عظیم حمزییان

مسئله توحید یکی از مسایل مهم در حوزه کلام، عرفان و فلسفه اسلامی محسوب می شود. در این مقاله دیدگاه های سید حیدر آملی(ره) و امام خمینی(ره) در این مسئله با رویکرد کلامی عرفانی به ویژه عرفان نظری، مورد مقایسه و تحلیل قرار گرفته است. سید حیدر آملی در آثار خود، در تعریف توحید و جایگاه و اقسام آن به تعریف ناپذیری و درجات آن پرداخته و توحید اهل شریعت، طریقت و حقیقت را از یکدیگر تفکیک نموده است. از سوی دیگر، امام خمینی(ره) درباره بساطت و وحدت حق و معنای لغوی آن بحث هایی را مطرح کرده اند. در مورد اهمیت و جایگاه آن در سه حوزه هستی شناسی، معرفت شناسی و انسان شناسی توحیدی، سیدحیدر آملی(ره) بر فطرت تأکید بسیار نموده و امام خمینی(ره) بر توحید علمی، قلبی و عملی توجه داشته است. در مورد تقسیمات و درجات و ارکان توحید نیز اشتراک ها و اختلاف هایی میان دیدگاه های آنها وجود دارد. امام خمینی(ره) بر وجه حجاب قرارگرفتن علم توحید در مسیر حق تأکید نموده اند و مرحوم سیدحیدر آملی بر اصلی و پایه ای بودن این علم نسبت به تمامی علوم؛ البته اشتراک دیدگاه های این دو متفکر در این مسئله زیاد است.

این مقاله تئوری بازاریابی را از منظر دیدگاه های فلسفه اخلاق مورد بحث قرار می دهد. بحث بر جنبه های ارزش شناسی متمرکز شده است. در این پژوهش زمینه های ارزش شناسی مربوط به اخلاق بازاریابی در بازار و تحقیقات بازار بررسی می شود. اخلاق ارتباط نزدیکی باارزش دارد. اخلاق بازاریابی و اخلاق در تحقیقات بازاریابی مهم ترین موضوع در بازاریابی هستند که شامل اعتماد می شود. محققان به طور مکرر با پژوهش های کمی در حوزه تحقیقات بازاریابی که مرتبط با مسائل اخلاقی هستند، مواجه می شوند؛ بنابراین درک درست از مسائل اخلاقی در تحقیقات بازاریابی برای ایجاد تحقیقات کیفی بسیار مهم است. در این پژوهش اندیشه های نوین بازاریابی نظیر بازاریابی عصبی، پارتیزانی و سبز مطرح می گردد و این اندیشه های نوین از دیدگاه اخلاق هنجاری مورد بررسی قرار می گیرد. نتایج مطالعات صورت گرفته حاکی از آن است که بازاریابی سبز، پارتیزانی و عصبی اندیشه های نوینی هستند که با مسائل اخلاقی آمیخته شده اند با این تفاوت که بازاریابی سبز بااخلاق رابطه مثبت و مستقیم دارد. درحالی که بازاریابی پارتیزانی و عصبی با مسائل اخلاقی رابطه معکوس دارند. بدین صورت که اگر اصول اخلاقی نادیده گرفته شوند منجر به بی اعتمادی مشتری می گردد.

برخی از عرفا، علم و معرفت را به صورت مترادف به کار برده اند و بسیاری دیگر معرفت را برتر از علم دانسته اند؛ زیرا که منظور ایشان از علم، دانش ظاهری، اکتسابی و معقول است؛ و معرفت در این جایگاه، دانش بر اساس کشف و شهود است. در دیدگاه عرفانی محمد بن عبدالله نفّری-عارف قرن چهارم- هر چیزی غیر از خدا، حرف و خلق محسوب می شود؛ لذا عارف باید خویش را از رسوم و احکام و غیریّت رها سازد. در سیر الی الله، علوم و تعالیم آن -که گاهی علم شرع و گاهی علوم منقول و معقول مدّ نظر است – ماسوی الله به شمار می رود. از این منظر، عارف کسی است که توانسته باشد احکام و رسوم را از خود بزداید؛ لکن هنوز گرفتار حجاب لطیفی به نام معرفت است. بنابراین در عرفان نفّری، نیل به معرفت حقیقی و یقینی، با زدودن حجاب معرفت و معارف میسّر می شود.در میان اندیشمندان و عرفای مسلمان، ابوعبدالله نفری، اولین کسی است که این تمایز را قائل شده است. علاوه بر این از «وقفه» یاد نموده که جایگاهی برتر از معرفت دارد. در این مقاله، با توجه به جایگاه این تمایز و اهمیت موضوع علم و معرفت در اسلام و توصیه و تأکیدی که در قرآن و سنت به این امر شده است و همچنین ارزش و مقام والای معرفت الهی نزد عرفا و اولیاء الله، به بررسی جایگاه علم و معرفت، درجات و مراتب آن، تفاوت علم و معرفت، وصول به آن و رابطه علم و جهل در عرفان نفّری به روش توصیفی-تحلیلی پرداخته شده است؛ که با توجه به تقدّم تاریخی وی بر عارفانی همچون امام محمد غزالی، طرح علم و معرفت و تمایز آن دو در اندیشه نفّری، اهمیّت ویژه ای می یابد.

با نگاه اجمالی به تاریخ تفکر فلسفی در حوزه اسلامی، از دیدگاه عملگرایانه، این مسئله روشن میگردد که برخی از فیلسوفان مسلمان علاوه بر بهر مندی از ابداعات جدید در حوزه فلسفه، درباره نیازهای جاری زمان خود، در علوم مختلفی چون تعلیم و تربیت، سیاست و کشورداری، اخلاق و تربیت دینی یا رسمی، امور نظامی و کشوری و دفاعی، تبحر داشته و کتابهایی نگاشته اند؛ علاوه بر اینکه گاه خود نیز عهده دار مناصبی در این حوزه ها بوده اند. اما تعداد زیادی هم هستند که تنها ابداعاتی در حوزه های نظری داشته اند و به مباحث عملی نپرداخته اند؛ اگرچه با گسترش مباحث روش شناسی، آراء عملی از اندیشه ها و افکار آنان قابل استنتاج است. این مشکل در ابتدای تاریخ فلسفه اسلامی کمتر بچشم میخورد اما با گذشت زمان و بخصوص مدتی پس از حمله مغول شکل فراگیری به خود گرفت. مشکل چه بوده است؟ آیا چنانکه برخی ادعا میکنند ماهیت فلسفه اسلامی موجب این امر گشته یا مسائل و مشکلات دیگری دخالت داشته اند؟ ضرورت پرداختن به این مسئله با توجه به شرایط امروز و لزوم بهره گیری از دانش بومی و علوم اسلامی در تدوین سرفصلهای علوم انسانی برای کشورمان، آشکار میگردد. طرح این مسئله از یکسو متأثر از نیازها و مشکلاتی است که جامعه امروز گرفتار آن است و از سوی دیگر لزوم بکارگیری تلاشها و کوششهای گرانمایه و عظیمی را نشان میدهد که از این متفکران و اندیشمندان سرچشمه گرفته و نادیده انگاشته شده است. نتایج بررسیها نشان میدهد که استنتاج اقدامات عملی از اندیشه های نظری با موانع و مشکلاتی همراه است که در طول مقاله به آنها پرداخته شده است. این مشکلات و موانع را میتوان در سه بخش جای داد: برخی از این موانع مربوط به تواناییهای فیلسوفان و دانشمندان است، برخی مربوط به ماهیت اندیشه و فلسفه آنها از نظر روش شناسی و برخی نیز ناشی از دشواریهای عبور از نظر به عمل مقاله حاضر بشیوه تحلیلی ـ تاریخی درصدد است هر یک از این موانع را مورد بررسی قرار دهد.

ادلمن آگاهى اوّلیه را از آگاهى برتر متمایز مىکند و آگاهى اوّلیه را با مقوله بندى ادراکى و حافظه مقولى ارزش گذار، و آگاهى برتر را با زبان توضیح مى دهد. وى با نقشه مغز که یک فضاى اطلاعات پدیدارى است، چگونگى پیوند و یکپارچگى ادراکات و عملکرد فاعل شناسایى را تبیین مىکند. لوازم دیدگاه او نفى نظریه قوا، انکار فاعل شناسایى به عنوان هویّت متافیزیکى، رویکرد ابزارانگارانه به روان شناسى عامیانه، و دفاع از روان شناسى علمى است. ادلمن دوگانه انگارى ویژگى ها و شکاف تبیینى در فلسفه ذهن را شبه مسئله مى داند و البته خوانش درستى از این مسائل ندارد. به نظر مى رسد که با حافظه نمى توان آگاهى اوّلیه را توضیح داد؛ زیرا، تا تجارب ذهنى نباشد، حافظه چیزى براى بازآفرینى نخواهد داشت. از این گذشته، نمى توان سوژه را با نقشه مغز تبیین کرد؛ زیرا، بدون عامل فرادست، هر فضاى ذهنى نیاز به فضایى جامع تر خواهد داشت و هیچ گاه نقشه مغزى تحقّق نمىیابد.

تقسیم قضایا به قضایای تحلیلی و ترکیبی، یکی از ابزارهای مهم تحلیل فاهمه انسانی در فلسفه هیوم محسوب میشود. فیلسوفان تجربه گرای انگلیسی با هدف شناسایی طبیعت انسانی به تحلیل معنا، نحوه کاربرد الفاظ و رابطه آن با معنا پرداختند. دیوید هیوم، با تحلیل قضایا درصدد شناسایی نیروی فهم انسان برآمد و شیوه آن را تحلیل معرفت انسانی و تقسیم آن به معرفتهای تحلیلی (نسبتهای تصورات) و ترکیبی (نسبتهای امور واقع) میدانست. پیدایش این نگرش در اندیشه هیوم ناشی از ساختار کلی اندیشه او و غلبه منطق ارسطویی و مقام خاصی است که او به عقل و تواناییها و محدودیتهای آن داده است. پس از او نیز تا قرنها استفاده از این تقسیم در تحلیل معرفت رایج بود. هیوم در پی تأسیس علم طبیعت انسانی به این تقسیم محوریت داد و تجربه گرایی را از آن استنتاج نمود و پس از آن به شکاکیت اندیشه هایش تصریح نمود. مدعای مقاله حاضر آنست که بکارگیری این تقسیم بطور ضروری منجر به شکاکیت در فلسفه هیوم شده است. در این مقاله علا وه بر تحلیل قضایای تحلیلی و ترکیبی در ساختار فلسفه هیوم به نقش این تقسیم در گرایش او به شکاکیت اشاره شده است.

هدف از پژوهش توصیفی- همبستگی حاضر، بررسی رابطه ی بین ابعاد جو سازمانی و خلاقیت در معلمان مدارس ابتدایی شهر سمنان بوده است. 32 مدرسه ی ابتدایی و 210 معلم، نمونه ی آماری این پژوهش بود و در آن دو پرسش نامه ی جو سازمانی هوی و همکاران و پرسش نامه خلاقیت رند سیپ برای سنجش متغیرها استفاده شد. بر اساس یافته های این پژوهش، میانگین بُعد دستوری در مدارس مورد مطالعه، تا حدی بالا بود. بنابراین، رفتار مدیران در آن ها در حد مطلوب؛ باز نبوده است؛ ولی رفتار معلمان در این مدارس بازتر از رفتار مدیران درک شده است. بین دو شاخص رفتار مدیر و رفتار معلمان و بروز خلاقیت در معلمان در سطح 05/ 0رابطه ی مثبت و معنی دار مشاهده شده است. بررسی رابطه ی شش بُعد جو سازمانی با خلاقیت نیز، نشان داد که رابطه ی بعد همکارانه و تظاهر به اشتغال با خلاقیت معلمان معنی دار است.