مهندسی جغرافیایی سرزمین

مهندسی جغرافیایی سرزمین

مهندسی جغرافیایی سرزمین دوره دوم پاییز و زمستان 1397 شماره 2 (پیاپی 4) (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

تحلیلی بر توسعه یافتگی مناطق شهری رشت با استفاده از تکنیک تاپسیس و آنتروپی شانون(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مناطق شهری توسعه یافتگی مدل تاپسیس مدل آنتروپی شانون کلانشهر رشت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲ تعداد دانلود : ۱۰۲
در این پژوهش به رتبه بندی و تعیین درجه توسعه یافتگی مناطق شهری رشت بر اساس 36 شاخص درپنج گروه آموزشی، بهداشتی درمانی، فرهنگی اجتماعی، اقتصادی تجاری و تاسیسات شهری پرداخته شده است. برای رسیدن به اهداف مطالعه از مدل های تاکسونومی عددی ، موریس و تاپسیس استفاده شده است. با به کارگیری این مدل ها و آنالیز هر یک از آنها مناطق پنج گانه شهر رشت رتبه بندی و سطوح توسعه یافتگی هریک به تفکیک مشخص گردیده است. نتایج مطالعات نشان می دهد که امکانات و خدمات بیشتر در مرکز شهر تمرکز یافته اند.از این رو نابرابری در مناطق پنج گانه با اختلاف زیاد مشاهده می گردد. به طوری که در آنالیز هر سه مدل مناطق یک و دو از وضعیت مطلوب تری برخوردارند ولی منطقه پنج جزء محرومترین مناطق می باشد در حقیقت با فاصله گیری از مرکز شهر از شدت برخورداری از امکانات و خدمات کاسته می شود. این امر حاصل نتایج سیاست های رشد قطبی است که در نتیجه آن تمام امکانات و قدرت در یک یا چند منطقه تمرکز می یابد و سایر مناطق به صورت حاشیه ای عمل می کنند. به دلیل نوع ماهیت و تفاوت شیوه ارزش دهی به شاخص ها درجه توسعه یافتگی مناطق مورد مطالعه در هر مدل متفاوت از دیگری است. از این به منظور رسیدن به نتیجه واحد در سنجش توسعه یافتگی مناطق درصد تغییرات شدت تغیرات و ضریب اختلاف محاسبه و نتایج حاصل به تفکیک شاخص ها استخراج گردیده است.
۲.

ارزیابی اثرات زیست محیطی طرح کنترل و بهره برداری از سیلاب حوضه آبخیز مود بیرجند(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: ارزیابی زیست محیطی راهبردی طرح کنترل و بهره برداری سیلاب حوزه آبخیز - مود بیرجند

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۰۶ تعداد دانلود : ۸۱
یکی از پروژه های آبخیزداری اجرا شده در ده سال گذشته طرح کنترل و بهره وری از سیلاب حوضه آبخیز مود بیرجند می باشد. از آنجا که رعایت ملاحظات زیست محیطی در ارتباط با اینگونه پروژه ها، ضرورتی اساسی در راستای دستیابی به توسعه پایدار به شمار می رود، ارزیابی عملکرد و اثرات زیست محیطی در قبل و بعد از اجرای طرح و پایش آن یسیار اهمیت دارد. در تحقیق حاضر به ارزیابی اثرات زیست محیطی بعد از اجرای طرح کنترل و بهره وری از سیلاب حوضه آبخیز مود بیرجند با استفاده از روش ارزیابی زیست محیطی SEA پرداخته شده است.  نتایج بدست آمده حاکی از عدم توجه مطلوب طرح به اهداف توسعه پایدار و SEA است (میانگین 0.39از مجموعه زیرمعیارها). به طوری که پایداری طبیعی محقق شده است. اما پایداری اقتصادی و اجتماعی کمترین رتبه را دارا می باشد و بیانگر عدم توجه طرح به ابعاد اقتصادی و بویژه اجتماعی توسعه پایدار می باشد. هرچند برنامه های آموزشی اجرا شده اما این برنامه ها جهت توانمندسازی اقتصادی بوده است و توجهی به جنبه های مشارکت مردمی، آگاهی و اعتمادسازی و پذیرش مردمی صورت نگرفته است. بدین لحاظ با بروز خشکسالی های چند دهه اخیر و رکود اقتصادی پیش آمده، روستائیان نیز بدلیل مواجهه با تنش های کم آبی و اقتصادی تصمیم به مهاجرت و یا تغییر فعالیت اقتصادی خود داده اند و در این میان تنازعاتی بر سر آب و مالکیت منابع پیش آمده است. این مسائل حاکی از لزوم توجه به ابعاد اجتماعی توسعه پایدار در طرح های آبخیزداری می باشد.
۳.

مکان یابی مساجد شهرستان رشت با بهره گیری از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) به روش AHP (مطالعه موردی: منطقه دو رشت)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مکان یابی مساجد سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) تحلیل سلسله مراتبی(AHP) رشت منطقه ی دو

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۶۰ تعداد دانلود : ۱۰۵
مسجد به عنوان عنصری مهم و مؤثر در شهرهای اسلامی، همواره به عنوان فضایی عمومی و مردمی کارکردهای مختلف و همه جانبه ای به خود گرفته و نقش پررنگی در حیات اجتماعی، اقتصادی، سیاسی، کالبدی و... شهر دارد. برای آن که مسجد بتواند نقش چند بُعدی خود را در توسعه ی زندگی اجتماعی و فرهنگی مسلمانان ایفا نماید، باید به نحوه ی استقرار آن در بافت شهری توجه ویژه ای نمود و تمامی ضوابط و اصول مکانی یابی را در ساخت آن به کار بست. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با تکیه بر مطالعات اسنادی و میدانی می کوشد، معیارهای مکان گزینی مساجد را سنجیده و بر اساس معیارهای اصلی و فرعی دریافت شده، مکان مناسب برای احداث مساجد جدید در منطقه ی دو شهر رشت را مشخص نماید. این مقاله به منظور انجام محاسبات کمّی و کیفی، از سیستم اطلاعات جغرافیایی(GIS) و فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(AHP) سود جسته است. برای این منظور این مقاله ابتدا پس از مطالعات اولیه و بازشناسی معیارها و زیرمعیارهای مؤثر در مکان یابی مسجد، با بهره گیری از نرم افزار به اولویت بندی و وزن دهی آن ها پرداخته است. نتیجه ی حاصل این که در میان معیارهای اصلی، معیارهای مذهبی نقش مهم تری نسبت به معیارهای شهرسازی و جمعیت بر عهده دارند و نیز در میان 10 زیرمجموعه، دسترسی آسان و همجواری با سایر کاربری ها از اهمیت بیشتری برخوردارند. در ادامه نتایجی نیز از بررسی نقشه های GIS به دست آمد، که مکان های مناسب برای احداث مسجد را پیشنهاد می دهد.
۴.

تحلیل و ارزیابی کاربری اراضی شهرستان خوی و ارائه مدلی مناسب در راستای شناخت توانمندی های منطقه ای(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کاربری اراضی توان اکولوژیکی سیستم اطلاعات جغرافیایی مدل تحلیل سلسله مراتبی شهرستان خوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۳۵ تعداد دانلود : ۸۲
با توجه به این که محیط زیست طبیعی توان اکولوژیکی محدودی را برای استفاده های بشر داراست، لذا ارزیابی توان سرزمین بستر مناسبی برای برنامه ریزی مناسب محیط زیست و کاربری اراضی فراهم می آورد از این رو، پژوهش حاضر سعی دارد وضعیت کاربری های مختلف در وضع موجود و میزان اختصاص آن به فعالیت های گوناگون در شهرستان خوی را مورد شناسایی و تناسب یا عدم تناسب آن را مورد ارزیابی قرار دهد. در این پژوهش که با روشی توصیفی- تحلیلی و بر اساس توان سنجی اراضی نگاشته شده است مراحل کار بدین ترتیب صورت پذیرفت:1- شناخت وضع موجود اراضی و میزان سرانه آن2- توان سنجی مناطق و مشخص کردن توان بالا اراضی در محیط GIS، با روش نظر سنجی از کارشناسان و تحلیل سلسله مراتبی3- مشخص کردن محدودیت های اکولوژیک و قانونی بر اساس ایجاد حریم های قانونی استاندارد4- استخراج اطلاعات نهایی به دست آمده در قالب نقشه و تحلیل کمی و کیفی آن. نتایج تحقیق حاکی از آن است که در وضع موجود شهرستان خوی، به غیر از کاربری های مسکونی، در سایر کاربری ها باکمبود فضای مورد نیاز مواجه اند. به علاوه، سطوح کمی از اراضی شهرستان خوی توان بالا برای کاربری های مختلف دارد. بطوریکه 470.43 کیلومترمربع و تنها حدود 26 درصد از اراضی، توان بالا برای فعالیت های مختلف دارد. همچنین از 279 روستا واقع شهرستان 90روستا و نیز 3 شهر خوی، ایواغلی و فیروق این شهرستان با محدودیت گسترس روبه رو هستند که باید با مدیریت صحیح از تخریب اراضی اطراف آنها و تغییر کاربری آن جلوگیری شود.
۵.

سنجش و تحلیل سطوح توسعه یافتگی نواحی روستایی شهرستان کوهدشت(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: توسعه یافتگی نواحی روستایی تاکسونومی شهرستان کوهدشت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۷۳ تعداد دانلود : ۹۴
بررسی نابرابری و وجوه آن در محدوده های جغرافیایی مختلف در سال های اخیر مورد توجه برنامه ریزان و سیاستمداران قرار گرفته است. در فرآیند برنامه ریزی و توسعه نواحی روستایی شناخت این نواحی از لحاظ وضع موجود و سطح توسعه یافتگی، تبیین عوامل مؤثر در توسعه و نهایتا تلاش برای حل مسائل و مشکلات و تأمین نیازها در راستای تعدیل نابرابریهای موجود از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این راستا شاخص ها می توانند منعکس کننده ابعاد مختلف اقتصادی و اجتماعی نواحی روستایی باشند و جمع آوری اطلاعات و داده های لازم پیرامون آن ها باعث میشود که بتوان کم و کیف توسعه را در زمینه های مختلف به طور دقیق نشان داد. هدف این مقاله سنجش سطوح مختلف توسعه یافتگی در نواحی روستایی شهرستان کوهدشت است. روش تحقیق از نوع کاربردی و به لحاظ روش شناسی توصیفی تحلیلی است. برای انجام این تحقیق از روش کتابخانه ای و اسنادی و همچنین آمار و اطلاعات منتشر شده از سوی مرکز آمار کشور استفاده شده است. اطلاعات و داده های جمع آوری شده با استفاده ازروش تاکسونومی عددی مورد سنجش قرار گرفته است. برای انجام تجزیه و تحلیل اطلاعات از نرم افزار Excel و همچنین جهت نمایش توزیع فضایی دهستان ها از لحاظ توسعه یافتگی از نرم افزار Arc GIS استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که دهستان های رومشکان شرقی با ضریب 0/37،گل گل با ضریب 0/50و رومشکان غربی با ضریب 0/52به ترتیب در بالا ترین سطح توسعه یافتگی قرار دارند.
۶.

تبیین جایگاه منوریل در حمل ونقل عمومی کلان شهر تهران با استفاده از مدل AHP(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: مترو منوریل حمل ونقل عمومی کلان شهر تهران فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۸۹ تعداد دانلود : ۱۰۰
سیستم های حمل ونقل ریلی نظیر مترو، قطار سبک شهری، منوریل و اتوبوس سریع السیر (BRT) مدتی است که جهت بهبود عملکرد و افزایش کارآیی سیستم حمل ونقل و ترافیک شهر تهران مطرح شده است. حال در اینجا این سؤال مطرح است که آیا منوریل در بین گزینه های مختلف از جایگاه و رتبه ای بالا در سیستم حمل ونقل عمومی شهر تهران با توجه به شاخص های در نظر گرفته شده در این مقاله برخوردار است؟ در این پژوهش برای پاسخ به این سؤال و برای تعیین جایگاه منوریل در بین گزینه های دیگر برای حمل ونقل عمومی شهر تهران (مترو، قطار سبک شهری، اتوبوس سریع السیر) و بر اساس 6 شاخص در نظر گرفته شده، از مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی (AHP) استفاده شده است. نوع تحقیق کاربردی و روش اصلی تحقیق توصیفی- تحلیلی است و برای کسب اطلاعات از روش مطالعه کتابخانه ای و خصوصاً منابع اینترنتی استفاده شده است و آمارهای موردنیاز هم از طریق مراکز دولتی تهیه شده است. در پایان پس از تعیین امتیاز نهایی گزینه های A (مترو)، B (منوریل)، C (قطار سبک شهری)، D (اتوبوس سریع السیر) و قرارگیری منوریل در رتبه ای بالاتر از قطار سبک شهری و اتوبوس می توان گفت که منوریل از جایگاه و رتبه ای بالا در سیستم حمل ونقل عمومی کلان شهر تهران برخوردار است.
۷.

بررسی عملکرد کمیسیون تغییر کاربری اراضی در طرح های هادی مصوب (مطالعه موردی شهرستان های ناحیه میانی استان اردبیل)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: کمیسیون تغییر کاربری اراضی روستایی طرح هادی استان اردبیل

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۳۲۳ تعداد دانلود : ۱۱۴
در طول تاریخ، انسان بیشتر مواد مورد نیاز برای تغذیه، لباس و مسکن خود را از زمین تأمین نموده است. زمین منبع غیرقابل جایگزینی است که به آسانی و با صرفه های اقتصادی قابل بازیافت نمی باشد. اهمیت زمین در روستا بیشتر است، برخلاف شهر که قابلیت تولیدی آن مورد نظر نیست و تنها به عنوان فرصتی برای استقرار کاربریها به آن نگاه میشود.کمیسیون تغییر کاربری اراضی در طرحهای هادی مصوب به منظور بررسی فنی و تصویب درخواستهای تغییر کاربری اراضی که درطرحهای هادی روستائی پیشبینی شده ، تشکیل گردیده است. تلاش این پژوهش بر تبیین روند تغیرات کاربری زمین در شهرستان های ناحیه ی میانی استان اردبیل است. این تحقیق توصیفی - تحلیلی بوده و از لحاظ بررسی عملکرد دستگاه اجرایی کاربردی نیز می باشد. امارمورد نیاز در این پژوهش از پرونده های کمیسیون تغییر کاربری بنیاد مسکن استان در روستاهای شهرستان های ناحیه میانی استان اردبیل طی 8 سال اخیر (1393-1386) اخذ شده است. به نظر می رسد دلیل اصلی افزایش میزان درخواست تغییر کاربری اراضی ارجاع شده به کمیسیون تصویب در شهرستان های ناحیه ی میانی استان اردبیل در این است که در برنامه ریزی کاربری اراضی طرحهای هادی روستایی شرایط اقتصادی و اجتماعی روستا در نظر گرفته نشده و بعضاً بلافاصله بعد از تصویب طرحهای هادی روستایی مالکین اقدام به درخواست تغییر کاربری نموده اند. .وجود بیشترین تعداد درخواست و موافقت با تغییر کاربری اراضی روستایی در شهرستانهای سرعین و اردبیل نشان دهنده ارزش افزوده زیاد این مناطق و سود جوییهای دلالان زمین می باشد.
۸.

شناسایی روستاهای هدف گردشگری در شهرستان زرین دشت با استفاده ازFAHP(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: گردشگری روستایی توسعه روستایی مدل سلسله مراتبی FAHP شهرستان زرین دشت

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۲ تعداد دانلود : ۱۱۵
هدف این پژوهش بررسی و شناسایی نقاط مستعد گردشگری روستایی است. تحقیق حاضر به لحاظ هدف کاربردی و به لحاظ روش انجام کار، توصیفی- تحلیلی است. در راستای تعین مناطق نمونه گردشگری برتر، پس از تبین مبانی نظری و تعریف معیارهای اصلی و مؤثر در انتخاب و توسعه فعالیتهای گردشگری، آمار و اطلاعات مورد نیاز از طریق بررسی های میدانی جمع آوری شده است. به منظور گردآوری اطلاعات در این تحقیق، از تکنیکهای مشاهده و تکمیل پرسشنامه از 30 نفر از متخصصان در زمینه گردشگری و اکوتوریسم در شهرستان زرین دشت استفاده شده است. جامعه آماری، روستاهای شهرستان زرین دشت و روستاهای هدف، روستاهایی هستند که در دو دهه اخیر، گردشگری در آنها رواج یافته و جنبه های مختلف و بخصوص کارکردی روستا را تحت تأثیر قرار داده است. به منظور رتبه بندی روستاها از مدل FAHP و برای ترسیم نقشه از GIS استفاده شده است. نتایج تحقیق نشان می دهدکه در معیار جاذبه های گردشگری روستای مزایجان ، در معیار اقلیم گردشگری روستای حاجی طاهره، در معیار تسهیلات و خدمات روستای دره شور، در معیار زیرساخت ها روستای حاجی طاهره، در معیار زیست محیطی روستای بن دشت بیشترین وزن را به خود اختصاص داده اند. همچنین یافته ها نشان می دهد که از مجموع تمام معیار ها، روستای حاجی طاهره بیشترین وزن و روستای شاه علمدار کمترین وزن را به خود اختصاص داده اند.
۹.

تحلیلی بر اثرات بکارگیری تکنولوژی های نوین آبیاری در توسعه کشاورزی مناطق روستایی (مطالعه موردی: بخش کهک استان قم)(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تکنولوژی های نو آبیاری توسعه کشاورزی بخش کهک( استان قم)

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۹۳ تعداد دانلود : ۱۰۱
مطالعه حاضر با هدف بررسی مقایسه ای بین روش های سنتی و نوین آبیاری و اثرات آن بر توسعه کشاورزی مناطق روستایی است. نوع تحقیق کاربردی توسعه ای و روش آن توصیفی همبستگی می باشد. جامعه آماری تحقیق ،کشاورزان استفاده کننده از دو شبکه نوین و سنتی آبیاری در بخش کهک استان قم می باشد که براساس فرمول کوکران، از 1734خانوار کشاورز، 129خانوار اجراکننده روش های نوین و 110 خانوار کشاورز اجراکننده روش های سنتی به عنوان حجم نمونه انتخاب شده اند. روایی پرسشنامه پس از چند مرحله اصلاح و بازنگری توسط اساتید جغرافیای دانشگاه اصفهان و کارشناسان جهادکشاورزی مورد بررسی قرار گرفت. پایایی ابزار پژوهش نیز از طریق انجام آزمون مقدماتی و تکمیل 30 پرسشنامه مورد تایید واقع گردید و ضریب آلفای کرونباخ نیز برای بخش های مختلف89 محاسبه شد. نتایج تحقیق نشان از ارتباط معنادار بین روش های سنتی و نوین آبیاری، به ویژه در زمینه اثرات اقتصادی و اجتماعی دارد . به طوریکه میزان t در روش سنتی در زمینه تأثیر اقتصادی (310/2-) و اجتماعی(543/2- )می باشد. این میزان در روش نوین در زمینه تأثیرات اقتصادی و اجتماعی به ترتیب (224/2-) و (455/2-) بوده است؛ با توجه به منفی بودن میزان t ،ملاحظه می گردد میزان میانگین اثرات اقتصادی و اجتماعی آبیاری نوین بیش از آبیاری سنتی است. همچنین نتایج تحقیق بیانگر علاقمندی روستاییان به استفاده از روش های نوین آبیاری است.
۱۰.

بررسی و تحلیل رشد هوشمند شهری بر پراکندگی توسعه شهری بهشهر(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: رشد هوشمند شهر فشرده محله های شهری شهر بهشهر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : ۱۱۲ تعداد دانلود : ۱۲۴
امروزه افزایش جمعیت علت اولیه ی گسترش سریع شهرها محسوب می شود، لیکن پراکندگی نامعقول آن اثرات نامطلوبی بر محیط طبیعی و فرهنگی جوامع می گذارد. تلاش های زیادی برای برطرف ساختن اثرات منفی گسترش پراکنده شهرها به عمل آمده که عمده ترین آنها راهبرد رشد هوشمند به عنوان یکی از راهکارهای مقابله با پراکندگی توسعه شهری است که در واقع رشد هوشمند جایگزینی برای پراکندگی محسوب می شود. هدف اصلی این تحقیق، بررسی و تحلیل رشد هوشمند شهری بر پراکندگی توسعه شهری شهر بهشهر می باشد. برای دستیابی یه این هدف از 5 شاخص (آموزشی، کالبدی، خدماتی، زیست محیطی و حمل و نقل) استفاده شده است. روش تحقیق به صورت توصیفی – تحلیلی می باشد. اطلاعات اولیه از طریق روش اسنادی (جستجوی کتابخانه ای) و داده های آماری از طریق شهرداری شهر بهشهر گردآوری شدند. برای تجزیه و تحلیل داده ها از مدل های کمی برنامه ریزی، از جمله تصمیم گیری های چندمعیاره ی تاپسیس و هلدرن استفاده شده است. بررسی های صورت گرفته نشان داد که بر اساس مدل هلدرن، در دهه های 1355-1385 حدود 60 درصد از رشد مساحت شهر با رشد جمعیت هماهنگ بوده و 40 درصد باقیمانده دارای رشدی ناموزون، افقی و اسپرال شهری بوده است. اما بر اساس محاسبات انجام گرفته در مدل تصمیم گیری چندمعیاره ی تاپسیس بیانگر آن است که از لحاظ شاخص آموزشی، محله 2، در شاخص کالبدی، محله های1و4و5، از لحاظ شاخص زیست محیطی، 1و3و4و5، در شاخص حمل و نقل، محله ای 1 دارای بیشترین رتبه را به خود اختصاص داده اند اما از لحاظ شاخص خدماتی تمام محله های شهر بهشهر از نظر امکانات رفاهی و خدماتی در سطح محروم می باشند.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۱۹