مطالعات برنامه ریزی سکونتگاه های انسانی (چشم انداز جغرافیایی سابق)

شهرستان لاهیجان و به خصوص روستاهای بخش مرکزی آن از لحاظ تنوع محصولات، بسیار غنی بوده و حفظ اراضی کشاورزی (مزارع برنج) یا شالیزار، باغات چای و توتستان ها برای نوغانداری علاوه بر آثار فراوان از جمله: تولید غذا، نوشابه سالم و الیاف ابریشمی عدم مهاجرت روستاییان به شهرها و جلوگیری از ازدیاد مشکلات شهرنشینی، ایجاد اشتغال، خودکفایی از لحاظ محصولات کشاورزی به خصوص برنج، چای و ابریشم و عدم وابستگی به بیگانگان (استقلال سیاسی) و عدم آلودگی محیط زیست و تبعات منفی دیگر از لحاظ کالبدی - فضایی، اجتماعی- فرهنگی می تواند در حفظ گوناگونی محصولات تولیدی از جمله برنج، چای و ابریشم نقش بسیار مهمی داشته باشد، در صورتی که اگر زمین ه ای کشاورزی به کاربر ی های غیر کشاورزی تبدیل شود چنین فایده ای را از دست خواهیم داد. این تحقیق در پی آن است تا علل تغییر کاربری اراضی کشاورزی (مزارع برنج، باغات چای، توتستان ها) را در 30 روستای بخش مرکزی شهرستان لاهیجان که با استفاده از فرمول کوکران انتخاب شده اند را بررسی نماید. و اثرات و پیامدهای فیزیکی (کالبدی)، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی، زیست محیطی را دریابد. روش پ ژوهش از نوع مطالعات توصیفی و - تحلیلی است که برای جمع آوری داده و اطلاعات مورد نیاز از مطالعه ی کتابخانه ای و پیمایش میدانی و همچنین ابزار پرسش نامه استفاده شده است و برای داده پردازی و تحلیل اطلاعات مدل تحلیلی SWOT مورد بهره برداری قرار گرفته است. نتایج پژوهش نشان می دهد که قوانین تغییرکاربری در حفاظت از اراضی کشاورزی چندان کار ساز نبوده و بعلاوه تغییرات کالبدی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و زیست محیطی در روستاها مورد مطالعه به خصوص روستاهای پیرامونی حوزه نفوذ مشهود تر است.

گردشگری روستایی، پدیده های جدیدی را در قرن بیستم به محیط روستا معرفی می کند. از آن جمله می توان به احداث موزه های میراث روستایی اشاره کرد. همان گونه که می دانیم شرایط آب و هوایی و به طبع آن قومی و نژادی درکشور ما ازتنوع بسیار بالایی برخوردار است. از این رو خیلی دور از ذهن نیست، اگر نسل امروز ما اطلاعات کمی درمورد پیشینه فرهنگی - اجتماعی، قومی، قبیله ای، معماری، شهرسازی، نحوه زندگی پدران و نیاکان خود، داشته باشند. در نتیجه برای بهبود این وضعیت یکی از راهکارهایی که می تواند نه تنها برای معرفی سابقه تاریخی و جغرافیایی ایران به نس ل امروز که معرف ی آن به گردشگران خارجی و به صورت کلی تر جامعه جهانی مؤثرباش د، احداث موزه های میراث روس تایی است که به بهترین نحو می تواند معرف شخصیت فرهنگی کشور باشد. موزه میراث روستایی گیلان یک طرح ملی و نیز یک الگو در برپایی موزه های فضای باز در ایران است.  این موزه ها می توانندتلفیقی از جاذبه های معماری کهن روستایی، اشیاء و آثار هنری، غذاهای محلی، نمایش، بازی و موسیقی محلی روستایی باشندکه نقش بسیار مهمی در ایجاد تغییر نگرش نسبت به فرهنگ روستایی در میان بازدیدکنندگان روستایی و شهری ایجاد می نماید. تحقیق حاضر در پی کشف نقش و اثرات این موزه ها بر روی شاخص های اجتماعی - فرهنگی است. روش تحقیق در این مقاله از نوع توصیفی - تحلیلی است، اطلاعات و داده های بدست آمده از طریق نرم افزار SPSS طبقه بندی و با استفاده از آزمون ناپارامتری پیرسون - کای اسکوئر معنی داری شاخص های اجتماعی - فرهنگی تعیین شد و تحلیل های مورد نظر صورت گرفت. بررسی های صورت گرفته از طریق مطالعات میدانی و ارائه پرسش نامه نشان می دهد که احداث موزه های فضای باز مانند موزه میراث روستایی گیلان در نواحی مختلف می تواند از لحاظ فرهنگی - اجتماعی مفید واقع شود.

پدافند غیرعامل به مجموعه اقدام های بنیادی و زیربنایی غیرنظامی اطلاق می شود که منابع و امکانات زیرساختی و اساسی کشورها را به سمت بهره گیری مناسب دفاعی هدایت و به برقراری امنیت ملی کمک می نمایند. در این رابطه، در این پژوهش سرمایه اجتماعی به عنوان یکی از مهم ترین منابع نهفته در ساختار اجتماعی در نظر گرفته شده است که با کنش های هدفمند قابل دسترسی یا گردآوری است. بحث اعتماد که بن مایه سرمایه اجتماعی محسوب می شود باعث افزایش مشارکت های مدنی می گردد. بنابراین، سنت های قدرتمند مشارکت مدنی مانند شرکت در انتخابات به عنوان شاخص مهم سرمایه اجتماعی محسوب می شود. با توجه به مطالب فوق، این پژوهش به دنبال بررسی جایگاه سرمایه اجتماعی در پدافند غیرعامل است. در این رابطه، ما در این بررسی به روشی توصیفی- تحلیلی سرمایه اجتماعی را یکی از سازو کارهای مرتبط با پدافند غیرعامل شناختیم. سپس، در روشی آماری- تحلیلی شرکت در انتخابات را به عنوان شاخص مهم جهت ارزیابی سرمایه اجتماعی در نظر گرفته شده است. استان سیستان و بلوچستان نمونه موردی در این پژوهش است. نتایج پژوهش نشان می دهد که نرخ پایین مشارکت مردمی در سیستان و بلوچستان در 9 دوره انتخابات ریاست جمهوری، حاکی از اعتماد پایین بین مردم و دولت مرکزی و در نتیجه وضعیت نامطلوب سرمایه اجتماعی در این منطقه است. تقویت سرمایه اجتماعی در این منطقه به منظور بهره گیری در پدافند غیرعامل جهت برقراری امنیت ملی، پیشنهاد می گردد.

  یکی از مقوله های مهم دربرنامه ریزی شهری، تعیین مکان مناسب برای استقرار کاربری های شهری است. فعالیت های گوناگون شهری هرکدام نیازمند فضای مناسب خود می باشد و امکان استقرار آنها در هر ناحیه ای از شهر وجود ندارد. توزیع فضایی- مکانی شعب بانک ها یکی از مسائل مهم در برقراری عدالت فضایی است که از نظر رویکردهای توسعه پایدار در کانون توجه خدمات رسانی و توسعه قرار دارد. شهر رشت 274 واحد بانکی دارد، به نظر می رسد در نقاط مختلف این شهر به صورت نامطلوبی توزیع شده باشند در این خصوص سوال اصلی تحقیق کشف ضوابط توزیع فضایی واحدهای بانکی در شهر رشت است. جهت پاسخ گویی به آن از روش توصیفی- تحلیلی و تکنیک های تحلیل فضایی استفاده شده است. برای این منظور نخست بر اساس ادبیات تحقیق به استخراج شاخص ها مبادرت شد سپس ضوابط توزیع فضایی بانک ها را تعریف و بر اساس آن به سؤال های تحقیق پاسخ داده شده است. نتایج تحقیق نشانگر عدم کفایت و عدم تناسب در توزیع واحدهای بانکی در مناطق مختلف می باشد و اغلب بانک ها نقاط حساس و استراتژیک شهر را برای فعالیت های خود برگزیده اند.  

شهر مشهد به عنوان یک مادر شهر در شمال شرق ایران، دارای حوزه نفوذ وسیعی در ابعاد منطقه ای و در زمینه های گوناگون علمی، صنعتی، درمانی و نظامی می باشد. این شهر با مشکلات زیادی در زمینه های زاغه نشینی، آلودگی هوا و جواب ندادن بافت قدیمی این شهر با نیازهای مدرن جوامع امروزی مواجه است. بنابراین برنامه ریزی برای  ایجاد شهرهای جدیدی مانند گلبهار و بینالود جهت هدایت سرریز جمعیتی آن ضروری خواهد بود. در این پژوهش تلاش می شود ضمن بررسی رابطه، میزان اثرگذاری عملکرد شرکت عمران شهرهای جدید در زمینه ی فراهم نمودن شرایط برای سکونت شهروندان در شهرهای جدید بر تحقق پذیری کاربرهای پیشنهادی بر اساس طرح جامع شهری از نگاه شهروندان مورد مطالعه قرار گیرد. روش تحقیق در این مطالعه تجربی و در بخش هایی توصیفی- تحلیلی است که برای گردآوری اطلاعات با استفاده از روش های میدانی (پرسش نامه) از 250 خانوار شهری نمونه، پرسش گری به عمل آمده است. نتایج نشان می دهد رابطه ی معناداری بین ارزیابی عملکرد شرکت عمران شهرهای جدید با تحقق پذیری کاربری های پیشنهادی طرح جامع از دیدگاه شهروندان با ضریب همبستگی 753/0 وجود دارد. تلاش شرکت عمران شهرهای جدید در زمینه ی فراهم نمودن خدمات شهری 53 درصد تغییرات مربوط به تحقق پذیری کاربری های پیشنهادی را تبیین می کند و فراهم نمودن تأسیسات و تجهیزات شهری توسط شرکت عمران فقط 3/16 درصد از تغییرات متغیر وابسته را به دنبال خواهد داشت. با توجه به یافته های پژوهش، راهکارهایی از قبیل همکاری کلیه دستگاه های مسؤول در ایجاد زیرساخت ها وتجهیزات شهری، ایجاد فرصت های اشتغال، همکاری و هماهنگی داخلی وزارت راه و شهرسازی در تأمین اهداف شهر جدید، تدارک بسترهای مناسب جهت حمل و نقل عمومی، ارائه خدمات مختلف در شهر جدید گلبهار و غیره پیشنهاد شده است.

دستیابی به خدمات و مهیا نمودن زیرساخت ها و دیگرشرایطِ لازمه ی رشد و توسعه درروستاها می تواند نقشی مهم در تسریع روند توسعه و بهبود کیفیت زندگی روستاییان ایفا نماید. در این راستا شهرهای کوچک و محلی که دارای پیوند نزدیکی با روستاها هستند، با توجه به درجه برخورداری، جاذبه سکونت و همچنین افزایش جریانات متقابل روستایی- شهری می توانند موجبات تعادل و دگرگونی فضایی در ابعاد جمعیتی، اقتصادی، اجتماعی و بالطبع توسعه یافتگی روستاهای پیرامون خود را فراهم بیاورند. این تحقیق که با هدف بررسی عملکرد روستا- شهر مصیری در رابطه با ایجاد تعادل فضایی و توسعه نواحی روستایی پیرامون انجام گرفته است، از نوع توصیفی- تحلیلی می باشد. شیوه جمع آوری داده ها به دو صورت استفاده از منابع کتابخانه ای و میدانی می باشد. جامعه مورد مطالعه را شهر مصیری و 91 روستای واقع در بخش مرکزی شهرستان رستم تشکیل می دهد. در راستای تحلیل عملکرد مصیری در ارتباط با روستاهای پیرامونی به آنالیز متغیرهای مختلف جمعیتی، اقتصادی و نیز تعیین درجه برخورداری روستاهای بخش با استفاده از مدل های مختلف کمی اقدام شده است. نتایج نشان می دهد که شهر مصیری از آغاز برپایی در سال 1376، علیرغم افزایش دامنه عملکرد فضایی خود نتوانسته در قامت یک شهر پویا از بدو تأسیس تاکنون در ناحیه عرض اندام نماید. به طوری که شهر ضمن افزایش جمعیت خود به واسطه مهاجرپذیری، در تثبیت و نگهداشت جمعیت روستایی ناحیه ناموفق بوده است. همچنین این شهر در توزیع خدمات به نواحی پیرامونی نسبتاً ضعیف و در زمینه اشتغال زایی و رفع بیکاری در منطقه نیز عملکرد ضعیفی داشته است. نهایتاً روستا- شهر مصیری نتوانسته زمینه های ایجاد تعادل فضایی در ناحیه و بالطبع توسعه روستاهای پیرامونی را فراهم بیآورد.  

گرایش به مظاهر طبیعت از جمله گل وگیاه زینتی در محیط های شهری بیش از پیش موجب افزایش تولید و گسترش گل پروری درجهان شده است. تاجایی که براساس برخی از برآورد های سازمان WTO حتی بیش از 50 درصد کل سفرهایی که در جهان انجام می شود به منظور لذت بردن ازحضور درطبیعت و نیز دیدار از جاذبه های طبیعی آن انجام می شود. شهرستان محلات به دلیل اقلیم و پدیده آب وهوایی، دارای پتانسیل بالقوه ای درتولید گل و گیاه دارد و حتی قابل رقابت درعرصه جهانی است و دارای پتانسیل بالقوه ای در کسب درآمد ارزی دارد . همچنین 80 درصد سطح زیر کشت و تولیدات گل در استان مرکزی متعلق به شهرستان محلات می باشد. و نیز بیش از 40 درصد جمعیت شهرستان محلات در امرگل کاری اشتغال دارند. در این صورت می توان با توسعه دادن تولیدات گل وگیاه در شهرستان محلات و بهره گیری از آنها، موجب افزایش اشتغال و درآمد ارزی و در نهایت رشد وتوسعه پایدار صنعت گردشگری در کشور ایران شد. روش شناسی تحقیق، در دسته روش های توصیفی و تحلیلی قرار دارد که درآن از روش ای پیمایشی مبتنی بر پرسش نامه و مصاحبه و ابزار تحلیلی، تکنیک SWOT ، به منظور شناسایی، طبقه بندی و تحلیل عوامل استراتژیک محیط بیرونی و درونی با مشارکت نخبگان در این رشته و کارشناسان محلی استفاده شده است.  

شناخت تفاوت عدد جمعیّت و فرهنگ افراد ساکن در مکان های مختلف و همچنین توزیع متعادل یا غیرمتعادل مراکز بهداشتی و درمانی هر ناحیه نسبت به عدد جمعیّت در بسط و گسترش بهداشت عمومی و تقلیل مشکلات درمانی بیش از هر چیز ضروری است. هدف از این پژوهش بررسی وضعیت موجود مراکز بهداشتی- درمانی و تعیین معیارهای مناسب استقرار و مکانیابی مراکز بهداشتی- درمانی و همچنین ارائه راهکارهایی جهت خدمات رسانی مطلوبتر مراکز بهداشتی- درمانی می باشد. در این تحقیق از روش تحلیلی-توصیفی و همچنین نرم افزار GIS برای تجزیه و تحلیل اطلاعات استفاده شده است. جامعه آماری تحقیق نیز مراکز بهداشتی- درمانی  می باشد. نتایج اولیه این بررسی نشان داد که مراکز درمانی شهر از لحاظ شبکه ارتباطی، سهولت دسترسی و معیارهای مکانیابی موقعیت مناسبی ندارند و چون به غیر از بیمارستان، ساخت اکثر مراکز درمانی شهر قدیمی می باشد، از این رو وضع موجود مراکز درمانی با معیارهای مکانیابی امروزه مطابقت ندارند و مشکلات بسیاری ایجاد می کنند. بنابراین باید این مراکز با تدابیری اساسی به مکان های مناسب انتقال داده شوند.

شهر اصفهان از جمله شهرهای زیبای گردشگری است که به سبب موقعیت ممتاز جغرافیایی و ویژگی های تاریخی و فرهنگی، هرساله هزاران مسافر برای دیدار این شهر منحصر به فرد روانه آن می شوند. در ایام نوروز اقشار مختلفی از این شهر دیدار می کنند و هر کدام با توجه به شرایط و ویژگی های خود انواع مختلفی از محل های اقامتی خود را انتخاب می نمایند چرا که سفر از هر نوعی باشد در نهایت نیاز به مکانی جهت اقامت دارد و از میان انواع این اقامتگاه ها می توان به مدارس اشاره نمود که مورد استفاده گروه خاصی از جامعه یعنی کارکنان آموزش و پرورش و سایر مردم است. این مدارس هر ساله با استقبال بیشتری روبرو بوده به طوری که تعداد مدارس مورد استفاده شهر اصفهان درطی سال های 1386تا1388 از570 به654 و تعداد خانوار پذیرش شده از 36400 خانوار به 37730  خانوار و در سال 1389 به 39400 خانوار رسیده است. ولی از نظر جنبه های مختلف با مشکلات  رفاهی، امنیتی، دسترسی و ... روبرو هستند. به همین منظور پژوهش حاضر به تشریح شرایط موجود پرداخته و به دنبال راهکارهایی جهت شناسایی و رفع این مشکلات می باشد تا با ارائه  راه حل های  مناسب بتوان این مکان ها را از وضعیت موجود به وضعیت مطلوبتری رساند. دراین مقاله به بررسی  وضعیت مدارس و مسائل مدیریت اسکان آنها به عنوان یک اقامتگاه موقت گردشگری پرداخته شده است. نوع این پژوهش کاربردی است که با  اطلاعات آن با پرسش نامه، مشاهده و مصاحبه تکمیل شده است.  یافته های  این پژوهش نشان می دهد با توجه به پراکندگی مدارس در سطح شهر، و سازمان یافتگی آنها توسط نهاد آموزش و پرورش، در صورت بهبود شرایط موجود و رفع مشکلات می تواند به عنوان یک اقامتگاه موقت گردشگری به وضعیت مطلوبتری برسد و رضایت بیشتر مسافرین را به دنبال  داشته باشد