بایزید اول

در تاریخ نگاری رسمی دودمانی عثمانی، چهره ای جنگاور و مقتدر از بایزید اول ترسیم شده است، با این حال وی در رفتارها و سیاست های خود، متأثر از جریان های سیاسی مذهبی با نفوذ در قلمرو عثمانی بود. بایزید اول به واسطه هوشمندی فرصت طلبانه جریان صوفیانه، با بهره گیری از فرصت قتل مراد اول، در صحنه جنگ قوصوو(791/1389) بر تخت سلطنت جلوس کرد. وی به سبب پیوند سیاسی و رفتاری با این جریان، در دوره اول زمامداری، بر جریان مرتبط با مدارس سخت گرفت و حضور آنها را در سپهر سیاسی عثمانی، تصعیف کرد. اما مدرسیان به واسطه نقش مهم خود در عرصه ملکداری، توانستند حضور حداقلی خود را در عرصه سیاسی حفظ کنند. به علاوه جریان مدرسی، در نهایت با بهره گیری از انگیزه بایزید اول برای مطرح کردن خود در قامت سلطانی مسلمان و مدعی در جهان اسلام، توانست اوضاع را به نفع خود تغییر دهد. مدرسیان پس از نامور شدن بایزید، به سبب کوشش برای تسلط بر سراسر آناتولی، توجه سلطان عثمانی را به خود جلب و او را به توبه از ارتکاب اعمال غیرشرعی وادار کردند. در نتیجه جایگاه سیاسی خود را در حاکمیت آل عثمان به مانند ادوار پیشین بازیافتند. با وجود این، کوشش جریان مدرسی در حل و فصل مسالمت آمیز مناقشه بایزید اول و تیمور گورکانی، نتیجه ای نداشت. پس از آن نیز با شکست در جنگ آنقره در 804/1402 دوران زمامداری یلدرم بایزید به سر آمد و حکومت عثمانی در آستانه فروپاشی قرار گرفت.

خلافت عثمانی به عنوان آخرین امپراتوری اسلامی، در دوران شکل گیری، مراحل مختلفی را پشت سر نهاد. قوس صعودی این دستگاه حکومتی از بیگ نشین ساده به ترتیب به سوی امارت، دولت و خلافت نشان دهنده چند مرحله، جابه جایی اندیشه سیاسی نظامی قدرت در آن است. دست یافتن این سلسله به سازمان دهی سیاسی نظامی در یک دوره تاریخی، ریشه در شکست سلجوقیان روم، جغرافیای متصرفات و انگاره آنها درباره فتوحات دارد. البته در این میان، نقش ساختار دینی منطقه آناتولی، ترک گرایی در این منطقه، اندیشه غزا و غازی گری ترکان و فرآیند سقوط امپراتوری بیزانس را نباید از نظر دور داشت. مقاله پیش رو با روش توصیف و تحلیل داده ها بر آن است که با واکاوی ساختار قبایلی زندگی ترکان، میراث عثمانیان از سلجوقیان، گفتمان های اعتقادی در فتوحات عثمانی، بهره گیری عثمانی از اندیشه های صوفیانه، گزینش فقه حنفی و نقش سیاسی زبان ترکی نشان دهد که خلافت عثمانی در سده نخست حیات خود از آغاز فتوحات عثمان (716 ق) تا فترت حاصل از پیروزی تیمور بر بایزید(804 ق)؛ یعنی از غازی گری تا تشکیل دولت، چهار مرحله را پشت سر گذاشته است.