اندیشه نوین دینی

اندیشه نوین دینی

اندیشه نوین دینی سال 19 تابستان 1402 شماره 73 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

مفهوم و ادلۀ کلامی مؤلفه های «اقامه دین»و «حاکمیت دین» در دین شناسی آیت الله خامنه ای(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: دین شناسی آیت الله خامنه ای اقامه دین حاکمیت دین ادله کلامی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۳ تعداد دانلود : ۱۲۴
در این مقاله، مسئله ما این است که با استفاده از روش توصیفی تحلیلی متکی به اسناد کتابخانه ای، مفهوم دو مؤلفه «اقامه دین» و «حاکمیت دین» در دین شناسی آیت الله خامنه ای و ادله کلامی ایشان برای اثبات «اقامه دین» و «حاکمیت دین» به عنوان اجزای دین اسلام را تحقیق و تبیین کنیم. یافته های تحقیق نشان می دهد که «اقامه دین» به معنای عمل به آن در همه شئون زندگی، یکی از اجزای اسلام است. مجموع «معارف و احکام» و «تحقق خارجی» آنها دین اسلام را شکل می دهد و اسلام بر اقامه همه اجزای دین و عدم اکتفا به تحقق بعضی از آنها اصرار دارد. «حاکمیت دین» نیز یکی از اجزای دین اسلام است. اسلام هم دارای «حاکمیت عام حُکمی» است که به معنای شمول احکام نظام بخش آن بر همه شئون حیات انسان است و هم دارای «حاکمیت عام عینی» بر جامعه است که مظهر آن، حاکمیت سیاسی اجتماعی اسلام است.
۲.

بررسی و تحلیل کلامی مفاد روایت ممازجت و مباینت حق تعالی در اشیا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: روایات معنای ثبوتی معنای سلبی دخول در اشیا خروج از اشیا احاطه علمی سیطره ممزوج شدن مباینت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۲۴ تعداد دانلود : ۹۱
یکی از مهم ترین مسائلی که ذهن بشر را به خود مشغول کرده مساله شناخت خداوند متعال و صفات او است. در این میان رابطه خداوند با مخلوقات، یکی از چالش های مهم علوم عقلی بوده و حکما، متکلمان و عرفا در رابطه با آن اظهار نظر کرده اند. پیروان حکمت متعالیه «تشکیک در وجود» را پذیرفته و عرفا «وحدت وجود» را مطرح کرده اند. در این نوشتار تلاش می شود با روش تحقیقی- توصیفی و کتابخانه ای پاسخ به این سوال از منظر روایات بررسی شود. آنان در رابطه با ذات حق فرموده اند: «خداوند داخل در اشیا است، نه به صورت ممزوج شدن؛ و خارج از آنان است، نه به صورت مباینت و جدایی.» لذا در ابتدای امر تحلیل شارحان حدیث را نقل کرده سپس نتیجه گرفته ایم که این سخن دو معنای ثبوتی و سلبی دارد، معنای ثبوتی آن قابل درک نیست مگر با شهود، و معنای سلبی به معنای نفی جسمانیت از خداوند متعال و احاطه علمی و سیطره وجودی بر تمام موجودات است.
۳.

طریقه های تکلّم خدا با امام معصوم (ع) براساس آیه 51 سوره شوری (با تأکید بر آرای مفسرین شیعه)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: طریقه های تکلم خدا امام (ع) وحی من وراء حجاب الهام تحدیث

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۱ تعداد دانلود : ۱۳۸
نگره دینی، ارتباط کلامی بشر با خداوند متعال را، امکان پذیر می داند. در آیه 51 سوره شوری، طریقه های کلام خداوند با بشر، با عنوان «وحی» و «من وراء حجاب» و «ارسال رسول» معرّفی شده است. از آن جا که بر مبنای کلام امامیّه، یکی از مسائل اساسی جهت هدایت مستمرّ و ابدی بشریّت، امکان ارتباط کلامی امام معصوم (ع) با خداوند است، مسئله این پژوهش بررسی چگونگی تکلم خداوند با منصوبین خود است. این تحقیق، با روش تحلیلی-استنباطی و مطالعه کتابخانه ای، دیدگاه مفسّرانی هم چون قمی، طبرسی، فیض کاشانی، امام خمینی و علامه طباطبایی، در تفسیر این آیه را بررسی می کند. یافته های تحقیق نشان می دهد؛ اولا ارتباط کلامی امام با خداوند امکان دارد و ثانیا این ارتباط از دو طریقه الهام و تحدیث، برقرار می شود . بنابراین کلام خدا با امام (ع)، به اصطلاح قرآنی از طریقه «من وراء حجاب» می باشد.
۴.

بررسی مقایسه ای معناشناسی صفات الهی از دیدگاه موسی بن میمون و علامه حلی و نقد آنها(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: معناشناسی صفات الهی الهیات سلبی صفات ذاتی ابن میمون علامه حلی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۷ تعداد دانلود : ۱۲۰
مسئله این تحقیق، بررسی معناشناسی صفات الهی از دیدگاه موسی بن میمون و علامه حلی، به منظور شناخت دیدگاه دو جریان اصلی و تأثیرگذار اسلامی و یهودی در باب توحید صفاتی، بررسی اشتراکات و اختلافات، مشخص کردن نقاط ضعف و نقد آن ها، و بهره وری از آن ها در جهت رفع مسائل کلامی است. این پژوهش، به روش کتابخانه ای و توصیفی تحلیلی با رویکرد مقایسه ای- انتقادی صورت پذیرفته است. بر اساس یافته های تحقیق، هر دو اندیشمند در زمره پیروان الهیات سلبی قرار می گیرند و از حیث معناشناسی صفات، دارای رویه مشابهی هستند. ابن میمون آن چه از اوصاف ذاتی را به صفات سلبی و صفات فعلی خدا ارجاع می دهد و آن ها را به دلیل محذوریت تشبّه خدا با مخلوقات، به شکل ثبوتی نمی پذیرد. علامه حلی نیز صفات ذاتی را به صورت سلبی و نفی ضد صفات و یا به صورت فعلی معنا می کند و معتقد است که می توان از این طریق به معرفتی از خداوند رسید.
۵.

مقایسه آراء فخر رازی و علامه طباطبائی درکیفیت رابطه صفات با ذات خداوند متعال(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: فخر رازی علامه طباطبایی ذات صفات عینیت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۳ تعداد دانلود : ۱۲۲
یکی از مسائل خداشناسی ،کیفیت رابطه صفات ثبوتیه کمالیه با ذات خداوند است، عینیت ذات با صفات، زیادت صفات بر ذات و نظریه نیابت سه قول مطرح در این مورد است. مسئله تحقیق در این نوشتار بررسی مقایسه ای آراء فخر رازی و علامه طباطبائی درکیفیت رابطه صفات ثبوتیه کمالیه با ذات خداوند است. روش این مقاله از نظر اسنادی کتابخانه ای و از نظر محتوایی توصیفی تحلیلی است. یافته های تحقیق نشان می دهد فخر رازی گرچه در این مساله گرایش اشعری داشته و قائل بر زیادت صفات بر ذات است اما در باور خویش ثبات رای نداشته است، ولی علامه طباطبایی قائل بر عینیت ذات و صفات بوده و بر آن ثبات قدم داشته است.
۶.

بررسی تطبیقی مسئله شرّ از دیدگاه جان هیک و سهرودی؛ نقاط اشتراک و اختلاف(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سهروردی جان هیک خیر شر اختیار

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۷ تعداد دانلود : ۱۰۷
سهروردی و جان هیک به عنوان فیلسوفان اسلامی و غربی هرکدام با نظریه ها و مبانی خاصی به بحث درباره مسئله شرّ پرداخته اند؛ «نظریه عدمی بودن شرّ، ملازمه شرّ و خیرهای برتر، ملازمه شرّ و عالم ماده، ملازمه شرّ و اختیار انسان» را می توان از جمله راه حل های سهروردی در مسئله شرّ دانست. جان هیک نیز با تئودیسه «پرورش روح»، اختیار و نسبی بودن شرّ، درصدد ارائه پاسخ مناسب به این مسئله و اثبات عدم تنافی بین شرّ و صفات خداست. هرکدام راه حل هایی را برای رفع اشکالات درباره معضل شر در عالم ارائه کرده اند. روش تحقیق دراین پژوهش، روش توصیفی و تحلیلی و شیوه داده پردازی کتابخانه ای و بررسی آراء این دو اندیشمند می باشد؛ تبیین و بررسی تطبیقی مبانی فکری و نوع رویکرد هر دو فیلسوف به مسئله شرّ، مسئله تحقیق و مقایسه و ارزیابی راه حل های خاص آن دو فیلسوف با حفظ قضایای اصلی به طوری که هیچ گونه تناقض و ناسازگاری بین قضایای مذکور در آن مشاهده نشود از جمله یافته های تحقیق می باشد.
۷.

تحلیل چیستی شرور در آفرینش؛ با محوریت آراء آیت الله جوادی آملی و آلوین پلانتینگا(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: شر بالذات و بالعرض دفاع مبتنی بر اختیار فلسفه شرور جوادی آملی پلانتینگا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۵ تعداد دانلود : ۱۳۰
حوادث و ناملایمات اخلاقی و طبیعی بخشی از شروری هستند که در محیط اطرافمان با آنها مواجه هستیم. مسئله این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و شیوه گردآوری کتابخانه ای، بررسی تطبیقی آرای عقلی دو متفکّر مسلمان و مسیحی( آیت الله جوادی آملی و پلانتینگا) و بیان ترابط موضوع شرور با علم، قدرت و حکمت الهی از منظر این دو اندیشمند می باشد. آیت الله جوادی ، شرّ را به امر عدمی تحلیل نموده، و علاوه بر آن از راه حل خلقت نظام احسن و نسبی انگاری شرور در دفع این شبهه استفاده نموده اند. پلانتینگا نیز برای حلّ مسئله شرّ، از روشی منطقی کمک می جوید که به «دفاع مبتنی بر اختیار» معروف است. جوابیه جهان های ممکن نیز در قالب همین نظریّه بدان پرداخته شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که؛ این دو اندیشمند در اصل اعتقاد به خدای کامل مطلق اشتراک نظر دارند. البتّه دیدگاه آیت الله جوادی، پاسخگوی شبهه شرور اخلاقی و طبیعی است، امّا پاسخ پلانتینگا ناظر به شرور اخلاقی صرف است و غیرمستقیم شبهه شرور طبیعی را جواب می دهد.
۸.

تأمّلی در ادلّه نقلی نظریه کسب(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: کسب یگانگی خالق اراده الهی تقدیر دعاهای انبیاء

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۸۷ تعداد دانلود : ۶۰
کسب وقوع شی از انسان، بوسیله قدرت و قوه حادثِ هم زمان با وقوع شیء از طرف خداوند است، این نظریه با هدف رهایی از محذورات جبر و تفویض توسط ابوالحسن اشعری مطرح و مورد پذیرش اکثریت اهل سنت گردید آنها تلاش وافری در مستند سازی نظریه کسب از آیات و روایات نموده اند؛ ولی با توجه به اینکه نتیجه اخذ شده با چالش هایی مواجه است لذا ضروری است این سؤال که: دلالت صحیح آیات و روایات در باب فاعلیت انسان چگونه است؟ مورد مطالعه قرار گیرد. در این تحقیق با روش تحلیلی و توصیفی دلالت ادّله نقلی نظریه کسب مورد بررسی قرار گرفت ویافته های تحقیق نشان می دهد دلالت تمامی ادله در اثبات مفهوم نظریه کسب ناتمام، و خالقیت انحصاری، عمومیت اراده خدا و محتوای سایر آیات و روایات از رهگذر قانون علیّت و اراده و اختیار انسان است؛ نه جریان عادت الهی بر خلق اشیاء بعد از اسباب، چنانچه اشاعره پنداشته اند.
۹.

تحلیل و بررسی روش های وحیانی، برهانی و عرفانی در اثبات مسئله نظام احسن، از منظر آیت الله جوادی آملی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: نظام احسن روش وحیانی روش برهانی روش عرفانی جوادی آملی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۲ تعداد دانلود : ۱۲۹
«نظام احسن» به معنای بهترین و کامل ترین نظام خلقت، یکی از مباحث مهم کلامی، عرفانی و قرآنی است که در دستگاه فکری آیت الله جوادی آملی، جایگاه ویژه ای دارد. آیت الله جوادی آملی بر این باورند که محال است خداوند احسن الخالقین، به خلقت جهانی دست بزند که دارای عیب و نقص است. ایشان برای اثبات نظام احسن، در سه حوزه «وحیانی»، «برهانی» و «عرفانی» از «روش لمی» استفاده کرده اند. مسئله اصلی این تحقیق، بررسی اندیشه استاد جوادی در سه حوزه مزبور است که با روش تحقیق، گردآوری داده ها، مطالعات کتابخانه ای، تحلیل انتقادی مطالب بر اساس منابع موجود در آثار استاد جوادی آملی انجام شده است. یافته های این تحقیق در روش «وحیانی»، اثبات مسئله نظام احسن بر اساس آیات شریفه است. هم چنین در روش «برهانی»، به کمک دو قانون «مطلق بودن صفات الهی» و «علیت و معلولیت»، مسئله مزبور اثبات می شود. و در روش «عرفانی» نیز، بررسی «حقیقت منسجم» و تحلیل «صفت رحمانیت خداوند» می باشد.
۱۰.

بررسی و نقد مولفه «خودالوهیتی» در نظریه «عقلانیت و معنویت»(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خودالوهیتی مونیسم عقلانیت معنویت معنویت گرایی اومانیسم

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۵ تعداد دانلود : ۷۹
نظریه معنویت گرای «عقلانیت و معنویت» به دنبال کسب رضایت باطن و آرامش انسان است. آقای ملکیان در این نظریه با التفات به مقوله مدرن شدن انسان ویژگی «خودالوهیتی» انسان معنوی را ذکر می کند. این مولفه از لوازم نگاه یگانه انگارانه(مونیستی) به «خدا، انسان و طبیعت» است. در این مؤلفه، انسان به عنوان نزدیک ترین دریچه به شعور هستی، دارای کامل ترین الوهیت است و می تواند از طریق الوهیت درونی خود، اتحاد خود با خدا و جهان را تجربه کند. این تحقیق با روش توصیفی_تحلیلی از طریق مطالعات کتابخانه ای به دنبال بررسی انتقادی مونیسم و خودالوهیتی انسان معنوی با توجه به مبانی حکمت متعالیه و آموزه های وحیانی است. تأثیرپذیری از عرفان هندوئیسم برخلاف مبانی پذیرفته شده قبلی، تعارض آن با عرفان اسلامی(مورد پذیرش ملکیان)، تقابل خودالوهیتی با کمال معنوی و تنافی آن با هدف معنویت گرایی از مهم ترین نقدهای وارد بر این ویژگی انسان معنوی هستند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۷۲