نظر به نزدیکی روزگار امامین عسکریین(ع) به عصر غیبت و افزایش محدوده جغرافیایی جهان اسلام و نیز سخت بودن دسترسی مستقیم و بی واسطه به امام معصوم(ع)، توجه ویژه به بانوان راویِ آن عصر، به عنوان یاران ناپیدا و واسطه های میان امام و شیعیان، که خطر کمتری آنان را تهدید می کرد، ضرورت دارد. این نوشتار با رویکردی توصیفی-تحلیلی و تکیه بر داده های اسنادی برگرفته از گزاره های تاریخی و کتب رجالی، به دنبال پاسخ به این پرسش است که بانوان راوی، در مواجهه با چالش مهم فرهنگی دوره امامت امامین عسکریین(ع) چه نقشی داشته اند؟ یافته های تحقیق نشان می دهد که به دلیل تنگنا های ارتباطی امام با شیعیان و ایجاد محدودیت برای یاران و وکلای مرد، نقش فرهنگی زنان راوی حدیث در آن دوره، پررنگ تر است. حضور در عرصه فرهنگی، پاسخ گویی به سوالات، تعلیم و تربیت جویندگان علم و تبیین جایگاه امام و فرهنگ مهدویت، گویای این مدعاست که این گروه از بانوان محدثه، نقش اثرگذاری در جامعه شیعی داشته اند.
حیات سیاسی و عصر امامت امام صادق(ع)، با دوره نظام سیاسی- حکومتی سلسله امویان و عباسیان مصادف بود و با اینکه هر دو حکومت، از نظر امام مصداق طاغوت بودند، بااین حال، سیره و استراتژی آن حضرت در این دو زمانه، متفاوت است. به راستی این تفاوت در نحوه برخورد با دو نظام سیاسی غیر مشروع، ناشی از چه بوده است؟ به نظر می رسد اوضاع و شرایط سیاسی-اجتماعی حاکم بر زمانه، نقش تعیین کننده ای بر نوع رفتار و واکنش های امام صادق(ع) داشت و سبب تفاوت سیره سیاسی ایشان در مواجهه با نظام های حکومتی بود؛ چه اینکه تمامی عملکرد امام همچون سایر ائمه(ع)، مانند پازلی در راستای رسالت الهی امامت، صیانت از اسلام و تکمیل احکام الهی به فراخور بازه های زمانی، متفاوت بود. از جمله دستاوردهای فرضیه که در این مقاله به اثبات می رسد آنکه نه تنها حیات سیاسی امام صادق(ع) بسیار برجسته تر از دیگر ابعاد زندگی ایشان است، بلکه مشی سیاسی حضرت با درنظرداشتن ماهیت متفاوت حاکمیت اموی و با انعطاف پذیری سیره امام در حفظ کیان فرهنگ تشیع، نقشی اساسی داشت. پژوهش پیش رو، به روش توصیفی-تحلیلی و با استناد بر منابع تاریخی و اسناد روایی، نقش عنصر زمان را در حیات سیاسی امام صادق(ع) مورد تحلیل و بازکاوی قرار می دهد.
نگارش سیره نبوی، از جمله علایق نگارشی مسلمانان در قرون نخستین اسلام به شمار می رود که همواره تحت تأثیر عوامل و زمینه های تاریخی گوناگون بوده است. مسئله مورد توجه در تحقیق حاضر، بررسی کتب سیره نبوی و شخصیت شیعیان سیره نگار در قرون سوم و چهارم و میزان تأثیرپذیری از دستگاه عباسیان در زمینه های اجتماعی و فرهنگی است. انتخاب این بازه زمانی، به دلیل اهمّیت تعدد سیره نویسی نبوی در این دوره است که بعدها منبعی برای ارجاعات نویسندگان پسین گردید. مقاله حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که چه عواملی در قرن سوم و چهارم، در رشد سیره نگاری نبوی در بین شیعیان تأثیرگذار بوده است. یافته های پژوهش نشان می دهد اقدامات و نگرش های برخی خلفای عباسی از جمله مأمون، معتصم و واثق در سال های 198 تا232ق، که در عصر اقتدار و اوج قدرتمندی بودند، توانست فضای مناسبی برای نویسندگان سیره فراهم سازد و این حاکی از رشد فرهنگ و تمدن در این دوران است. از سویی دیگر، دوران حکومت آل بویه، نقش بسزایی در رونق و جذب عالمان و نویسندگان داشته و حمایت آنان، باعث نشر بیشتر کتب و ترویج فرهنگی در قالب مذهبی است. در این میان شورش ها و جدال های سیاسی و نیز نفوذ ترکان در قلمرو خلافت عباسی، تأثیر مهمی در ضعف و افول تمدن و فرهنگ اسلامی نهاد و پایه های حکومت را سست کرد و سرانجام، سرنگونی آن را سرعت بخشید.
غرب آسیا به مثابه خاستگاه اسلام، همواره با گونه هایی از تهدیدهای سیاسی، فرهنگی، اقتصادی و مانند آن دست و پنجه نرم کرده است. تهدید، یک مفهوم انتزاعی است که درهم تنیدگی عمیقی با مفهوم امنیت ملی در این کشورها دارد؛ زیرا بخش های سیاسی، فرهنگی و اقتصادی، از تهدیدپذیرترین بخش های این کشورها به شمار می روند. ازاین رو، جستار حاضر، در پی واکاوی گونه های تهدید در بخش سیاست، اقتصاد و فرهنگ در این جوامع است. روش این تحقیق، بررسی داده های مطالعاتی-کتابخانه ای با روش توصیف و تحلیل گزاره هاست. یافته ها نشان می دهد سطح تهدید در هر سه مقوله ذکرشده، دارای مولفه های وابستگی است. چنانکه گرچه برخی از کشورهای اسلامی در صورت ظاهر، استقلال خود را حفظ کرده اند، اما از نظر سیاسی، اقتصادی و نظامی، به ابرقدرت ها وابسته شده اند. این وابستگی، در بخش فرهنگ، شامل تحریف گرایش های مذهبی و تضعیف و نفی هویت ارزشی کشور های اسلامی است. در بخش اقتصادی، توزیع ناعادلانه منابع و امکانات، تمدن گریزی و وابستگی اقتصادی، عمده ترین شناسه تهدید در این دولت ها به شمار می روند. در بعد فرهنگی، وابستگی علمی و فرهنگی به غرب، ترویج باورهای سکولار و دین گریزی با عنوان روشنفکری، شاخصه تهدید به شمار می روند.
بهره وری اقتصادی زن در خانواده، یکی از موضوعاتی است که خانواده ها با آن مواجه هستند. پژوهش حاضر، با روش توصیفی – تحلیلی، با بررسی مباحث مرتبط با این موضوع، به یافته های قابل توجهی دست یازیده است: بهره وری اقتصادی زن در خانواده، متاثر از سه عامل الگوی تربیتی، باورهای دینی و تدبیر و عملکرد قوی زن است که هر کدام، در میزان موفقیت زن در راستای بهره وری اقتصادی زن دارای نقش هستند. همچنین بر اساس اندیشه و سیره معصومین(ع)، راهکارهای بهره وری اقتصادی زن در خانواده، در سه محور قابل شناسایی است: درآمدزایی از راه اشتغال، بهره وری از راه تولید و الگوسازی در مصرف و کنترل هزینه ها. بحث دیگری که در این نوشتار به آن اشاره شده، ملاحظاتی است که زن در راستای بهره وری، باید به آنها توجه داشته باشد؛ از جمله: انتخاب نوع شغل و مدت زمانی که برای بهره وری صرف می کند. ازاین رو، بر اساس سیره معصومین(ع)، زن می تواند به عنوان یکی اعضای اصلی خانواده، نقش موثری در بهره وری اقتصادی خانواده ایفا کند.
پوشش مناسب و آراستگی ظاهری، یکی از موضوعات مهم سبک زندگی است که انسان ها در فطرت خود به آن علاقمندند. پوشش، از مولفه های مهم ارتباطات انسانی نیز به شمار می رود که در استحکام و انسجام افراد جامعه موثر است. دین مبین اسلام به این موضوع بسیار تاکید دارد و روایات نسبتا زیادی از معصومان(ع) در این باره نقل شده است. در میراث اسلامی، به پوشیدن برخی از لباس ها تشویق و از پوشیدن برخی دیگر نهی شده است. همچنین در زمینه رنگ، جنس، نوع، مکان و زمان مناسب پوشش، توصیه هایی وجود دارد که مسلمانان را به انجام این دستورات، ترغیب کرده است. امامان معصوم(ع) به عنوان اسوه و الگو در همه امور و مسائل زندگی، بنا بر اقتضای دستور اسلام، در دوره خود، پوششی را انتخاب کرده اند. با بررسی این گونه روایات و تحلیل رفتارشناسانه آنها می توان به علل، عوامل و اصول مهمی پی برد که در تعیین نوع پوشش، تاثیرگذار بوده اند. این مقاله، با روش تاریخی – تحلیلی، درصدد است با بررسی گزارش ها و روایات مربوط به پوشش در دوره امام حسن عسکری(ع)، وضعیت لباس و پوشش آن حضرت را بررسی کرده و اصول حاکم بر انتخاب نوع پوشش را با تاکید بر پوشش و آراستگی تحلیل کند.
