پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی

باتوجه به میان رشته ای بودن جمعیت شناسی و درنتیجه ماهیت مسائل مطرح در آن، درصورت اجرای تک روشی (پارادایم کمّی یا کیفی) در زمینه ساختاربندی نظری، تحلیل داده ها با دو مشکل اساسی جمع آوری شواهد تجربی مناسب جهت ارزیابی مدل های تئوریکی مرتبط با زیرگروه های جمعیتی و مقایسه پذیر ساختن زیرگروه های جمعیتی در زمینه مسائل مورد بررسی مواجه خواهیم شد. از روش های کیفی برای حل اولین مشکل و از روش های کمّی برای حل دومین مشکل استفاده می شود. در این مقاله، ترکیب رویکردهای کمّی و کیفی به عنوان مناسب ترین راه حل جهت مقابله با این دو مشکل پیشنهاد می شود. به لحاظ فلسفی روش ترکیبی (Mixed Method) را می توان سومین پارادایم تحقیقی در کنار پارادایم های کمّی و کیفی به شمارآورد.باتوجه به یافته های فراتحلیل پایان نامه های گروه جمعیت شناسی دانشگاه تهران (114 مورد)، بیشترین مطالعات جمعیت شناسی در حوزه باروری صورت گرفته است و بهمراه مرگ و میر و مهاجرت، 65 درصد از مطالعات را شامل می شود. کل پایان نامه ها به روش کمّی (8/44% پیمایش، 6/52% اسنادی و 6/2% پیمایشی- اسنادی) صورت گرفته است و محققان جمعیت شناسی از روشهای کیفی بهره ای نبرده اند. بر اساس یافته های پژوهش. با استفاده از روش های کیفی می-توان جهت تکمیل روش های کمّی مرسوم جمعیت شناسی ازجمله برای مفهوم سازی در پیمایش ها و کمک به تحلیل و تفسیر بهتر یافته های پیمایش اقدام نمود.

توسعه مهارت های هوش هیجانی در دانش آموزان، بسیار حائز اهمیت است و نیاز به یک برنامه کامل و جامع، در این زمینه وجود دارد. پژوهش حاضر، باهدف بررسی میزان توجه به موضوع هوش هیجانی، در کتب مطالعات اجتماعی پایه های ششم ابتدایی و هفتم متوسطه، اجرا شد. این پژوهش، توصیفی_تحلیلی و با استفاده از روش آنتروپی شانون انجام شده است. جامعه آماری، کتب مطالعات اجتماعی پایه های ششم ابتدایی و هفتم متوسطه در سال تحصیلی 1401_1400 بود. نمونه آماری نیز، برابر با جامعه آماری، در نظر گرفته شد. همچنین، با استفاده از چک لیستی از معیارهای هوش هیجانی با 5 بعد و 26 مؤلفه، داده ها جمع آوری شدند. نتایج تحلیل محتوای آنتروپی شانون نشان داد که از بررسی کتب مطالعات اجتماعی پایه های ششم ابتدایی و هفتم متوسطه، از مجموع 239 واحد شمارش شده، بعد مهارت اجتماعی با 69 مورد، بیش ترین و بعد آگاهی اجتماعی با 23 مورد، کم ترین فراوانی را به خود اختصاص دادند. بیش ترین ضریب اهمیت نیز با مقدار (264/.)، مربوط به بعد خودآگاهی و کم ترین ضریب اهمیت با مقدار (071/.)، مربوط به بعد آگاهی اجتماعی بود. نتایج نشان داد که میزان توجه به ابعاد هوش هیجانی، در این کتب متفاوت است و به بعضی ابعاد کم توجه شده است.

یکی از روش های فعال کردن دانش آموزان، تألیف محتوای کتاب به صورت فعال می باشد. پژوهش حاضر باهدف بررسی و تحلیل محتوای کتاب جغرافیای ایران پایه دهم انجام شده است. این پژوهش از نوع توصیفی و روش آن روش تحلیل محتوا بر اساس روش ویلیام رومی است. جامعه و نمونه آماری این پژوهش شامل کل کتاب جغرافیای ایران مقطع دوم متوسطه (به صورت تمام شمار) که در سال 1399 چاپ شده است، می باشد که مؤلفه های متن، تصاویر و پرسش یا فعالیت های کتاب مورد تحلیل قرار گرفته است. با توجه به محاسبات انجام شده، ضریب درگیری متن برابر با 145/0 و ضریب درگیری تصاویر به میزان 575/0 حاصل گردید. ضریب درگیری فعالیت ها نیز به میزان 84/4 محاسبه گردید. با توجه به نظر ویلیام رومی، زمانی یک کتاب درسی فعال است که ضریب درگیر آن 4/0 تا 5/1 باشد، درنتیجه می توان گفت با توجه به این که مقادیر ضرایب درگیری محاسبه شده در کتاب مذکور، فقط واحد متن تصاویر و مطلوب بوده و ازآنجایی که ضریب درگیری متون و فعالیت ها بر اساس روش ویلیام رومی در حد مطلوب نبوده لذا محتوای کتاب حاضر مناسب نمی باشد و شایسته است برنامه ریزان درسی و مؤلفان کتاب درسی جغرافیای ایران پایه دهم، در طراحی و تدوین آن دقت بیشتری نموده و با تنظیم محتوای برنامه درسی بهتر، بر میزان مشارکت دانش آموزان در فرآیند یادگیری تأکید بیشتری صورت گیرد.

مقاله حاضر با هدف بررسی نقش آموزش از طریق کارگزارهای بومی و غیربومی اجتماعی شدن در مصرف گرایی دانش آموزان نوجوان شهرستان شفت با رویکردی تفسیرگرایانه انجام پذیرفته است. ازاین رو ازنظریات اجتماعی شدن و مصرف نظریه پردازانی مانند بودریلار، سیمل، فرُم، مید، بلومر و کولی استفاده شده است. داده ها از طریق روش کتابخانه ای، میدانی و پیمایش و فنون فیش برداری، مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه جمع آوری و تحلیل گردید. جامعه آماری در مطالعه پیمایشی این پژوهش را کلیه دانش آموزان دختر گروه سنی 18-13ساله شهرستان شفت با تعداد 1693 نفر تشکیل دادند که از این تعداد با استفاده از فرمول حجم نمونه کوکران 313 نفر با شیوه نمونه گیری طبقه بندی نسبی انتخاب شدند. نمونه گیری در مطالعه کیفی نیز با فنون مصاحبه و مشاهده به شیوه نظری در منطقه شفت انجام گردیده است. یافته های حاصل از پژوهش نشان داد بین اجتماعی شدن از طریق کارگزارهایی چون نگرش معلمان به مصرف گرایی، ارتباط با گروه همسالان، مدگرایی، رسانه های جمعی و گردشگران و مقوله مصرف گرایی دانش آموزان رابطه وجود دارد. نتایج مطالعه ثانویه کیفی در تلفیق با پژوهش کمی نشان داد آموزش از طریق میانجی ها یا کارگزارهای بومی مانند نگرش معلمان و گروه همسالان و کارگزارهای غیربومی مانند نقش گردشگران و رسانه های جمعی بر مصرف گرایی مؤثر است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی کتاب های مطالعات اجتماعی دوره ابتدایی بر اساس میزان توجه به مؤلفه های هویت ملی انجام شده است. روش تحقیق، تحلیل محتوای کمی و کیفی، واحد تحلیل، مضمون می باشد. جامعه آماری، کتب مطالعات اجتماعی از پایه سوم تا ششم ابتدایی است. پژوهش حاضر 5 مؤلفه هویت ملی که شامل، مؤلفه نماد ملی 16 شاخص، مؤلفه میراث فرهنگی 7 شاخص، مؤلفه مشاهیر و شخصیت ها 8 شاخص، مؤلفه ارزش های ملی 4 شاخص و مؤلفه وقایع و رخدادها 5 شاخص بررسی شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که در کتاب های مطالعات اجتماعی دور ابتدایی به مؤلفه های هویت ملی، (33%/4)، مؤلفه نماد ملی، (97%/40)، مؤلفه میراث فرهنگی، (34%/15)، مؤلفه مشاهیر و شخصیت ها، (68%/30) به مؤلفه ارزش های ملی و (66%/8) به مؤلفه وقایع و رخدادها توجه شده است. ضمناً مؤلفه میراث فرهنگی (97%/40) بالاترین فراوانی و مؤلفه نماد ملی (33%/4) کمترین میزان فراوانی را دارند. همچنین مطالعات اجتماعی پایه ششم بیشترین میزان توجه به مؤلفه های هویت ملی (09%/49) را داشته است. نتایج نشان دهنده توجه ناقص کتاب ها به مؤلفه های هویت ملی است. هدف کلی این کتاب تربیت شهروند مسئولیت پذیر است. جهت تحقق این هدف آموزش و پروش باید نگاه ویژه ای به مؤلفه های هویت ملی داشته باشد.

ورود افراد به رشته های سطح بالا در دانشگاه، آینده شغلی و به نوعی پایگاه اجتماعی- اقتصادی آینده آن ها را رقم زده و این امر باعث حفظ و بازتولید سطح طبقاتی آنان می گردد. این تحقیق به بررسی این موضوع می پردازد که آیا سطح طبقاتی خانواده افراد و درواقع پایگاه اجتماعی- اقتصادی آنان باعث می گردد که این افراد از امکانات آموزشی بیشتر و بهتری در دوران دانش آموزی استفاده نمایند و به واسطه استفاده از همین امکانات بتوانند در دانشگاه به رشته های تحصیلی سطح بالاتر و با امنیت اقتصادی بیشتر وارد شوند. سؤال اصلی این تحقیق این است که آیا پایگاه اجتماعی- اقتصادی افراد بر میزان استفاده آن ها از امکانات آموزشی -نظیر کتاب های کمک درسی، کلاس های تقویتی، دوره های آمادگی کنکور، ابزارهای یادگیری، معلم خصوصی- تأثیر می گذارد و این امر این امکان را به آن ها می دهد که در رشته های تحصیلی بهتری قبول شوند. این تحقیق با روش پیمایشی و به کمک ابزار پرسشنامه صورت گرفت. پرسشنامه های محقق ساخته با روش نمونه گیری خوشه ای و انتخاب 200 نمونه در چند دانشگاه مهم در استان تهران توزیع و تکمیل شد. این تحقیق نشان می دهد که رابطه مستقیمی بین سطح طبقاتی دانش آموزان و میزان بهره گیری آنان از امکانات آموزشی از یک سو و از سوی دیگر بین میزان استفاده از امکانات آموزشی و نوع و سطح رشته تحصیلی انتخاب شده در دانشگاه وجود دارد. نتایج تحقیق گویای این موضوع است که افراد متعلق به اقشار بالای جامعه از امکانات آموزشی بهتر و بیشتری استفاده نموده و وارد رشته های تحصیلی سطح بالاتری می شوند و در مقابل افراد سطح پایین ازنظر طبقاتی به رشته های سطح پایین روی می آورند.