علیرضا محمدی

استان ایلام  بر اساس پیشنیه ی پژوهش، از استان های محروم کشور از نظر توسعه یافتگی طی یک دهه ی اخیر رده بندی شده است. بخشی از این مسئله در «توسعه نیافتگی شهرهای» این استان ریشه دارد. هدف این پژوهش تعیین سطح توسعه یافتگی و شناخت تفاوت های بین شهرهای استان ایلام از نظر نماگرهای عمران و خدمات شهری است. در این پژوهش، از 28 نماگر در چارچوب مدل های موریس، تاپسیس، ویکور و مدل تلفیقی کوپلند در تجزیه و تحلیل و رتبه بندی درجه ی توسعه یافتگی شهرها استفاده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهند که شهر های نوبنیاد که از روستا به شهر تبدیل شده اند، اغلب در بخش عمران و خدمات شهری، توسعه نیافته هستند. همچنین شهر ایلام در سرانه ی فضاهای خدماتی که از طرف شهرداری ها ارائه می شوند، در ردیف شهرهای محروم قرار می گیرد. شهرهای با جمعیت کمتر، به نسبت شهرهای دیگر در نماگرهای خدمات شهری، از نظر توسعه یافتگی، از رتبه ی بهتر و وضعیت مطلوبتر برخوردارند. نتیجه اینکه اگر چه شهر ایلام از نظر جمعیت و تعداد امکانات در رده ی نخست شبکه ی شهری استان قرار دارد، لیکن با احتساب معیار جمعیت، در نماگر های عمران و خدمات شهری، این برتری وجود ندارد. 

با توجه به پویایی شهرها، تحول آن ها در طی زمان امری اجتناب ناپذیر می باشد. امروزه در مطالعه مسائل شهری، شناخت و تحلیل مورفولوژی شهریی در بررسی پدیده ها و تحولات آن ها از اهمیت خاصی برخوردار می باشد. لذا هدف پژوهش حاضر سنجش تحولات ریخت شناسی شهراردبیل با بهره گیری از روش تحلیل چیدمان فضا ( در چارچوب طرح ها و برنامه های شهراردبیل) می باشد. در این پژوهش جهت بررسی مورفولوژی شهر بر پایه تغییرات شاخص هم پیوندی داده های استخراج شده مربوط به وسیله تحلیل نقشه خط محوری در Space Syntax Network و نرم افزار Arc Gis و. QGIS طی دوره های (1307-1340)و (1340-1355) مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان داد تفاضل میان بالاترین و پایین ترین هم پیوندی در بافت شهراردبیل در دوره اول کمتر از دوره دوم می باشد. این امر بیانگر آن است که شهر اردبیل در دوره 1307تا1340 نسبت به دوره 1340تا1355 دارای ساختار هم پیوند و خصوصیات همگن تری بوده است. در کل، براساس نتایج حاصل از این مطالعه می توان گفت که یکی از مهمترین عوامل تاثیرگذار در تحولات بافت شهر اردبیل در طی گذر زمان تغییرات میان همپیوندی ناشی از تغییرات کالبدی -فضایی بوده است.

هدف پژوهش حاضر تعیین میزان توجه کتاب هدیه های آسمان پایه پنجم ابتدایی به مولفه های نماز و مهدویت می باشد. این تحقیق یک پژوهش توصیفی است و در گروه پژوهش های کاربردی قرار دارد. با توجه به ماهیت و اهداف مورد توجه، در این تحقیق از روش تحلیل محتوا استفاده شده است. جامعه آماری پژوهش، کتاب هدیه های آسمان پایه پنجم ابتدایی چاپ 1402 می باشد. اما به دلیل بهبود اعتبار نتایج، کلیه محتوای کتاب مورد بررسی قرار گرفت و از نمونه گیری استفاده نشد و به صورت سرشماری، محتوای کتاب در دو بخش دروس و فعالیت ها به طور کامل مورد مطالعه، بررسی و تحلیل قرار گرفت. برای بررسی و تحلیل محتوای کتاب، از فهرست وارسی تحلیل محتوا استفاده شده است. نتایج نشان داد که از میان مولفه های نماز، به مولفه تشویق به نماز خواندن (87/21%) و مولفه آداب نماز جماعت (0%) به ترتیب بیشترین و کمترین توجه شده است؛ همچنین از میان مولفه های مهدویت نیز به مولفه ویژگی های فردی حضرت (73/72%) بیشترین توجه، و به مولفه های عصر ظهور (54/4%) و عصر بعد از ظهور (عصر حکومت) (54/4%) کمترین میزان توجه شده است.

عدم تعادل در شبکه شهری برخی از مناطق جغرافیایی کشور، یکی از مسائل و چالش های امروز در برنامه ریزی منطقه ای است. در این راستا تحلیل وضعیت شهرها در درون شبکه شهری منطقه ای ضرورتی مبرم برای درک تغییرات و تدوین برنامه های متعادل کننده است. در این راستا، هدف این مقاله بررسی و تحلیل شبکه شهری استان ایلام با تأکید بر میزان و توزیع جمعیت در شهرهای استان ایلام و بررسی سطح خدماتی شهرها از نظر شاخص های خدمات و عمران شهری است. قلمرو مکانی پژوهش 21 شهر استان ایلام و قلمرو زمانی پژوهش دوره 1375 تا 1390 بوده است. در این مقاله از مدل هایی چون مدل رتبه - اندازه[1]، مدل تحلیل لگاریتمی جمعیت، ضریب آنتروپی[2]، ضریب تغییرات[3] و شاخص ارزش مرکزیت وزنی[4] استفاده شده است. از مهم ترین یافته های این پژوهش می توان به این موارد اشاره کرد: 1) شبکه شهری استان ایلام نامتعادل بوده و با پدیده نخست شهری مواجه است. 2) اغلب شهر های نوبنیاد و کوچک استان، در سطوح پایین خدماتی در شبکه شهری از نظر سطح بندی خدماتی قرار گرفته اند. 3) شبکه شهری استان ایلام از سال 1385 به این سو برخلاف دهه 1385- 1375، به سمت تعادل حرکت نموده است و این روند به کندی در جریان است. در پایان، پیشنهادهایی بر اساس یافته های پژوهش جهت ایجاد تعادل در شبکه شهری استان ارائه شده اند.

مخاطرات محیطی به عنوان یکی از مهمترین مباحث در حوزه های مختلف برنامه ریزی و طراحی شهری مطرح می شود. مدیریت مخاطره مبتنی بر ساختار، یک روش مدیریتی مبتنی بر کاهش مخاطرات است که در آن اقدامات پیشگیری و کاهش ضررهای ناشی از مخاطرات در مراحل پیش از وقوع مخاطره انجام می گیرد. در این میان علم آینده پژوهی؛ آمادگی برای آینده و بکار بردن منابع موجود، به بهترین وجه ممکن در راستای ارزشها است که بر برنامه ریزی و مدیریت خطر بلایا تاثیرگذار می باشد. در همین راستا؛ هدف پژوهش حاضر شناسایی پیشرانهای کلیدی موثر بر مدیریت مخاطره مبتنی بر ساختار با رویکرد آینده پژوهی در شهر اردبیل می باشد. این پژوهش از لحاظ هدف، کاربردی و از نظر ماهیت، توصیفی- تحلیلی است. برای شناسایی متغیرها و شاخص ها از روش پیمایش محیطی استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق 35 نفر از افراد متخصص در حوزه مدیریت مخاطرات می باشد که به صورت هدفمند انتخاب شده اند. برای سنجش و تجزیه و تحلیل داده ها از روش جمع آوری و تلفیق قضاوت کارشناسان درباره موضوع پژوهش و نرم افزارهای میک مک و سناریو ویزارد بهره گرفته شده است. نتایج حاصل از خروجی نرم افزار میک مک نشان می دهد که 7 عامل به عنوان عوامل کلیدی بر مدیریت مخاطره مبتنی بر ساختار تاثیرگذار هستند. در ادامه برای هرکدام از عوامل کلیدی سه سناریو تعریف و با استفاده از نرم افزار سناریو ویزارد تجزیه و تحلیل شد. براساس تحلیل های کمّی نرم افزار سناریو ویزارد، دو سناریوی قوی، 129 سناریوی ضعیف و 10 سناریوی با سازگاری زیاد به دست آمد. از بین این سه گروه سناریو، سناریوهای گروه سوم به عنوان سناریوی مطلوب انتخاب و درنهایت به سه گروه سناریوی طلایی، باورکردنی و بحرانی دسته بندی شدند.

جان نوزادان و مادران به دلیل توزیع نابرابر امکانات مراقبت های بهداشتی مورد نیاز برای سزارین اورژانسی در خطر است. با این حال، زایمان سزارین بدون نشانه های پزشکی ممکن است عوارضی برای مادران و نوزادان ایجاد کند.هدف این تحقیق تحلیل الگوی جغرافیایی- فضایی زایمان به شیوه سزارین در ارتباط با دسترسی به خدمات درمانی می باشد. در این راستا از مدل های بررسی دسترسی فضایی، تحلیل شبکه و تحلیل حریم و تحلیل چندضلعی های تیسن یا وُرونی استفاده شد. داده های این پژوهش 30 شهرستان استان خراسان رضوی را دربرمی گیرد.یافته های این پژوهش نشان داد که زایمان های سزارین در خراسان رضوی (35.39) از استاندارد سازمان بهداشت جهانی ( 5 تا 15 درصد کل زایمان ها) بیشتر بود. توزیع نرخ های سزارین در محدوده مورد مطالعه همسان نبوده و نوعی عدم تجانس در توزیع نرخ ها مشاهده شد. به طوریکه برخی شهرستان ها نسبت های بالاتری از نرخ های سزارین را تجربه کرده اند. یافته های مربوط به تحلیل حریم و تحلیل شبکه نشان داد که شهرستان های واقع در شرق و جنوب خارج از محدوده های پوشش خدمات درمانی قرار داشتند و ساکنان این مناطق باید برای دسترسی به خدمات به سایر شهرستان ها سفر می کردند. همچنین، یافته های مربوط به تحلیل چندضلعی های تیسن دید وسیع تر و جامع تری از دسترسی به خدمات درمانی در محدوده پژوهش را به همراه داشت و نشان داد که حوزه برد یا پوشش دهی خدمات درمانی در کل محدوده پژوهش نامتجانس است.در نهایت، ظرفیت بیمارستان و فاصله از مراکز جمعیتی تا بیمارستان ها ممکن است نقش اساسی در تغییرات نرخ زایمان سزارین و تعاملات فضایی بین مردم و امکانات زایمان سزارین داشته باشد. در نتیجه، برخی از استراتژی های مراقبت های بهداشتی، به عنوان مثال، ساخت بیمارستان های جدید و توانمندسازی بیمارستان های محلی موجود برای انجام زایمان سزارین در مناطق خارج از خدمات، ممکن است برای کاهش نابرابری فضایی توسعه یابد.

امروزه آتش سوزی یکی از تهدیدات ناشی از بحران های طبیعی و مصنوعی است، که می تواند چالش های وسیعی را در ابعاد مختلف زندگی شهری پدید آورد. در این زمینه، از جمله مراکز مهم و حیاتی امداد رسانی در شهرها، ایستگاه های آتش نشانی هستند. لذا خدمات رسانی به موقع و مطمئن توسط این ایستگاه ها، مستلزم استقرار در مکان های مناسب و محدوده پوشش آن هاست. این تحقیق با ارائه الگوی مناسب به دنبال استقرار و توزیع بهینه ایستگاه های شهر اردبیل است. لذا به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ ماهیت و روش تحقیق، توصیفی– تحلیلی هست. برای جمع آوری اطلاعات و داده های مورد نیاز از بررسی های اسنادی، کتابخانه ای و مطالعات میدانی استفاده شده، ابتدا برای بررسی وضعیت موجود ایستگاه های آتش نشانی در شهر اردبیل از دو روش شعاع عملکرد (فاصله مکانی 1700متر) و جمعیت (هر 50 هزار نفر یک ایستگاه) و برای تعیین الگوی پراکنش ایستگاه های آتش نشانی موجود در سطح شهر از شاخص موران استفاده شد. در ادامه برای تعیین مناسب ترین پهنه های مکان گزینی ایستگاه های آتش نشانی معیار های مؤثر در مکان یابی (16 معیار) با استفاده از روش فرایند تحلیل شبکه (ANP) در نرم افزار سوپر دسیژن (Super Decisions) وزن دهی شدند. در نهایت با استفاده از مدل تاپسیس فازی (FuzzyTopsis) در محیط سیستم اطلاعات جغرافیایی (GIS) به معرفی پهنه های مناسب برای تأسیس ایستگاه های جدید آتش نشانی اقدام شد. یافته ها نشان می دهد که به لحاظ شعاع عملکردی، ایستگاه های موجود سطح شهر اردبیل را به طور کامل پوشش نمی دهد و به لحاظ جمعیت تعداد ایستگاه های آتش نشانی موردنیاز برای جمعیت 516.277 (به ازای 50 هزار نفر) تعداد 11 ایستگاه هست. شاخص موران  (Moran’s I)نیز تصادفی بودن الگوی پراکنش ایستگاه های آتش نشانی را تائید می کند. در نهایت پهنه های مناسب برای مکان گزینی ایستگاه های جدید آتش نشانی در 5 سطح در قالب نقشه نشان داده شده است.

زندگی موهبتی است که انسان ها در طول عمر خویش از آن بهره مند می شوند. قرن حاضر شاهد تغییرات چشمگیری در مورد دیدگاه آدمی نسبت به زندگی بوده است. در این قرن، تنها حفظ زندگی به شکل معمول مطلوب نبوده، بلکه ارتقای کیفیت زندگی در زمینه های متعدد، تلاش جوامع تلقی می شود. داشتن کیفیت زندگی مطلوب، همواره آرزوی بشر بوده و هست. کیفیت زندگی امروزه در زمره مهم ترین عواملی است که به عنوان یک سد در راه رشد و ترقی جوامع و سازمان ها وجود دارد. بنابراین باید با شناخت وضع کیفیت زندگی موجود و ریشه ها و علل وجودی آن ها، تصمیمات لازم را برای ارتقای آن اتخاذ نمود؛ در این راستا، هدف تحقیق حاضر بررسی بعد عینی و معیار های کالبدی کیفیت زندگی و زیست شهروندان در شهر قم و رتبه بندی مناطق شهر با دو معیار: «سرانه ی کاربری های هفت گانه ی پشتیبان سکونت» و «فاصله دسترسی به این کاربری ها» می باشد. این تحقیق از لحاظ هدف کاربردی و از جهت ماهیت، تحلیلی است. جامعه مورد بررسی در این پژوهش، مناطق هشت گانه شهر قم می باشد که برای تجزیه و تحلیل داده ها از امکانات داده پردازی در محیط نرم افزارArcGIS ، فرایند تحلیل سلسله مراتبیAHP و اخذ نظرات کارشناسانه در فرایند مقایسه دوبدویی استفاده شده است. یافته ها نشان می دهد مناطق 1 و 7 و 4 به ترتیب دارای رتبه های 1 و 2و 3 و پایین ترین رتبه نیز مربوط به منطقه 8 است. مطابق نتایج تحقیق، ایجاد خدمات بیشتر، بخصوص جانمائی مناسب کاربری ها به منظور سهولت دسترسی ساکنان به خدمات پشتیبان سکونت ازجمله درمانی، آموزشی، مذهبی، فرهنگی، تجاری، ورزشی، پارک و فضای سبز می تواند باعث کاهش مشکلات شهروندان، افزایش سطح رضایت مندی و ارتقای کیفیت زندگی آنان گردد.

هدف: هدف این پژوهش تحلیل فضایی ویروس کووید ۱۹ بر اساس شاخص های جمعیتی و جغرافیایی در مناطق خشک (در کلانشهر قم) است. روش و داده: داده های این پژوهش از طریق داده های در دسترس دانشگاه علوم پزشکی قم طی سال های ۱۳۹۸ الی ۱۴۰۰ به دست آمده است. این اطلاعات بر اساس موقعیت مکانی هر فرد در محیط نرم افزار GIS قرار گرفته و از روش های شاخص نزدیک ترین همسایه (NNI) و آزمون موران جهانی و آماره عمومی G جهت اندازه گیری آماره های خودهمبستگی فضایی استفاده شد. یافته ها: نتایج این پژوهش نشان داد که شیوع و همه گیری کووید ۱۹ در برخی از محلات مناطق خشک (شهر قم) نسبت به دیگر محلات شرایط حادتری دارند. نتیجه گیری: بر مبنای یافته های تحقیق می توان عنوان کرد که الگوی پخش این بیماری در محلات شهر قم به صورت خوشه ای و از نوع خوشه ای با شدت بالا است. این رابطه در محلات باجک یک، خاکفرج، نیروگاه و شهرپردیسان قوی تر و با بیشترین فراوانی و در محلات شهرک حوزوی و دانشگاهی و شهرک فاطمیه به عنوان محلات آبی با کمترین فراوانی از نظر شاخص های جمعیتی و جغرافیایی گزارش شده است. نوآوری، کاربرد نتایج: از مهم ترین جنبه های نوآورانه و کاربردی تحقیق می توان به کاربرد GIS در توزیع و انتشار کووید ۱۹ در محلات مختلف شهری مناطق خشک اشاره کرد. در واقع از جمله کاربردهای این پژوهش می توان به شاخت از رفتارشناسی و عملکرد فضازمانی ویروس های مشابه با نوع ویروس کووید ۱۹ اشاره کرد که چارچوب فکری منسجم در کنترل و پیشگیری از همه گیری آن ارائه می دهد.