پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی

امروزه، آموزش جغرافیا تنها محدود به کلاس و تدریس به روش های سنتی نیست؛ بلکه تلاش می شود به کمک روش های جدید یاددهی– یادگیری، آموزش جغرافیا در مدارس و دانشگاه ها بر اساس علاقه، امکانات به روز، استفاده از تکنولوژی های نوین آموزشی و همچنین بحث مهم به کارگیری بازدیدهای علمی انجام شود تا بتواند نوعی یادگیری عمیق و پایدار را در فراگیران و علاقه مندان به حوزه آموزش جغرافیا ایجاد نماید. هدف تحقیق حاضر بررسی آموزش پایدار جغرافیا در دانشگاه فرهنگیان استان البرز (قطب آموزش جغرافیا در بین  دانشگاه های فرهنگیان سراسر کشور)، است. از این رو، با روش توصیفی- تحلیلی، ضمن تبیین اهمیت بازدیدهای علمی در ارتقای یادگیری دانشجومعلمان دانشگاه فرهنگیان استان البرز، تلاش شده است به بررسی نتایج اثرگذار برنامه جامع بازدیدهای علمی رشته جغرافیا بر پایه دروس توزیعی در هشت نیمسال بپردازیم. یافته های تحقیق حاکی از آن  است که در طول هشت نیمسال آموزش جغرافیا در سطح پردیس های استان البرز، به طور منظم و مستمر و منطبق با سرفصل دروس، بازدیدهای علمی برنامه ریزی و اجرا شده و نتایج اثرگذاری را در فرایند آموزش جغرافیا موجب شده است. این مهم، ضمن کسب رضایت حداکثری در بین دانشجومعلمان، موجب بالا رفتن کیفیت آموزش در دو پردیس استان گردیده و دیدگاه های مسئولان و برنامه ریزان دانشگاه را در خصوص این گزاره که «بازدیدهای علمی در دانشگاه فرهنگیان به آموزش پایدار جغرافیا کمک می نماید»، را تحت تأثیر قرار داده و تقویت نموده است.

هدف از پژوهش حاضر، بررسی تطبیقی آموزش جغرافیا در نظام آموزشی ایران و آمریکا می باشد. برای دستیابی به هدف پژوهش از روش تطبیقی کیفی با رویکرد قیاسی استفاده شد. روش جمع آوری و تحلیل داده ها به ترتیب اسنادی و عقلانی بود. یافته های پژوهش حاکی از آن است که با توجه به نظام آموزشی متمرکز در ایران استانداردهای معینی، آموزش جغرافیا را تحت تأثیر قرار داده است. این در حالی است که در آمریکا با توجه به نظام آموزشی غیرمتمرکز، برای تدریس درس جغرافیا استانداردهای متعددی وجود دارد. در کشور آمریکا آموزش جغرافیا قبل از مقطع ابتدایی آغاز می شود، اما در ایران آموزش جغرافیا  از پایه سوم تا ششم در مقطع ابتدایی به صورت یک کتاب با عنوان مطالعات اجتماعی تدریس می شود. از آنجایی که در آمریکا، جغرافیا صرفاً با خلاصه ای از شرایط منحصر به فرد در هر ایالت، ارائه می شود؛ مدیریت، هماهنگی و برنامه ریزی در خصوص آموزش جغرافیا، امری پیچیده محسوب می شود. اما در ایران کتاب ها و منابع مشخصی برای هر مقطع جهت تدریس در نظر گرفته می شود. از مهم ترین شباهت های آموزش جغرافیا در دو کشور ایران و آمریکا نیز می توان به یکسان بودن موضوعات جغرافیای طبیعی اشاره کرد.

   یکی از درس های کاربردی برای دانشجویان رشته آموزش جغرافیا، درس مبانی سنجش از دور است. این درس با توجه به سرفصل ها، به صورت کاربردی، پروژه محور تدریس می شود و این روش تدریس برای دانشجویان بسیار مفید، آموزنده و کاربردی بوده است؛ چرا که دانشجویان بعد از فارغ التحصیلی از دانشگاه فرهنگیان، در تکنیک دانلود و بکارگیری تصاویرماهواره ای، کار با نرم افزار ENVI و Arc GIS مسلط خواهند بود. پژوهش حاضر با هدف برآورد سطح پوشش گیاهی و زمین های زارعی شهرستان بیرجند از طریق تصاویر ماهواره ای لندست 8 با استفاده از شاخصNDVI در شهرستان بیرجند انجام شده است. داده های مورد استفاده عبارتنداز: داده های حاصل از منابع کتابخانه ای، داده های آماری و تصاویر ماهواره ای لندست 8 در تاریخ 28/06/2020 میلادی. تصاویر ماهواره لندست 8 Multi Spectral و سنجنده OLI – TIRS در نرم افزار ENVI ورژن 3/5 با استفاده از نقشه شیب فایل شهرستان بیرجند، با پیکسل سایز30 متری برش زده شد. پیش پردازش، تصحیحات رادیومتریک و تصحیحات اتمسفریک انجام شد و تصویر لندست Flaash  شده با باند8 Panchromatic لندست 8 به 15متری ارتقا یافت. براساس زبان برنامه نویسی IDL، با استفاده از شاخص  NDVI، ROI تصاویر لندست8 بدست آمد، سپس خروجی Thershohid بین حداکثر 1 تا حداقل 2/0 محاسبه شده و با یک خروجی Shipe file  در ENVI و نرم افزار Arc Map مساحت پوشش گیاهی و سطح زیرکشت زمین های زارعی شهرستان بیرجند در تاریخ اخذ تصاویر ماهواره ای محاسبه و نتیجه گیری انجام شده است.

سرزمین ایران در زمینه ی ژئوتوریسم و جاذبه های زمین گردشگری در سطح ملی، منطقه ای و محلی از پتانسیل های بالایی برخوردار است. دشت مختاران در جنوب بیرجند، ژئوسایتی است که دارای میراث زمین شناسی و ژئومورفولوژی در مقیاس کوچک می باشد. هدف پژوهش حاضر، معرفی و ارزیابی جاذبه های زمین گردشگری لندفرم های ژئومورفیک دشت مختاران و نواحی مجاور آن در زمینه رشد و توسعه گردشگری می باشد. دشت مختاران از نظر شکل هندسی به صورت یک شکل بیضوی با کشیدگی جنوب شرق – شمال غرب بوده که تمامی پیرامون آن را ارتفاعات و بخش مرکزی آن را دشت تشکیل می دهد. وسعت دشت مختاران 1264 کیلومترمربع است. جاذبه های متنوع ژئوتوریسم دشت مختاران شامل دق اکبرآباد، نبکاها، تپه های ماسه ای، مخروط افکنه های بهم پیوسته، دشت ریگی، کراتر گیوشاد درشمال غربی و کراتر آغل کوه در جنوب دشت مختاران می باشد. جاذبه های زمین گردشگری آن با استفاده از روش توصیفی– تحلیلی، کتابخانه ای و بازدید میدانی مورد بررسی قرار گرفته است. دسترسی آسان از دو مسیرجداگانه، فاصله کم آن با شهربیرجند، وجود لندفرم های ژئومورفیک در دشت مختاران با فاصله ی کم، معدن پرلیت سربیشه، منشورهای بازالتی گورید، بدلند، اقدامات آبخیزداری از پتانسیل ها و فرصت های مناسب توسعه ژئوتوریسم در دشت مختاران می باشد .

امروزه، مقالات متعددی در مورد ارزیابی در آموزش جغرافیا تدوین و نگارش شده است. بااین حال، این مقالات از نظر توصیه ها و نتیجه گیری ها بر اساس شواهد و یافته های تحقیق متفاوت هستند. در سطح جهان، عمل مبتنی بر شواهد در اولویت است و درک دقیق آنچه تحقیقات تجربی پیرامون این موضوع می گوید، ضروری است. مرور نظام مند، یک روش دقیق را برای دستیابی به چنین امری ارائه می دهد. در پژوهش حاضر، مقالاتی که به ارزیابی در آموزش جغرافیا اختصاص یافته اند، مورد بررسی قرار گرفته است. روش مورداستفاده در این مطالعه، مروری و بهره مندی از منابع کتابخانه ای بود. بنابراین، در ابتدا مروری بر منابع کتابخانه ای و تحقیقاتی در زمینه روش های ارزیابی در آموزش جغرافیا، به عمل آمد. تمامی منابع مورداستفاده در این مقاله از موتور جستجوی گوگل، پایگاه های علمی ساینس دایرکت، گوگل اسکولار، وایلی آنلاین و الزویر جستجو شد. نتیجه پژوهش حاضر، این بود که دقت در موارد زیر لازم و ضروری است: (1) دانش و مهارت های اساسی جغرافیایی که دانش آموزان باید رشد دهند؛ (2) ماهیت پیشرفت یادگیری در هر یک از این زمینه ها و (3) انواع روش های ارزیابی که معیارهای معتبر و قابل اعتمادی از این پیشرفت ارائه دهند.

با پیشرفت تکنولوژی در جهان، فنون جدیدی در حال تولید و ارائه به عرصه های آموزش و پژوهش است. توسعه همه جانبه ماهواره های تحقیقاتی و نرم افزارهای مختلف، یکی از پیشرفت هایی بوده که توانسته کمک شایانی به تحقیقات جغرافیایی نماید و علاوه بر کاهش هزینه ها، محدوده های وسیع تری را به صورت دقیق و لحظه ای مورد مطالعه و پایش قرار دهد. یکی از این فنون، سنجش از دور و سیستم اطلاعات جغرافیایی است که در کشور ما مورد توجه فراوان قرار گرفته و توسعه آن به قدری چشم گیر بوده که در کتاب های جغرافیایی مدارس نیز ورود پیدا کرده است. آموزش عملی این فنون در مدارس، می تواند علاوه بر افزایش یادگیری و انگیزه پژوهشی، ذهن خلاق و پویای دانش آموزان را شکوفا نموده و به سمت تحقیق و کسب تجربه سوق دهد. بنابراین نویسندگان در این تحقیق که با روش کتابخانه ای، میدانی و سنجش از دور انجام شده، به معرفی برخی از این فنون شامل بررسی نوسانات پوشش گیاهی و پهنه های آبی طی سال های مختلف، تحلیل گسترش فضای شهری در دهه های گذشته، محاسبه جابجایی تپه های ماسه ای در دوره های زمانی مختلف، محاسبه میزان فرونشست زمین، بازدید میدانی و استفاده از پهپاد برای عکس برداری و سه بُعدی سازی لندفرم ها اقدام کرده اند. لزوم بکارگیری این فنون نیازمند وجود دبیران جغرافیای کار آزموده و متخصص در این زمینه است که بتوانند با دیدگاه سیستمی، روابط متقابل بین عوامل مختلف محیطی را تبیین کرده و به دانش آموزان انتقال دهند. تشکیل کارگروه های تخصصی و آموزشی از قبیل برگزاری دوره های ضمن خدمت و مهارت آموزی توسط گروه های جغرافیای استان ها می تواند در این زمینه مهم و موثر باشد و دبیرانی متخصص و پژوهش محور را برای تربیت و پیشرفت کمّی و کیفی سطح علمی دانش آموزان، راهی مدارس نمایند. بنابراین تجهیز مدارس به سیستم های رایانه ای در رسیدن به آموزش های نرم افزاری بسیار ضروری می باشد.