روانشناسی و دین

این پژوهش با هدف تدوین الگوی مفهومی «خودآگاهی» براساس منابع اسلامی (قرآن و حدیث) انجام شده است. در پژوهش حاضر، در بخش استخراج مؤلفه های خودآگاهی و تبیین ساختار آن از متون اسلامی، از روش «تحلیل محتوا» در چارچوب روش الگو یابی مفاهیم و سازه های روان شناسی از متون اسلامی، و در بخش بررسی اعتبار و روایی محتوای مؤلفه های خودآگاهی، از روش «پیمایشی» از نوع «دلفی» استفاده شده است. نتایج یافته های پژوهش نشان داد که ساختار مفهومی «خودآگاهی براساس منابع اسلامی» بر هفت مؤلفه (خودشناسی، خودتوجهی، خودتأملی، خداآگاهی، خودهشیاری، فعالیت هدفمند، و خودپایی) مبتنی است و هریک از مؤلفه ها با سایر مؤلفه ها در ارتباط است. نتایج بررسی روابط بین مؤلفه ها نشان داد الگوی مفهومی خودآگاهی در قالب فرایندی، با شناخت و تأمل در خویش آغاز و از مسیر خودتوجهی، خودهشیاری، خداآگاهی، برخورداری از فعالیت هدفمند و خودپایی است که به خودآگاهی کامل می انجامد.

این پژوهش با هدف بررسی مؤلفه های روان شناختی طمأنینه براساس آیات و روایات و ساخت پرسشنامه اولیه آن انجام شد. برای مطالعه آیات و روایات از روش «تحلیل محتوا» و برای ارزیابی روایی و پایایی پرسشنامه، از روش «پیمایشی» استفاده گردید. پس از استخراج مؤلفه های طمأنینه، گویه های متناسب طراحی و هماهنگ با نظر کارشناسان، پرسشنامه ساخته شد. نمونه ای 74 نفری از طلاب همدان با روش «نمونه در دسترس» انتخاب گردید. پس از تجزیه و تحلیل یافته ها با روش های آماری، نتایج ذیل به دست آمد: 1) از نظر کارشناسان خبره دین و روان شناسی، روایی محتوایی (CVI) 12 تا از مؤلفه ها بالاتر از 6/ 0 و تنها یک مؤلفه پایین(5/0) بود و گویه هایی که CVI آنها بالاتر از 6/0 بود در پرسشنامه قرار گرفت. 2) همه مؤلفه ها، بجز «تمایل به پذیرش حقیقت» با کل پرسشنامه همبستگی معناداری داشت که نشان دهنده روایی سازه بود. 3) پایایی پرسشنامه پس از بررسی همسانی درونی پرسشنامه با ضریب آلفای کرونباخ در سطح 881/0 به دست آمد. 4) همسانی درونی براساس ضریب دو نیمه سازی گاتمن و اسپیرمن براون برابر با 831/0 و همبستگی دونیمه آزمون 711/0 به دست آمد. بنابراین پرسشنامه از پایایی و روایی مناسبی برخوردار است.

پژوهش حاضر با هدف بررسی چیستی و کشف عناصر اصلی روان شناسی اسلامی در پژوهش های منتشرشده در ایران از سال 1359 تا 1399 انجام شده است. بدین منظور، مقالات علمی، کتاب ها و مصاحبه های مکتوبی که به بررسی و نظریه پردازی در حوزه روان شناسی اسلامی پرداخته اند، جمع آوری و پالایش شد و در نهایت 35 مقاله، 10 کتاب و 13 مصاحبه مکتوب گرد آمد. این منابع از لحاظ ارتباط مستقیم با سؤال و هدف پژوهش انتخاب گردیدند. به علت گستردگی و پراکندگی مستندات موجود در خصوص روان شناسی اسلامی، داده های جمع آوری شده به روش «تحلیل محتوای کیفی» در سه مرحله «رمزگذاری باز»، «رمزگذاری محوری» و «رمزگذاری انتخابی» تجزیه و تحلیل گردید. در مرحله رمزگذاری باز، ابتدا 115 رمز استخراج شد که پس از تلخیص و یکپارچه سازی، 47 رمز که با سایر رمزها همپوشانی نداشت، کشف گردید. در مرحله رمزگذاری محوری، رمزهای به دست آمده از مرحله قبل، دسته بندی شد و 16 رمز به دست آمد. در نهایت، رمزهای محوری در چهار رمز انتخابی «تعریف»، «روش»، «موضوع» و «اهداف» جای گرفت. این رمزهای انتخابی نیز با عنوان «عوامل رکنی روان شناسی اسلامی» و در ذیل این عنوان که از آن به «مقوله هسته ای» یاد می شود، قرار گرفت.

عشق ورزی یکی از کارکردهای ازدواج و تشکیل خانواده است که موجب می شود زن و شوهر بیشتر از یکدیگر لذت ببرند و در کنار هم احساس صمیمیت و آرامش بیشتری داشته باشند. هدف این پژوهش تعیین اثربخشی آموزش مهارت عشق ورزی در سازگاری زوجین است. روش پژوهش «نیمه آزمایشی» و طرح پژوهش دو گروهی (آزمایش و کنترل) با پیش آزمون و پس آزمون در نظر گرفته شده است. برای انجام پژوهش 30 زوج مراجعه کننده به یکی از مراکز مشاوره کرمان با «نمونه گیری در دسترس» انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش (15 زوج) و گروه کنترل (15 زوج) قرار گرفتند. پیش آزمون برای هر دو گروه اجرا شد و پس از برگزاری هفت جلسه آموزش مهارت «عشق ورزی» در گروه آزمایش، پس آزمون بر روی هر دو گروه انجام گرفت. برای جمع آوری داده ها، از پرسشنامه «سازگاری زناشویی» استفاده گردید و داده ها با استفاده از تحلیل کوواریانس بررسی گردید. یافته ها نشان می دهد آموزش مهارت عشق ورزی در سازگاری زوجین مؤثر است.

هدف از این پژوهش، بررسی اثربخشی «آموزش مهارت های زندگی از دیدگاه امیرمؤمنان علی(ع)» بر رضایت زناشویی زنان متأهل شهر شهرکرد بود. روش پژوهش نیمه تجربی با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه بود. جامعه آماری شامل کلیه زنان متأهل شهر شهرکرد بود که از میان آنان 40 زن متأهل داوطلبانه به عنوان نمونه انتخاب و با جایگزینی تصادفی در دو گروه آزمایش و گواه (با تعداد برابر) قرار گرفتند. در این پژوهش، از پرسشنامه «رضایت زناشویی» انریچ (نمونه کوتاه) استفاده شد و آزمودنی های دو گروه قبل و بعد از آموزش، آن را تکمیل کردند. آزمودنی های گروه آزمایش به مدت هفت جلسه 90 دقیقه ای به صورت یک جلسه در هر هفته، آموزش مهارت های زندگی از دیدگاه امام علی(ع) را فراگرفتند. اما بر روی گروه گواه هیچ مداخله ای صورت نگرفت. نتایج تحلیل کواریانس (ANCOVA) نشان داد بین دو گروه آزمایش و گواه از لحاظ رضایت زناشویی تفاوت معنا داری وجود داشت (001/0 P<) و میزان رضایت زناشویی گروه آزمایش نسبت به پیش آزمون و گروه گواه به طور معنا داری افزایش یافت. نتیجه اینکه آموزش مهارت های زندگی از دیدگاه امام علی(ع)، بر افزایش رضایت زناشویی زنان متأهل مؤثر بود.

آیت الله مصباح یزدی با ارائه طرحی از ساختار نفس انسان، جایگاه انفعالات را در میان دیگر ابعاد وجودی او بیان کرده است. پژوهش حاضر قصد دارد با تکیه بر شواهد قرآنی، نظریه ایشان را مستدل سازد. روش گردآوری اطلاعات «کتابخانه ای» است. حل مسئله نیز با شیوه توصیفی تحلیلی انجام شده و با توجه به منبع، روش «تفسیر موضوعی قرآن» ملاک عمل قرار گرفته است. طبق بررسی انجام شده ایشان معتقد است: انفعالات بر نفس انسان عارض می شود، نه جسم او، البته نه به این معنا که یکی از ابعاد سه گانه نفس و در عرضِ معرفت، محبت و قدرت باشد، بلکه جزو فروع بُعد محبت و در لایه ای سطحی تر از آن قرار دارد. با توجه به تعابیر دقیق قرآن در توصیف حالات درونی انسان، ویژگی هایی را می توان استنباط کرد که از برایند آنها مرزبندی روشنی میان انفعالات و دیگر زوایای به هم پیوسته وجود او مشخص می گردد. این شناسه ها شامل نفسانی بودن، عارضی بودن، واکنشی بودن، موقتی بودن، نمایان بودن، مبتنی بودن بر امیال اصیل و مؤثر بودن در فرایند انگیزش می شود.

هدف این پژوهش مقایسه اثربخشی «آموزش کیفیت زندگی» فریش و «آموزش کیفیت زندگی مبتنی بر آموزه های اسلامی» بر تاب آوری و رفتارهای جامعه پسند مراقبان اصلی بیماران اسکیزوفرنیا بوده است. در این مطالعه نیمه آزمایشی که از جامعه مراقبان اصلی بیماران اسکیزوفرنیا شهرستان شهرکرد در استان چهارمحال و بختیاری به عمل آمد، 46 مراقب اصلی با استفاده از روش «نمونه گیری در دسترس» انتخاب شدند. ابزارهای پژوهش شامل پرسشنامه های «تاب آوری» و «رفتارهای جامعه پسند» بود. نتایج نشان داد اثربخشی «آموزش گروهی کیفیت زندگی» فریش و «آموزش گروهی کیفیت زندگی مبتنی بر آموزه های اسلامی»، بر افزایش تاب آوری (001/0> P) معنادار و اندازه اثر به ترتیب 41/0و 69/0 بوده و میزان اثربخشی «آموزش گروهی کیفیت زندگی مبتنی بر آموزه های اسلامی» بیش از «آموزش گروهی کیفیت زندگی» فریش بود. همچنین اثربخشی «آموزش گروهی کیفیت زندگی» فریش و «آموزش گروهی کیفیت زندگی مبتنی بر آموزه های اسلامی» بر افزایش رفتارهای جامعه پسند (001/0> P) معنادار و اندازه اثر به ترتیب 24/0و 46/0 بوده و میزان اثربخشی «آموزش گروهی کیفیت زندگی مبتنی بر آموزه های اسلامی» بیش از «آموزش گروهی کیفیت زندگی» فریش بوده است. بنابراین می توان گفت: «آموزش کیفیت زندگی» فریش و «آموزش کیفیت زندگی مبتنی بر آموزه های اسلامی» می توانند میزان تاب آوری و رفتارهای جامعه پسند مراقبان اصلی بیماران اسکیزوفرنیا را بهبود بخشند.

پژوهش حاضر با هدف بررسی اثربخشی «گروه درمانی معنوی مذهبی» بر استرس تحصیلی دانش آموزان دختر پایه دهم متوسطه شهر کرج انجام شد. روش پژوهش از نوع «نیمه آزمایشی» با طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه گواه بود و جامعه پژوهشْ دانش آموزان دختر پایه دهم متوسطه شهر کرج در سال تحصیلی 98-1397 بودند که 40 تن به عنوان نمونه و به شیوه «نمونه گیری خوشه ای چندمرحله ای» با جایگزینی تصادفی انتخاب و در گروه های آزمایش (20 تن) و گواه (20 تن) قرار گرفتند. ابزار پژوهش پرسشنامه «استرس تحصیلی» انگ و هوان (2006) بود. برای گروه آزمایش 12 جلسه «گروه درمانی معنوی مذهبی» اجرا شد و گروه گواه هیچ مداخله ای دریافت نکرد. پس از اتمام جلسات درمانی، مجدداً پس آزمون از افراد هر دو گروه گرفته و در نهایت، تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از روش تحلیل کوواریانس انجام شد. یافته های پژوهش نشان داد «گروه درمانی معنوی مذهبی» موجب کاهش استرس تحصیلی دانش آموزان شده است.

هدف پژوهش حاضر تعیین نقش سلامت معنوی و تحریف های شناختی در پیش بینی سازگاری زناشویی و انسجام خانواده بوده است. روش پژوهش «توصیفی» از نوع «همبستگی» است. جامعه آماری این پژوهش شامل تمام دانشجویان متأهل دانشگاه آزاد اسلامی واحد کرج در سال تحصیلی 1398-1399 بود که تعداد 120 تن به روش «نمونه گیری در دسترس» به عنوان نمونه آماری انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از پرسشنامه «ارزیابی انطباق پذیری» و «همبستگی خانوادگی»، مقیاس «سازگاری زن و شوهر» اسپنیر، مقیاس «سلامت معنوی» و مقیاس «تحریف های شناختی بین فردی» استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با آزمون ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون چندگانه با بهره گیری از نرم افزار آماری SPSS (نسخه 22) صورت گرفت. یافته ها نشان می دهد بین سلامت معنوی و تحریف های شناختی (و همه مؤلفه های آنها) با سازگاری زناشویی و انسجام خانواده به ترتیب رابطه مثبت معنادار و منفی معناداری وجود دارد (01/0P ). همچنین نتایج تحلیل رگرسیون نشان داد به ترتیب 2/55 درصد و 3/41 درصد از سازگاری زناشویی از طریق سلامت معنوی و تحریف های شناختی (و مؤلفه های آنها) و 1/56 درصد و 5/40 درصد از انسجام خانواده از طریق سلامت معنوی و تحریف های شناختی (و مؤلفه های آنها) تبیین می شود (01/0P ). با توجه به این نتایج می توان بیان نمود که متغیرهای «سلامت معنوی» و «تحریف های شناختی» توانایی پیش بینی سازگاری زناشویی و انسجام خانواده را دارند و نیازمند برنامه هایی برای بهبود این متغیرها هستند.

این پژوهش با هدف پیش بینی رضایت از زندگی دانشجویان، بر حسب متغیر تجارب معنوی روزانه آنها انجام شد. روش پژوهش «همبستگی» و جامعه آماری شامل همه دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه «خوارزمی» بود. نمونه بررسی 200 تن از دانشجویان (100 دختر و 100 پسر) بودند که با روش «نمونه گیری در دسترس» انتخاب شدند. ابزار پژوهش مقیاس «تجارب معنوی روزانه» اندروود و ترسی (2002) و مقیاس «رضایت از زندگی» داینر و همکاران (1985) بود. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار 25-SPSS انجام شد. نتایج ضریب همبستگی پیرسون نشان داد بین رضایت از زندگی و متغیرهای احساس حضور خداوند، ارتباط با خدا، احساس مسئولیت در قبال دیگران و نمره کلی تجارب معنوی روزانه همبستگی مثبت و معنا داری وجود دارد. همچنین 15 درصد از واریانس مربوط به رضایت از زندگی به وسیله تجارب معنوی روزانه و 18 درصد از آن، به وسیله احساس حضور خدا تبیین می شود. «ارتباط با خدا» و «احساس مسئولیت در قبال دیگران» توان پیش بینی رضایت از زندگی دانشجویان را نداشتند. براساس نتایج پژوهش حاضر می توان گفت: تجارب معنوی روزانه در سطح مطلوبی پیش بینی کنند ه معنا داری برای رضایت از زندگی دانشجویان است و می تواند به مثابه یک متغیر تأثیرگذار در بهبود کیفیت و رضایت از زندگی دانشجویان مدنظر قرار گیرد.

«صمیمیت» عاملی اساسی در رضایت، کیفیت، ثبات و عملکرد زناشویی است. هدف پژوهش حاضر بررسی نقش «بهزیستی معنوی»، «گذشت» و «چشم انداز زمانی» در تمییز زوج های دارای صمیمیت زناشویی بالا و پایین بوده است. روش پژوهش «همبستگی» بود. جامعه آماری کل زوج های 20 تا 40 سال شهرستان ملایر بود که از میان آن ها به روش در دسترس 366 زوج انتخاب شدند. برای گردآوری داده ها از مقیاس های «بهزیستی معنوی»، «گذشت تصمیمی و هیجانی»، «چشم انداز زمانی» و «صمیمیت زناشویی» استفاده شده است. داده ها با استفاده از «تحلیل تشخیص» تجزیه و تحلیل شد. نتایج نشان داد ابعاد بهزیستی معنوی، گذشت و چشم انداز زمانی در پیش بینی عضویت گروهی زوج های دارای صمیمیت زناشویی بالا و پایین نقشی معنا دار داشت. به عبارت دیگر، چشم انداز زمانی حال جبرگرا، گذشت هیجانی، چشم انداز زمانی گذشته منفی، بهزیستی وجودی، چشم انداز زمانی گذشته مثبت، گذشت تصمیمی، چشم انداز زمانی آینده و حال لذت گرا به ترتیب عضویت افراد در دو گروه را پیش بینی نموده است. با توجه به تأیید نقش بهزیستی معنویْ گذشت و چشم انداز زمانی در تمییز زوج های دارای صمیمیت زناشویی بالا و پایین، توجه مشاوران و روان شناسان زناشویی به نقش این متغیرها در برنامه های پیش گیری و خدمات مشاوره ای در زوج های دارای صمیمیت زناشویی پایین از اهمیت ویژه ای برخوردار است.