پژوهش های میان رشته ای قرآن کریم

پژوهش های میان رشته ای قرآن کریم

پژوهش های میان رشته ای قرآن کریم سال نهم بهار و تابستان 1397 شماره 1 (پیاپی 18)

مقالات

۱.

نظام سازی قرآن بنیان (مفاهیم اساسی، راهبردها و فرایندها)

نویسنده:

کلید واژه ها: اسلامی سازی معرفت علوم انسانی قرآنی نظام سازی نظریه پردازی قرآن بنیان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۹ تعداد دانلود : ۱۰۹
در دو دهه اخیر پس از انقلاب (1357) ایران شاهد به کارگیری چهار مفهوم اساسی «اسلامی سازی علوم»، «علوم انسانی قرآن بنیان»، «نظام سازی قرآن بنیان» و «نظریه پردازی قرآن بنیان» در ادبیات علمی کشور بوده است. کاربرد مفهوم «نظام سازی قرآنی» در سند منشور توسعه فرهنگ قرآنی کشور تا اندازه ای به گسترش این مفهوم دامن زده است. پس از آن، مفهوم «نظریه پردازی قرآن بنیان» نیز در جامعه علمی و برخی اسناد راهبردی مطرح شد؛ زیرا نظام سازی در گِروِ نظریه پردازی است. رواج مفاهیم یادشده علائمی از خیزش برای انقلابی علمی در علوم انسانی است. مسأله کسانی که بر این مفاهیم تأکید دارند آن است که علوم برآمده از فلسفه و بنیادهای نظری رایج در دنیا نمی تواند مشکلات جوامع اسلامی را در جهت رسیدن به اهداف الهی حل کند. برخی بزرگان، دانشمندان و پژوهشگران داخل و خارج کشور نظریه هایی درباره این مفاهیم بیان کردند یا نوشته اند. سؤال این است که معنی این مفاهیم چیست؟ راهبردهای دستیابی به آن ها کدام اند؟ راهبردهای پیشنهادی با چه فرایندی محقق می شوند؟ مفاهیم یادشده در سطحی از انتزاعی بودن قرار دارند که می توان آن ها را اهداف علمی انقلاب اسلامی به شمار آورد. نسبت میان این مفاهیم عام و خاص، مطلق و به ترتیب هر یک اعم از دیگری و بر آن تقدم دارد. مقاله به بیان مفاهیم چهار گانه یادشده، راهبردها و فرایندهای تحقق آن ها خواهد پرداخت و نشان می دهدکه نظام سازی، تولید علوم انسانی قرآن بنیان و اسلامی سازی علوم در گرِوِ نظریه پردازی قرآن بنیان است. ما در ایران پس از نزدیک به چهار دهه بررسی و پردازش مفاهیم اساسی به ضرورت نظریه پردازی قرآن بنیان رسیدیم، در حالی که شهید سیدمحمدباقر صدر در این امر پیشتاز بوده و از همان ابتدا بر نظریه پردازی اهتمام ورزید. این بدان معنی است که ما از آورده علمی وی استفاده نکرده ایم و هنوز در دوره پیشاصدری به سرمی بریم.
۲.

نظام سازی قرآن بنیان؛ چیستی، چرایی و چگونگی

کلید واژه ها: نظام سازی قرآن بنیان منابع نظام سازی مبانی نظام سازی مسائل نظام سازی اعتباریات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۲۱۴ تعداد دانلود : ۱۰۵
نظام سازی در زبان عرف و بعضاً اهل علم، مشترک معنوی برای چهار مصداق نظام شناسی (در ساحت تکوین)، نظام یابی (در ساحت تشریع)، نظام سازی (در ساحت اعتباریات) و نظام گذاری (در ساحت عینی) است. هرچند به طور خاص، نظام سازی ناظر به اعتبارات و قراردادهای اجتماعی است که در هر خرده نظام وضع می شود، اما نگارنده معتقد است نظام سازی بالمعنی الاعم جامع هر چهار ساحت بوده و قرآن مجید نیز به عنوان منبع معرفت شناسی دینی در ساحات چهارگانه قرار دارد. بر این اساس هر ساحت به حسب آن ساحت است. اگر فرایند نظام سازی مورد غفلت بوده یا ابتناء بر معارف قرآنی نداشته باشد فرایند حل مسائل و چالش های نظام مبتنی بر واقع گرایی و ایده آل گرایی توحیدی صورت نخواهد پذیرفت. بنابراین خرده نظام های مختلف اجتماعی، حلّال مسائل کاذب یا غیراولویت دار، تحمیلی و جهت گیری شده به سوی ایده آل های غیراسلامی خواهند بود. این انحراف از منابع متقن دینی، از یک طرف عامل عدم توفیق نظام اسلامی در تحقق اهداف مادی و معنوی خود و در نتیجه تشکیک نخبگان نظام و عامه مردم در هویت انقلابی نظام اسلامی است و از طرف دیگر منجر به استقرار خرده نظام های اجتماعی غیردینی و زمینه ساز استبداد (هرچند صغیر) و استکبار (هرچند بخشی) و تشکیل حکمرانی سکولار (هرچند به طور نرم و خزنده اما تئوریزه شده) می شود. فرایند نظام سازی، اعتبارسازی در قالب حرکت از مبادی به سوی مسائل (علم اجمالی به مبانی در شناسایی و اولویت دهی به مسائل) و حرکت از مسائل به همراه مسائل به سوی منابع (جهت بازخوانی) و اصطیاد یا اصلاح (بازتعریف) مبادی (علم تفصیلی به مبادی) و در نهایت حرکت از مبادی (تفصیلاً) به سوی مسائل جهت تعریف، تشریح، احساس و حل مسائل است؛ هرچند باید توجه داشت در این حرکت مبتنی بر اجمال و تفصیل، انعطاف درون زای در اصلاح گری، تدرّج در تحوّل و جریانی بودن، جزء متمم نظام سازی تلقی می شود.
۳.

واکاوی رویکردهای موجود در خصوص نظام سازی قرآنی

کلید واژه ها: معنای نظام سازی نظام سازی قرآنی حکومت اسلامی نظام فقهی خرده نظام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۳۲ تعداد دانلود : ۹۵
نظام سازی قرآنی به عنوان کارکرد اصلی نظام توسعه فرهنگ قرآنی، پس از پیروزی انقلاب اسلامی و استقرار نظام ولایت فقیه در بنان و بیان اندیش وران و صاحب نظران دینی ظهور یافته و بخش قابل توجهی از تلاش های فکری ایشان را متوجه خویش ساخته است. این نوشتار با روش توصیفی تحلیلی، با هدف واکاوی مفهوم نظام سازی قرآنی و بررسی رویکردهای موجود، ضمن کاوشی در معنای این مفهوم، رویکرد های موجود و یا متصور از آن را بررسی کرده و از میان آن ها، آنچه قرابت و شباهت بیشتری به مراد نظام توسعه فرهنگ قرآنی از این مفهوم دارد را تبیین می کند. در این مسیر، نگاهی نیز به نارسایی ها یا کاستی های رویکرد های مذکور شده است. بر اساس یافته های مقاله حاضر مراد از نظام سازی قرآنی اصلاح اساسی امور انسانی مبتنی بر اصول قرآن کریم و دین مبین اسلام است و می توان کارکرد همه دانش های اسلامی را در قالب این اصلاح تبیین کرد . به مثل احکام اسلامی و تبع آن دانش فقه در واقع الزاماًت اجرایی این اصول در جامعه انسانی به شمار می روند. در این برداشت نظام سازی قرآنی نتیجه اصلاح امر انسانی است یعنی قرآن کریم اصول کلی حاکم بر نظامات انسانی مورد نظر خداوند را ارائه کرد ه و دانش های اسلامی دیگر در واقع بیان چگونگی اجرای این اصول هستند. در این میان دانش فقه نیز به مقتضای محدوده و موضوع خویش وظیفه ای بر عهده دارد که به دلیل اهمیت این دانش و برای تبیین بیشتر نمونه هایی از نقش دانش فقه در تسری اصل عدالت و نیز اصل تساهل و تسامح مورد اشاره قرار گرفته و در پایان به مهمترین چالش های پیش روی نظام سازی قرآنی اشاره شده است.
۴.

الگوی نظام سازی سیاسی قرآنی

نویسنده:

کلید واژه ها: بازطراحی نظام های اقتصادی نظام های اجتماعی نظام های سیاسی معارف قرآنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۹ تعداد دانلود : ۹۲
موضوع تحقیق، اموری است که دارای اهمیت استراتژیک و ضرورت راهبردی بوده، تحقق آن در تبیین تصویر مطلوب از تئوری حکومت اسلامی در جهان اندیشه نقشی تردید ناپذیر دارد. ادعای امکان این امر ریشه در انتظار ما از دین و گستره دخالت دین در دنیای بشر متدین داشته و شناخت ما از قرآن کریم و آموزه های سنت معصومین، ما را در طرح این ادعا جسور می سازد؛ کما اینکه تحقق آن متوقف بر تلاش علمی دانشمندانی محیط بر دو عرصه استنباط از منابع دینی و دانش های روز بشری است. باز طراحی نظام سیاسی برگرفته از قرآن کریم به عنوان الگویی برای تحقق این ادعا ارائه گشته و زوایایی از آن در این مقاله عرضه گشته است.
۵.

سازوکار (فرایند و روش شناسی) پژوهش میان رشته ای قرآن کریم

کلید واژه ها: تفسیر قرآن کریم مطالعات میان رشته ای پیشرفت روش شناسی سازوکار تفقه در دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۴۶ تعداد دانلود : ۱۳۳
پرسش از روش شناسی رویکرد پژوهش میان رشته ای ، پرسشی معطوف به مسئله پیشرفت است که در منظری سیستم نگر و سازوکار، سطوح مبانی پارادایمی، نظریه ای، مدل واره مفهومی، عملیاتی و سطح گفتمانی را دربردارد و در متن منظومه جامع ادراکات معطوف به رشد توسعه، در سند مرجع الگوی راهبری تحول در دو ضلع راهبردی نقشه جامع علم و علمی، با میانداری اصل ولایت تفقه در دین قابل جریان است. در میان آمدن انتظار رشد توسعه از دین و به تعبیری برآمدن مسأله پیشرفت همه جانبه، اقتضای روش شناسی مطالعات بین رشته ای و چند رشته ایِ مبتنی بر فرارشته ای پیشرفت شناخت را دارد که به ناگزیر، سه سطح مسأله شناسی، دین شناسی و آینده نگاریِ راهبردی را نیازمند است تا با این رهگذر بتوان از روش شناسی تفقه در دین و ولایتمندی آن در عرصه مدیریت فرهنگ و تحول سخن گفت.گذار از رویکرد جزءنگر حوزه های دانشی و رشته ای به رویکرد بین رشته ای به ویژه در مطالعات قرآنی، واسط یا مفصل پارادایمی خویش را نیافته است؛ این مفصل پارادایمی اندیشه و دانش پیشرفت است. از جمله علت های ناتوانی ورود این دانش ورزی به عرصه کارآمدی، عدم اهتمام به این حوزه واسط و مفصلی است. مقاله پیش رو مستند به رویکرد مرجع قرآنی (اصل هدایت به رشد)، به مدد روش شناسی پیشرفت نگر، بازخورند استنتاجی تا استنباطی و تحقیق و توسعه ای و روش شناسی های پشتیبانی چون روش شناسی سیستمی در ضمن ماتریس و الگوریتمی فرایندی، برآن است تا با پی افکنی اندیشه قرآن شناخت پیشرفت (بنیان معرفت شناخت مکتب تفسیری بایسته قرآنی) منظری از روش شناسی پژوهش آینده نگار راهبردی پیشرفت قرآنی را به همراه به سامان آوری سه نظام ترتیبی، تنزیلی و موضوعی آینده نگار تفسیر به دست دهد؛ بر این مدار، ظرفیت این مکتب تفسیری در سامان بخشی سند الگوی پایه پیشرفت اسلامی پیش رو می آید.
۶.

بررسی فراوانی مؤلفه های انگیزه پیشرفت در کتاب های ابتدایی با تأکید بر آموزه های قرآن و تفاسیر

نویسنده:

کلید واژه ها: انگیزه پیشرفت کتب درسی هدیه های آسمان و فارسی آموزه های قرآن و تفاسیر تحلیل محتوا

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۵ تعداد دانلود : ۹۷
استخراج مؤلفه های انگیزه پیشرفت از متن آموزه های اسلامی و به کارگیری آنها در کتب آموزشی در جهت پیشرفت و موفقیت دانش آموزان از اهمیّت بسزایی برخوردار است. لذا هدف از پژوهش حاضر «بررسی فراوانی مؤلفه های انگیزه پیشرفت در کتاب های فارسی (بخوانیم) و هدیه های آسمان ابتدایی (تألیف های جدید 1393-1395) با تأکید بر آموزه های قرآن و تفاسیر» است. روش پژوهش تحلیل محتوا است. روش تجزیه وتحلیل داده ها آمار توصیفی است. جامعه آماری نیز کتاب فارسی (بخوانیم) و هدیه های آسمان است. نمونه آماری همان جامعه آماری در نظر گرفته شد. ابزار پژوهش سیاهه تحلیل محتوا بود که روایی آن توسط متخصصان حوزه دینی و روان شناسی تأیید شد. نتایج پژوهش نشان داد کتاب های مذکور تا حد متوسطی به انگیزه پیشرفت توجه داشته اند. در این راستا بیشترین میزان توجه درکتاب فارسی (بخوانیم) سال سوم و هدیه های آسمان سال ششم و کمترین میزان توجه در بخوانیم سال اول و هدیه های آسمان سال دوم است. همچنین از میان مؤلفه های انگیزه پیشرفت بیشترین میزان توجه به مؤلفه ایمان به خدا، توکل و دعا و سپس مؤلفه های داشتن صبر، استقامت و پایداری و داشتن تلاش و پشتکاری در انجام هر کاری اختصاص یافته است. کمترین میزان توجه نیز به مؤلفه های مرکز کنترل درونی، رقابت سازنده (در حیطه علمی و ورزشی) و مسئولیت پذیری (پذیرفتن مسئولیت اعمال و خطا های خود) اختصاص یافته است.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۲۳