پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی

بهره گیری از تجارب کشورهای توسعه یافته و مطالعات تطبیقی یکی از منابع اطلاعاتی قابل اعتماد برای افزایش کیفیت آموزش می باشد. هدف از پژوهش حاضر مطالعه ی تطبیقی برنامه ی درسی آموزش جغرافیا در ایران با کشورهای استرالیا و کانادا جهت ارائه ی راهکارهایی برای بهبود نظام آموزشی ایران بوده است. پژوهش حاضر تطبیقی – توصیفی و با استفاده از روش کتابخانه ای تهیه شده است. نتایج پژوهش نشان داد، در هر سه کشور در زمینه ی اهداف بر ضرورت درک مفاهیم جغرافیایی و ایجاد علاقه نسبت به محیط پیرامون، ویژگی های انسانی و طبیعی و کسب مهارت های جغرافیایی پرداخته می شود. در ایران علاوه بر موارد فوق، تقویت حس علاقه به سرزمین ایران نیز مورد توجه است. در کشور استرالیا علاوه بر موارد گفته شده تبدیل دانش آموزان به شهروندان محلی، ملی و جهانی فعال و درک و حل مسائل جهانی نیز مورد تأکید است. در کشور کانادا ارتباط با سایر کشورهای جهان و تأثیر آن بر زندگی مردم مورد تأکید است. در تمامی کشورهای مورد مطالعه در زمینه ی محتوا به مطالعه ویژگی های انسانی و طبیعی، حفاظت از محیط زیست، استفاده بهینه از منابع و استفاده از وسایل مطالعه در جغرافیا مانند عکس، نقشه، کامپیوتر پرداخته می شود. در کشور کانادا علاوه بر موارد عنوان شده، علل توسعه یافتگی کشورهای صنعتی و عدم توسعه یافتگی کشورهای آفریقایی، آسیایی و آمریکای لاتین نیز مورد تأکید است. در زمینه ی راهبردهای یاددهی– یادگیری در تمامی کشورهای مورد مطالعه استفاده از روش های فعال تدریس نظیر: ایفای نقش، روش اکتشافی، بازیهای کامپیوتری، استفاده از اینترنت و سایر روش های فعال تدریس مورد تأکید است.

ژئومورفولوژی علم شناسایی اشکال و فرم های مختلف زمین و تحلیل عوامل مؤثر برشکل گیری آنها درگذشته،حال و آینده می باشد. در آموزش جغرافیا علاوه بر روش های نوآورانه و خلاق آموزش در کلاس درس، مطالعات میدانی و مشاهده ی مستقیم لندفرم های ژئومورفیک در قالب بازدید علمی اهمیت بسزایی دارد. منطقه مورد مطالعه و بازدید در این پژوهش استان های خراسان جنوبی، رضوی، گلستان، مازندران و سمنان می باشد. هدف از این پژوهش معرفی لندفرم های ژئومورفیک به دانشجویان رشته آموزش جغرافیا ورودی مهر1397 می باشد. ابزار و داده های اصلی این پژوهش نقشه های زمین شناسی و ژئومورفولوژی مناطق مورد بازید، Google Earth Pro و دستگاه GPS تشکیل شده است. روش کار مبتنی بر شناسایی لندفرم ها و مشاهده مستقیم در بازدید های میدانی می باشد. در مرحله بعد تجسم لندفرم های ژئومورفیک و پدیده های جغرافیایی با واحدهایی که در کلاس درس در طول8 ترم گذاشته خواندند؛ می باشد. یافته های تحقیق نشان می دهد که مشاهده مسقیم لندفرم های ژئومورفیک نقش بسزایی در معرفی و آموزش دشت سر، باهادا، پلایا، تراس های رودخانه ای، جهت رشته کوه ها، ژئوتوریسم، سواحل، خلیج، نوسانات تراز آب دریای خزر، انواع سواحل، جلگه، زمین های پف کرده، نبکا و مخاطرات طبیعی برای دانشجویان داشته است. لذا می توان نتیجه گیری نمود که بازدید های علمی تاثیری مهمی در آموزش و تفیهم پدیده های جغرافیایی خواهد داشت. پیشنهاد می گردد در دانشگاه فرهنگیان درترم 8 بازدید علمی یک هفته ای خارج از استان برای همه ی ورودی دانشجویان برنامه ریزی گردد.

آموزش جغرافیا در مدارس جهان جایگاه ویژه ای برای نظام برنامه ریزی و همچنین برنامه ریزان درسی دارد، از این رو مطابق برنامه های جهانی برنامه های آموزش جغرافیا هم در مدارس ایران مدنظر برنامه ریزان قرارگرفته و بر این اساس کتب جغرافیا در پایه ها و دوره های تحصیلی مختلف برای دانش آموزان تدوین شده است. با بررسی اهمیت جایگاه جهانی پایداری بر اساس شاخص های مختلف در این کتب درسی ،کیفیت  و کمیت این امر در مدارس ایران و در قالب مقاله فوق تبیین شده است. در این مقاله سعی شده است با بررسی تک تک دروس جغرافیای همه پایه های تحصیلی مدارس ایران این جایگاه مشخص و نقاط قوت و ضعف آن ها برای اولین بار مورد تدقیق قرار گیرند. بر این اساس 12 پایه و همچنین سه دوره تحصیلی در قالب 11 کتاب مجزای آموزش جغرافیا بررسی شده اند که یافته ها حاکی از ضعف کمی و کیفی کلی کتاب ها و مباحث درسی جغرافیا در این حیطه می باشند.  بررسی ها نشان داده اند که کتب جغرافیای ایران با استانداردهای بین المللی در حیطه آموزش جغرافیا براساس شاخص های پایداری فاصله زیادی دارند که باید توسط برنامه ریزان درسی مورد بازنگری قرار گیرند.

تدریس معلمان به فعالیت های آموزشی که با حضور معلم در کلاس درس، اطلاق می شود. تدریس به منظور ایجاد شرایط مطلوب یادگیری در فراگیران توسط معلم صورت می گیرد. در آموزش جغرافیا روش های مفید و متنوعی برای انتقال مفاهیم برای مخاطبان وجود دارد. هدف این تحقیق شناسایی و اولویت بندی بهترین روش های تدریس موثر در آموزش جغرافیا است. این تحقیق در گام نخست به شیوه اکتشافی و بر اساس مصاحبه با اساتید و متخصصان به منظور شناسایی موثرترین روش های تدریس جغرافیا صورت گرفت و در گام دوم بر اساس معیارهای استخراجی (روش های تدریس موثر) و گزینه ها (متوسطه اول و دوم)، پرسشنامه مقایسه زوجی طراحی شد. سپس با مراجعه به دانشجو معلمان رشته آموزش جغرافیای پردیس امیرکبیر که در سال تحصیلی 1402-1401 مشغول به تحصیل هستند، به روش نمونه گیری سیستماتیک، داده ها گردآوری گردید. تجزیه وتحلیل داده ها با استفاده از آمارهای توصیفی انجام و برای مقایسات زوجی، هریک از معیارها (روش های تدریس موثر) و سپس گزینه ها (متوسطه اول و دوم) دوبه دو باهم مقایسه گردیدند. نتایج نهایی بر اساس تحلیل سلسله مراتبی اهمیت هر یک از روش های تدریس موثر در آموزش جغرافیا حاکی از اولویت تدریس گردشگری با 51 درصد، تدریس فناوری محور با 26 درصد، روش اکتشافی با 16 درصد و سخنرانی با 7 درصد بوده است. ترتیب اولویت روش های تدریس در آموزش جغرافیا بر اساس مقطع متوسطه اول و دوم تقریبا یکسان بوده است، بگونه ای که در متوسطه اول و دوم بازدید میدانی و گردشگری بهترین راهبرد برای یادگیری آموزش جغرافیا محسوب می شود.

هدف این مقاله بررسی تجربیاتِ دانشجویان رشته آموزش جغرافیا از برنامه درسی رشته آموزش جغرافیا در دانشگاه فرهنگیان امیر کبیر است. روش پژوهش روش کیفی با رویکرد پدیدار شناسی است. نمونه های مورد بررسی دانشجویان دختر دانشگاه فرهنگیان امیر کبیر در سال 1401 هستند. نمونه ها بر اساس نمونه گیری هدفدار از بین 22 دانشجوی دختر دانشگاه فرهنگیان امیر کبیر انتخاب شدند و تعداد نمونه ها بر اساس اصل اشباع نظری تعیین شدند. روش جمع آوری اطلاعات روش مصاحبه ساختار نیافته و روش تحلیل اطلاعات روش تحلیل مضمون است. تجربیات دانشجویان از برنامه درسی آموزش جغرافیا در سه مضمون اهمیت رشته آموزش جغرافیا ، تجربیات یادگیری در رشته آموزش جغرافیا و مسائل آموزشی در رشته آموزش جغرافیا دسته بندی شدند. نتایج یافته ها نشان می دهد که دانشجویان رشته آموزش جغرافیا با اهمیت و اهداف طراحی شده رشته آموزش جغرافیا اشنا هستند. تحصیل در رشته آموزش جغرافیا موجب تغییراتی در نگرش، گرایش و مهارتهای انها نسبت به محیط پیرامون شده است. همچنین رشته آموزش جغرافیا در نحوه ارائه واحدهای درسی با مسائل و مشکلاتی مواجه است که لازم است مورد توجه برنامه ریزان درسی و مدیران آموزشی این رشته قرار گیرد.

ژئوتوریسم به معنای گردشگری جغرافیایی است که بر ویژگی های زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی به عنوان بستر کلیه فعالیت های انسانی و خصیصه های جغرافیایی تاکید دارد. آموزش ژئوتوریسم می تواند بهترین کارگاه آموزشی برای دانش آموزان جغرافیا و زمین شناسی باشد تا با شناخت لندفرم ها و رخساره های زمین شناسی و ژئومورفولوژیکی ، از آن ها برای کسب ثروت و کارآفرینی استفاده نمایند. در حالت کلی ژئوتوریسم به پایداری کل منطقه و حفظ خصوصیات جغرافیایی مکانی کمک می کند و باعث تقویت و توسعه مکان های ژئومورفولوژیکی می شود. منطقه روداب در 45 کیلومتری جنوب غرب شهر سبزوار در استان خراسان رضوی قرار دارد. این منطقه به واسطه اشکال ژئومورفولوژیکی و مناظر طبیعی می تواند زمینه های لازم را جهت تبدیل شدن به یک قطب گردشگری به خصوص در زمینه ژئوتوریسم فراهم آورد. هدف از این پژوهش شناسایی  و معرفی مهمترین جاذبه های ژئوتوریستی منطقه و ارایه آنها به عنوان یک موزه طبیعی و ژئومورفوتوریسمی برای دانش آموزان و دانشجویان جغرافیاست، بدین منظور برای شناخت منطقه از نقشه های توپوگرافی و زمین شناسی  و تصاویر ماهواره ای استفاده شد. در روش میدانی جمع آوری اطلاعات از طریق مشاهده مستقیم (عکس و فیلم ) ، انجام شده است. سپس جاذبه های ژئوتوریستی منطقه شناسایی شد. بر اساس بررسی های انجام شده  جاذبه های ژئوتوریسمی منطقه شامل  غار آهکی در کوه پروند، آبخانه های آهکی، منطقه شکار  ممنوع پروندگان ، گیاهان خاص مناطق کویری و جانوران سازگار با کویر ،مجاورت با کویر خارتوران، تپه های ماسه ای تیپیک و اشکال تراکمی و فرسایشی حاکی از این است که این منطقه توان و قابلیت های فراوانی را در جذب زمین گردشگری طبیعی را دارد و می تواند بهترین مقصد گردشگری و آموزشی  برای سفرهای علمی دانشجویی و دانش آموزی باشد.  هر چند که  فقدان امکانات اقامتی و زیستی ، وسائل نقلیه مناسب برای گردشگران ،  بهداشتی نبودن محیط روستاها و  کمبود تسهیلات توریستی در منطقه باعث عدم استفاده از توانمندی عظیم گردشگری این منطقه شده است.