پژوهش در آموزش مطالعات اجتماعی

سابقه برنامه ریزی درسی در دنیا به بیش از یک  قرن می رسد، اما این رشته در ایران عمری بیش از چند دهه ندارد. با این حال در همین عمر کوتاه توانسته است جایگاه و مؤثر بودن خود را در بین همه علوم نظری باز نماید و مهمترین نقشی که داشته است تعیین  مرز میان دانش و آموزش هر یک علوم بوده است. از جمله در رشته علمی جغرافیا با همه تفاوت ها و شباهت هایی که با سایر علوم دارد این مرزبندی توانسته است گوشه ای از توانایی های ذاتی آن را آشکارتر نماید. بر اساس یافته های تحقیق که با روش توصیفی- تحلیلی از اسناد مختلف به دست آمده است، می توانیم آموزش جغرافیا در ایران را به قبل از دارالفنون و بعد از دارالفنون تقسیم بندی کنیم. اما از آنجاییکه که حتی در دوره دارالفنون، جغرافیا به عنوان یک رشته مستقل مطرح نبوده و عمدتاً در کنار رشته های دیگر به وسیله معلم های دیگر مورد توجه قرار می گرفته است، سابقه تولید برنامه درسی جغرافیا را به طور علمی می توان به 70 سال قبل یعنی زمانی که آموزش و پرورش نوین ایران شکل گرفت نزدیک کرد. با این حال، تا حدود سال 1375 آموزش جغرافیا در ایران با تأکید بر شیوه های توصیفی انجام می شد تا اینکه در این سال هم پای با شکل گیری جریانی از برنامه ریزی درسی به شکل علمی و مدون در نظام آموزشی، نوعی رفرم در تولید برنامه های درسی مدون شکل گرفت و به این صورت اولین سند برنامه ریزی درسی جغرافیا در  این سال تولید شد و از دل این برنامه درسی متناسب با دوره های تحصیلی و پایه های تحصیلی، برنامه های دیگری استخراج شد و آموزش جغرافیا به عنوان یک رویکرد جدید در آموزش های رسمی ایران شکل گرفت.

یکی از رویکردهای اصلی در  مطالعات برنامه درسی، آموزش انتقادی به دانش آموزان است. آموزش انتقادی می تواند موجب درونی سازی بینش و تفکر انتقادی در دانش آموزان شود و نیروهایی در جهت اصلاح، تغییر و پیشرفت جامعه فراهم سازد. یکی از برنامه های درسی که می تواند به آموزش انتقادی دانش آموزان بپردازد، درس مطالعات اجتماعی است. آموزش انتقادی در مطالعات اجتماعی می تواند سواد و مهارت های انتقادی در موضوعات اجتماعی را در دانش آموزان تقویت کند. دانش آموزان با فراگیری این درس می توانند نسبت به محیط اجتماعی و طبیعی نگرشی انتقادی و اصلاحی داشته باشند و بطور فعال و مسئولانه در جهت اصلاح و بهبود وضعیت موجود عمل کنند. این مقاله به آموزش انتقادی در مطالعات اجتماعی می پردازد. از این رو،  بر اساس رویکرد انتقادی به نحوه  تعیین اهداف در طراحی آموزشی، گزینش و سازماندهی محتوای  آموزشی، انتخاب روش تدریس و نحوه ارزشیابی در مطالعات اجتماعی پرداخته شده است.

تربیت شهروندی یکی از ضرورت های مهم هر نظام آموزشی است، به طوری که می توان گفت هدف اصلی نظام تعلیم و تربیت، تربیت شهروند مطلوب برای هر جامعه است. پژوهش حاضر با هدف بررسی ادراک معلمان از نقش برنامه درسی در بهبود تربیت شهروندی دانش آموزان ابتدایی انجام شده است. ماهیت پژوهش، کاربردی از نوع توصیفی-پیمایشی است. جامعه آماری شامل آموزگاران ابتدایی شاغل دردوره دوم ابتدایی شهر بیرجند در سال تحصیلی 98-97 است. نمونه پژوهش بر اساس جدول کرجسی و مورگان202 نفر تعیین و مورد بررسی قرار گرفت. روش نمونه گیری پژوهش خوشه ای- طبقه ای است. ابزار جمع آوری اطلاعات، پرسشنامه محقق ساخته بود که روایی محتوایی آن طبق نظر استادان مورد تائید قرار گرفت و پایایی آن به روش ضریب آلفای کرونباخ 806/0 محاسبه شد. جهت تجزیه و تحلیل داده از آزمون آماری t تک نمونه ای استفاده شد. نتایج پژوهش نشان می دهد از دید معلمان، برنامه درسی توانسته است در رفتارهای دانشی(15/3)، رفتارهای فرهنگی- ملی(63/3) و رفتارهای اجتماعی (51/3) در بهبود تربیت شهروندی دانش آموزان ابتدایی در حد متوسط به بالا عمل کرده است و در تربیت شهروند الکترونیک (07/3) در سطح مطلوب عمل نکرده است. پیشنهاد می شود با توجه به اختلاف میانگین مؤلفه شهروند الکترونیک با سطح مطلوب و ضرورت تربیت شهروند الکترونیک در جامعه مدرن امروز، طراحان و تدوین کنندگان برنامه درسی به این موضوع بیشتر بپردازند.

با ارتقای سطح دانش و گسترش وسایل ارتباطی جدید و فناوری های نوین، شاهد شکل گیری تغییرات عینی در سبک زندگی جوان امروز هستیم که نه از آن گریزی است و نه می توان آن را به حال خود رها کرد. نهاد آموزش و پرورش با استفاده از اهرم های آموزشی و بازدارنده خود می تواند متناسب با شرایط مذهبی و سنتی و بومی جامعه، این تغییرات را هدایت کند و بر آن نظارت داشته باشد. در این مقاله با روش کتابخانه ای و اسنادی به دنبال بررسی و تحلیل اهمیت سبک زندگی و مطالعات اجتماعی در نظریه های جامعه شناسی و روانشناسی هستیم. نتایج و بررسی های نظری در این موضوع نشان می دهد که دروس مطالعات اجتماعی در هر جامعه می تواند تأثیرات بنیادی بر سبک زندگی جوانان و هویت ملی جامعه داشته باشد. به ویژه زمانی که محتوای کتاب ها بر اساس فرهنگ و ارزش های بومی و ملی تنظیم گردد، در این صورت می توان سلامت شخصیت جوان و جامعه را انتظار داشت که در نهایت توسعه اجتماعی و علمی را به دنبال خواهد داشت.

آموزش های مبتنی بر فناوری های نوین و اینترنت، با تغییرات بنیادینی که در مفاهیم آموزش سنتی ایجاد کرده، توانسته است بسیاری از ناکارآمدی های نظام های سنتی آموزشی را در تغییرات و شرایط بحرانی رفع کرده و دگرگونی های اساسی را در شیوه ارائه آموزش و دانش آفرینی به وجود آورد. شیوع ویروس کرونا از آن دست تغییراتی است که جوامع را به مقابله، پاسخگویی و سازگاری به موقع و راه حل های جامع فرا خواند و در بخش آموزش عمومی و عالی تداوم جریان آموزش را با آموزش مجازی امکان پذیر دانست. هدف اصلی مقاله حاضر، شناسایی" فرصت ها و تهدیدهای آزمون های برخط از نظر اعضای هیأت علمی دانشگاه فرهنگیان اصفهان " است. تعداد 13نفر ازخبرگان دانشگاهی و مطلع نسبت به یادگیری الکترونیک و آزمون های برخط به صورت هدفمند و با راهبرد نمونه گیری هدفمند انتخاب شده و به صورت نیمه ساختاریافته مورد مصاحبه قرارگرفتند. در نهایت برای هر یک از طبقات عنوانی که دربرگیرنده کل کدهای آن طبقه باشد، انتخاب گردید. در نتیجه ی این مطالعه اعضای هیأت علمی در مقوله تهدیدها؛ افزایش نادرستی و غش در بین دانشجویان در زمان برگزاری آزمون (تقلب)، ضعف ساختاری سیستم LMS، عدم آشنایی اعضای هیأت علمی با فناوری اطلاعات و عدم اطمینان از ارزشیابی انجام شده، درمقوله فرصت ها؛ صرفه جویی در هزینه ها، امکان استفاده در هر زمان و مکان، افزایش دانش و مهارت فناوری اطلاعات اعضای هیئت علمی، انتقال تجارب، فرصت یادگیری، سرعت عمل در تصحیح آزمون و اعلام نتایج و بهره گیری از رویکرد تعاملی و در عوامل موثر در برگزاری آزمون برخط؛ فراهم کردن زیرساخت های نرم افزاری و سخت افزاری، اینترنت پرسرعت، برگزاری کارگاه های آموزشی ویژه اعضای هیأت علمی و دانشجویان و ارائه اینترنت رایگان و یا ارزان ویژه اعضای هیأت علمی و دانشجویان اشاره کردند و وضعیت موجود دانشگاه فرهنگیان درباره فرصت ها و تهدیدهای آزمون های برخط را نیاز به آموزش بیشتر در حوزه یادگیری الکترونیک دانستند.

 به نظر می رسد روش آموزش تاریخ در ایران از مشکلاتی رنج می برد و راه برون رفت از این معضل، گفتگو میان ذینفعان است. این گفتگو با ایجاد تشکل های مدنی و فعالیت در عرصه های عمومی صورت می گیرد. تشکیل «کارگروه آموزش و پرورش انجمن ایرانی تاریخ» متشکل از جمعی از معلمان دغدغه مند درس تاریخ در تهران از جمله این نهادهاست که از سال 1393 تأسیس شد و ده ها فعالیت را در دستور کار خود قرار داد. از جمله اقدامات آن، برگزاری سلسله «همایش های آموزش تاریخ در مدارس» است که در این همایش ها مشکلات و چالش های روش های ناکارآمد در آموزش تاریخ، توسط برخی از معلمان تاریخ مورد بازکاوی قرار گرفته است. یافته های این مقاله که با بهره گیری از روش آماری- توصیفی و مبتنی بر محتوای مقالات روش های آموزش تاریخ در چهار همایش دوم، سوم، چهارم و پنجم- که مجموعه مقالات برگزیده آنها چاپ و منتشر شده- نشان می دهد روش های آموزش درس تاریخ در مدارس ایران سنتی -غالباً به سبک سخنرانی- بوده و به ندرت معلمان این درس تمایلی به بهره گیری از فناوری های نوین در آموزش تاریخ دارند.