پیکره

بیان مسئله: قالی لیلیان از برندهای مهم قالی ایران و خمین در دوران قاجار است که از پژوهش و معرفی محروم مانده است. امروزه اثری از قالی های معروف لیلیان در بازارهای داخل یافت نمی شود و طرح مشهور ریحان در خمین نیز به صورت محدود بافته می شود. از این رو، در پژوهش حاضر به مطالعه و بررسی دو قالی لیلیان و ریحان از منطقه خمین پرداخته می شود. بنابراین پرسش مطرح شده در پژوهش حاضر این است که ساختار شکلی و زیباشناختی قالی لیلیان و ریحان چگونه است؟هدف: هدف پژوهش حاضرتحلیل طرح های لیلیان و به طور استثنا طرح ریحان، ازحیث شاخص های فنی و ویژگی های زیباشناختی، به منظور شناسائی بهتر این دونوع قالی است.روش پژوهش: رویکرد پژوهش حاضر کیفی و از نوع توصیفی- تحلیلی است. شیوه گردآوری داده ها کتابخانه ای و از پایگاه های اطلاعاتی معتبر است. یافته ها: یافته های پژوهش حاضر نشان می دهد که قالی لیلیان اغلب بدون لچک و ترنج و شامل ساختاری منحصربه فرد، متفاوت و متشکل از گل و بوته ها و گل دسته های محرابی و هلالی گون و نیز گلدان های متقارن و وارونه است و معمولاً گل دسته یا گل بوته ای جایگزین فضای لچک ها شده است. در برخی موارد نیز طرح های لچک و ترنج و ماهی درهم نیز در این نمونه ها دیده می شود. قالی لیلیان شامل نقوش گیاهی است و عاری از نقوش جانوری (حیوانی و پرندگان) و انسانی است. همچنین طرح بند ریحان از طرح های روستای ریحان است که دو نقشمایه مهم بَند که مُلّهم از بند (سَد= اِسِل، استل، استخر) بوده و نقشمایه بزکوهی که بازتابی از نقوش بزکوهی در سنگ نگاره های باستانی منطقه تیمره است از آرایه های مهم این طرح است.

بیان مسئله: هرچند بیش از نیم قرن از ظهور جنبش سقاخانه در هنر نوگرای ایران می گذرد، ولی هنوز به عنوان شاخص نوسنت گرایی موجب بحث و اختلاف نظر در محافل هنری است. هنرمندان جنبش سقاخانه از نقوش آئینی و نمادهای هنر عامیانه و میراث هنری گذشته و به طور اخص نشانگان دیداری خوشنویسی اصیل ایرانی و جنبه های فرمالیستی حروف الفبا بهره گرفته اند. مسئله ای که در این پژوهش مورد توجه است؛ جریان شناسی، سیر تکامل تاریخی و نیز تحلیل زبان بصری آثار تحت تأثیر خوشنویسی سنتی هنرمندان سقاخانه است.هدف: مطالعه تطبیقی آثار هنرمندان شاخص جنبش سقاخانه متأثر از خوشنویسی سنتی و آثار قدما در روندی تاریخی (از دوره قاجار تا نیمه دهه پنجاه شمسی) از منظر سبک و روش اجرا و توجه به ارزش های بصری خط هدف این پژوهش است.روش پژوهش: برای دستیابی به نتیجه مطلوب از روش تحلیلی-تاریخی استفاده شده است. جمع آوری اطلاعات، تصاویر و مستندات و راستی آزمایی اصالت آثار هنرمندان سقاخانه و نیز آثار قدما از طریق مراجعه به منابعی چون موزه ها و مجموعه های خصوصی و نیز چند وبگاه رسمی انجام شده است. جامعه آماری مورد مطالعه هنرمندان خوشنویس دوره قاجار و هنرمندان جنبش سقاخانه در حوزه هنرهای تجسمی است.یافته ها: برخی از هنرمندان شاخص و سردمداران جنبش سقاخانه ضمن مطالعه بصری عناصر خوشنویسی سنتی و روش نگارش خط (به طور اخص قطعات خوشنویسی قدما در عصر قاجار) به آفرینش آثاری ملهم از این شیوه های نوشتاری پرداخته اند. این فرآیند با رویکردی فرم گرایانه و در تقابل با مأموریت سنتی خط صورت گرفته و نشانه هایی بارز از انتزاع در این آثار مشهود است. آثار این گروه از هنرمندان در عین دارا بودن هویتی مستقل به نوعی امتداد تجربیات خوشنویسان عهد قاجار تلقی می شود. عبور از سنت به مدرنیته در روند خلق خط نگاره های جنبش سقاخانه تحولی مهم در تاریخ هنر نوگرای ایران به شمار می رود.

بیان مسئله با روی کار آمدن عباسیان، پایتخت از دمشق به بغداد (نزدیک تیسفون پایتخت ساسانی) تغییر مکان داد و به دلیل حمایت سیاسی ایرانیان از عباسیان و نزدیکی جغرافیایی دو پایتخت عباسی و ساسانی، ویژگی های هنر ایرانی بر دیدگاه های زیبایی شناختی عباسی تأثیر گذاشت. از طرفی، قلمروی اسلامی در دوران عباسیان بسیاری از مناطق مسیحی نشین کلیسای شرق را نیز دربر می گرفت. با ورود رجل سیاسی مسیحی به دربار عباسیان، نگاره های خلفای عباسی، در کنار رجل سیاسی مسیحی در قصرهای سلطنتی عباسیان رخ نمود و در این دوره شاهد تلفیق های آغازین اسلام در نقوش آثار هنری اسلامی- مسیحی هستیم. ازجمله بروز و تجلی تقدس مذهبی در آثار هنری این دوره، وجود هاله دور سر اشخاص در مکتب بغداد است. پرسش اصلی پژوهش حاضر، در خصوص نحوه هاله بخشی به افراد در تصاویر و آثار دوره عباسی است و اینکه هنرمند با چه رویکردی افراد را صاحب هاله کرده است؟هدف: دستیابی به نحوه بازنمایی انواع هاله و به تبع آن، شناسایی انواع تقدس یا برتری سیاسی، مذهبی و مشاغل نزد خلفای عباسی، از اهداف اصلی این پژوهش است.روش پژوهش: پژوهش حاضر کیفی و مبتنی بر روش توصیفی- تحلیلی است. روش جمع آوری نمونه ها مبتنی بر اطلاعات کتابخانه ای است. نمونه های مورد مطالعه از بین کتب مصور مکتب بغداد دوره عباسی انتخاب شده است.یافته ها: با استناد به نمونه های مطالعه شده، و علی رغم این تصور که هاله دورِ سر، مختص افراد صاحب منصب و دارای قدرت سیاسی یا صرفاً مذهبی است، هنرمند دوره عباسی با ترسیم هاله، به طبقه بندی افراد ازجمله حاکم، مبادرت ورزیده و آنان را در گروه های علمی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی طبقه بندی کرده و جهت برجسته کردن هرکدام از افراد شاخص در زمینه های مذکور، آنان را با هاله های گوناگون محدود و مصور کرده است. به این ترتیب، افراد به واسطه جایگاه، موقعیت اجتماعی و مشاغل خود دارای هاله گردیده اند.

بیان مسئله: ملاصدرا در مؤلفه های فلسفی خود به گونه ای به بیان زیبایی پرداخته که تأثیر این تفکرات در آثار هنری عصر صفوی به خصوص در «مکتب نقاشی اصفهان» بازتاب یافته است. مهمترین جریان هنری این مکتب را رضا عباسی و شاگردانش شکل دادند که در آثارشان نقشمایه ها و موضوعاتی در ارتباط با جهان پیرامون و جامعه فرهنگی- هنری آن زمان دیده می شود و به لحاظ کاربست عناصر بصری و همچنین محتوا با مؤلفه های فلسفی- عرفانی ملاصدرا به ویژه در آرای مرتبط با زیبایی و عشق مطابقت دارد. نگاره ها و مرقعات قطعی و منتسب به رضا عباسی و پیروانش جامعه آماری پژوهش حاضر را تشکیل می دهند که جهت ارزیابی چگونگی ظهور مؤلفه های «فلسفی ملاصدرا» در آثار نقاشی مکتب اصفهان مورد مطالعه قرار می گیرند. سوال پژوهش این است که چه ارتباطی بین مؤلفه های ملاصدرا در باب زیبایی با نقاشی مکتب اصفهان با تمرکز بر آثار نقاشی مکتب اصفهان وجود دارد؟هدف: کشف زیبایی های نهفته در آثار مصور مکتب نقاشی اصفهان و انطباق آ ن ها با آرای ملاصدرا در باب زیبایی هدف پژوهش حاضر است.روش پژوهش:روش این پژوهش توصیفی- تحلیلی با رویکرد تطبیقی است و روش جمع آوری اطلاعات کتابخانه ای و اسنادی است. جامعه آماری شامل منتخبی از ممتازترین نگاره ها و مرقعات مکتب اصفهان است که توسط رضا عباسی و شاگردانش خلق شده اند.یافته ها: داده های به دست آمده مبین آن است که عناصُر به کار رفته در نگاره ها و مرقعات منسوب به رضا عباسی و شاگردانش بازتاب زیبایی به دو صورت صوری و محتوایی هستند که در مؤلفه های فلسفی عرفانی ملاصدرا قابل ردیابی است. در این آثار، زیبایی های ظاهری و باطنی که بعضی به گونه رمز و نماد به نمایش درآمده اند، نشان دهنده وضعیت فرهنگی- اجتماعی روزگار صفوی و تفکرات فلسفی- عرفانی آن زمان است. به بیان دیگر، آثار رضا عباسی و شاگردانش، به عنوان نمونه شاخص و برجسته ای از آثار نقاشی مکتب اصفهان، با مؤلفه های ملاصدرا در باب زیبایی ارتباط دارند.

بیان مسئله: رنگ به عنوان یکی از عناصر مهم بصری بیشتر مورد توجه هنرمندان مکتب دوره صفوی بوده است. حضور متعدد نقش زن در «شاهنامه طهماسبی» نشان از جایگاه والای زنان در این دوره دارد. از این رو با استعانت از رویکرد روانشناسی رنگ ماکس لوشر می توان به مطالعه لباس زنان در «شاهنامه طهماسبی» اقدام کرد. پژوهش فوق درصدد پاسخ گویی به این پرسش ها صورت گرفته است: براساس نظریه «روانشناسی رنگ ماکس لوشر» هنرمند از چه رابطه ای برای ترسیم لباس زنان «شاهنامه طهماسبی» استفاده کرده است؟ و نیز هنرمند بیشتر تحت تأثیر کدام یک از رنگ های سرد یا گرم قرار داشته است؟هدف: شناخت اندیشه های روانی هنرمند صفوی در ترسیم رنگ لباس زنان «شاهنامه طهماسبی» براساس نظریه روانشناسی رنگ ماکس لوشر هدف پژوهش حاضر است.روش پژوهش: این پژوهش از نوع کیفی و روش انجام آن توصیفی- تحلیلی است. جمع آوری اطلاعات به روش کتابخانه ای و با ابزار فیش برداری و تصویرخوانی و جداول، از طریق تحلیل داده ها،  صورت گرفته است. روش نمونه گیری پژوهش هدفمند و به جهت تعدد حضور پیکره های زنان، از بین ۲۵۸ نگاره «شاهنامه طهماسبی»، ۲ نگاره برای مطالعه با نظریه مذکور انتخاب شده است.یافته ها: هنرمند عصر صفوی از دید روانشناسی رنگ ماکس لوشر در بکارگیری عنصر رنگ برای لباس زنان از رابطه تعادل بین رنگ های سرد و گرم استفاده کرده است که به عبارت دیگر از هر دو گروه رنگی سرد و گرم برای رنگ آمیزی لباس زنان بهره جسته است. نگاره های مورد پژوهش در ارتباط با نظریه حاضر از لحاظ تعدد رنگی و به کاربردن رنگ ها نسبت رنگ های سرد به رنگ های گرم بیشتر است و این بیانگر آن است که هنرمند این دوره بیشتر تحت تأثیر رنگ های سرد(آبی، سبز) قرار داشته است. مطابق با نظریه مذکور از رنگ خاکستری که یک رنگ خنثی محسوب می شود برای لباس زنان استفاده نشده است و همچنین برای نشان دادن جایگاه زنان از منسوجات بهره گرفته شده است.

 بیان مسئله: نقوش قالی به مانند سایر نقوش سرشار از رمز و راز و پیچیدگی ساختاری و معانی نمادین است. برخی از این نقوش در طول زمان تغییرکرده و برخی از آن ها در بستر اقلیم، فرهنگ یا جوامع با فرهنگ خاص در طول تاریخ دوام آورده و ماندگارشده و هم اکنون هم به خاستگاه خود متصلند با توجه به آنچه گفته شد، علل ماندگاری و استمرار این نقوش در طول دوره های تاریخی در بستر و زمینه ها سوالی است که با مطالعه موردی قالی های عشایری منطقه بهرام گور نیریز و قشقایی استان فارس به آن پاسخ داده می شود.هدف:  شناخت دلایل استمرار نقوش قالی های عشایری در دوره های مختلف تاریخی هدف این پژوهش است.روش پژوهش: رویکرد این پژوهش کیفی است که با بهره گیری از منابع کتابخانه ای و میدانی و همچنین شواهد بصری به شیوه تحلیلی تاریخی، یافته های آن ارائه می شود.یافته ها: یکی از عوامل موثر در تغییر و تحولات هنری تغییرات اجتماعی و سبک زندگی است. با وجود مستقل بودن جامعه عشایری از جوامع شهری در طی قرون متمادی، احتیاج جامعه شهری به قالی های عشایری باعث دخل و تصرف گاه به گاه در نقش پردازی برخی از قالی های عشایری در طول تاریخ شده و علت دیگر تغییرات در نقوش تبادلات و ارتباطات یا برخوردهای فرهنگی بوده است. اما ثبات امکانات مادی و عدم تغییر نحوه زندگی جامعه عشایری در طی قرن های متمادی موجب شده تا برخی از نقوش قالی جامعه عشایری در طول دوره های تاریخی، با ثبات متداوم تر باشد.