که در گسترش تعاملات اجتماعی مطلوب و پیشرفت آفرین بوده، مورد بررسی و تتبع و تحلیل اجتماعی قرار گرفته اند. از راستگویی، امانتداری، وفای به عهد، ایثار، تواضع، استغفار، گذشت نسبت به دیگران، مهرورزی، عدم خشونت، عفت و پاکدامنی، صبر و صداقت و کنش های خیرخواهانه توأم با نظارت های اجتماعی بحث شده که منجر به صمیمیت، باهم بودگی، انسجام و گسترش تعاملات اجتماعی و روابط گرم و عاطفی به دور از کینه شده و در نتیجه سبب تولید سرمایه اجتماعی و ارتقاء آن گردیده و منجر به تراکم کنش های معطوف به هدف و تعالی که لازمه پیشرفت است، خواهد شد.

از مباحث مطرح در دانش اصول و علوم قرآن، «مجمل و مبیّن» است که نشان می دهد برخی از خطابات قرآنی نیازمند بیانی هستند تا مقصود الهی را با تمام ابعاد و جوانب بازگویند. از این رو، راه هایی جهت تبیین این مجملات بیان شده است. این مقاله به روش توصیفی تحلیلی در پی بازکاوی و تحلیل راهکارهای تبیین مجملات قرآنی در دانش اصول و علوم قرآن است. بررسی کتاب های اصولی از گذشته تا حال نشان می دهد که دانش اصول نزد پیشینیان در این موضوع پربارتر عمل کرده و مبحثی با عنوان بیان در آثار اصولی حضور داشته که میان مبیّن با مجمل پیوند برقرار می ساخته و امروزه کم رنگ شده است. در آثار اصولی، توجه بر راه های بیان معطوف به نفس آیات و اقوال و افعال پیامبر(ص) بوده است؛ اما در آثار قرآن پژوهی، این دایره توسعه پیدا کرده و بر قرائن گوناگونی در تبیین مجملات قرآنی تکیه می شود و تطبیقات فراوان قرآنی در آن ها وجود دارد. تعامل مباحث علوم قرآن و علم اصول، موجب رشد و پختگی و کارایی هریک از آن دو می گردد. لازم است بحث مجمل و مبیّن بازطراحی جدیدی شود و به «اجمال و بیان» تغییر یابد و در محورهای اجمال مفهومی، اجمال مصداقی و اجمال در مقام عمل تنظیم شود.

مفصل ترین حدیث «کتاب العقل و الجهل» اصول الکافی حاوی سفارش های پربار امام کاظم (علیه السلام) به هشام بن حکم است. علیرغم توصیه های فراوانِ آموزه های دینی به ارتباط با دیگران در فرازی از این حدیث نه تنها از تنهایی نهی نشده بلکه صبر بر آن نشانه ای برای کمال عقل شمرده شده است. نوشتار پیش رو با روشکتابخانه ای وتحلیل محتوا درپی پاسخ به این سؤالات است که سند حدیث چگونه است و رابطه میان صبر بر تنهایی و قوت عقل چیست؟ یافته های پژوهش نشان می دهد براساس وثوق سندی حدیث ضعیف ارزیابی می شود اما قرائن محتوایی مثبِت ارتباط صبر برتنهایی و قوت عقل است. در آموزه های دینی صبر بر تنهایی به دلیل اجتناب از معاشرت مذموم و استقلال اندیشه و پایداری در مسیرحق، حکایت از قوت قدرت عاقله خواهدداشت. نتایج نیز حاکی از آن است که آگاهی و رشد عقلانی همچنین درک ماهیت پدیده تنهایی بر مبنای خداباوری از جمله عوامل مؤثر در تقویت صبر بر تنهایی است.

هویت شناسی ذوالقرنین و فهم مؤلفه های شکل دهنده ماجرای او از دیر باز مورد توجه قرآن پژوهان بوده است. یکی از عناصر محوری در شناخت استوارتر ذوالقرنین، موضوع پیامبری اوست. ثمره این بحث در انطباق شخصیت های تاریخی با وی آشکار خواهد شد. این پژوهش با بهره از روش توصیفی- تحلیلی و استناد به منابع نوشتاری، در پی بررسی شاخصه نبوّت در ماجرای قرآنی ذوالقرنین است. برای این منظور 11 مؤلفه مندرج در آیات موضوع و روایات مرتبط استخراج شده اند که شایستگی نقش آفرینی در قامت قرینه هایی برای اثبات نبوّت ذوالقرنین را دارند. این قرینه ها عبارت اند از: مخاطب قرار گرفتن ذوالقرنین توسط پروردگار، برانگیخته شدن، دعوت توحیدی، بهره از تمکّن الهی، بهره وری از سبب، واگذار شدن قضاوت به وی، کنش های توحید محور، اِخبار از قیامت و تشبیه وی به حضرت علی (ع). تطبیق این قرینه ها با نمونه های مشابه قرآنی و بهره از روایات معتبر، سبب استحکام بیشتر نظام قراین پیش گفته در جهت فرضیه است.