تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی

تحقیقات تمثیلی در زبان و ادب فارسی دوره 3 بهار 1390 شماره 7

مقالات

۱.

بررسی زبانی و ادبی کتیبه ی داریوش در نقش رستم (DNb)

نویسنده:
حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 799 تعداد دانلود : 304
فارسی باستان، گونه ی زبانی به کار رفته به خط میخی در سنگ نوشته های شاهان هخامنشی (سده های ششم تا چهارم پیش از میلاد) است که در حقیقت نشان دهنده ی گویشی از گویش های ناحیه ی پارس و یکی از گویش های جنوب غربی ایران است. این زبان با واژه هایی از گویش دیگر و با گونه هایی کهن گرا نوشته شده است و به خوبی ویژگی های سبکی و زبان ادبی بودن را در خود دارد. در کتیبه ی فارسی باستان آرامگاه، داریوش که در کنار در ورودی آرامگاه داریوش نوشته شده و به کتیبه ی DNb معروف است، داریوش خود را در یک هیأت شاه آرمانی معرفی می کند که می توان آن را «آیین شهریاری» نامید و داریوش می خواهد خود را در آن آیینه جای دهد و در قالب پیامی به گوش جهانیان برساند. مقایسه ی نوشته های دیگر داریوش با این کتیبه ی آرامگاه که آخرین سخنان اوست، این تصور القا می شود که این کتیبه شاید نوعی وصیت نامه باشد. در بند آخر کتیبه ی داریوش، شامل ده سطر اندرزی است که به یکی از جوانان جامعه که احتمالاً از آنانی که در صف سربازان جاویدان یا فرماندهان آینده قرار می گیرند، می دهد. از دیگر ویژگی های این کتیبه، مسائل و مباحث اخلاقی است که داریوش بر آن تأکید فراوانی دارد.  
۲.

«داعی» شاعری گم نام درگستره ی ادب پارسی

نویسنده:

کلید واژه ها: داعی دیوان زاویه اندیشه جنبه های فنی عناصرمعنوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 999 تعداد دانلود : 40
رکن الدین دعویدار قمی از شاعران ذواللسانین قرن ششم و اوایل قرن هفتم است. تخلّص وی در شعر «داعی»است.اصل  دیوان داعی در دست نیست. تنها گزیده ای از دیوان پارسی و تازی او به جای مانده که اغلب به شکل «قصیده» و در مدح حاکمان سروده شده است. در این جستار، تلاش نگارنده بر آن بوده است که با معرفی و شناساندن رکن الدین دعویدار، نقاب از چهره این شاعر گم نام بردارد و بیش از گذشته، عذوبت سخن و قدرت سخنوری او را نشان دهد. از دیگر سو کوشیده است با موشکافی اشعار و تدقیق در دیوان شاعر، پاره ای از زوایای نگرش دستگاه اندیشه شاعر و جنبه های ادبی وعناصر معنوی چکامه های پارسی و تازی او را بنمایاند.  
۳.

«بررسی پسوند و پیشوندهای مشترک زبان ارمنی و زبان های ایرانی باستان»

کلید واژه ها: پسوند پیشوند زبان های ایرانی باستان زبان ارمنی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 38 تعداد دانلود : 67
هنریک هوبشمان در 1877 نشان داد که زبان ارمنی شاخه مستقلی از زبان های هند و اروپایی هستند. زبان ارمنی بر اثر تماس و برخوردهای نزدیک ملت ایران در دوران باستان به مقیاس زیادی از زبان فارسی تاثیر پذیرفته است. خویشاوندی زیادی بین زبان ارمنی و زبانهای ایرانی باستان مشاهده می شود که برخی از آنها ناشی از وام گیری واژه ها در زبان ارمنی از ایرانی باستان می باشد در این مقاله نگارنده قصد دارد که به بررسی تعدادی واژه های ارمنی که دارای پسوند یا پیشوند اند و از زبان های ایرانی باستان وام گرفته شده اند بپردازد. از جمله پسوندهای شاخصی که در زبان ارمنی وارد شده اند می توان؛ pet- estan ، aran، ak، ... و تعدادی پیشوند؛ ham-، - dž  ، ... نام برد. یافته های مطالعه حاضر، ثابت می کند که تعدادی از پسوند و پیشوندهای زبان ارمنی از زبان های ایران باستان قرض گرفته شده است.  
۴.

تجلّی صفات ائمه هدی (ع) در دیوان خاقانی

کلید واژه ها: خاقانی مذهب چهارده معصوم (ع) مدح و ستایش ائمه دین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 678 تعداد دانلود : 228
محققان بر این باورند که خاقانی در مذهب بر طریقه تسنن و پیرو شافعیه بوده است و ملاک خود را اشعاری می دانند که بدیل برای بعضی از ائمه شافعیه سروده است . اما با نگاهی به اشعار خاقانی، ارادت خاص ایشان به ائمه معصومین را در می یابیم. حضرت علی (ع) و حضرت امام زمان (عج)، بیش از دیگران مورد تلمیح و اشاره خاقانی بوده اند. او در چندجا از اشتیاقش برای زیارت امام رضا (ع) سخن می گوید. همچنین تلمیحات وتضمینات خاقانی به احادیث معتبر شیعه درباره حضرت علی و نیز اشعار او در رثای امام حسین(ع) و تلمیحاتی که به واقعه کربلا دارد، می تواند گواه مدّعای ما در باب علاقه مندی او به مذهب تشیّع باشد. اطلاعات و آگاهی های خاقانی از امامان تنها به احادیث ختم نمی شود، او درباره جزئیات زندگی و تاریخ سیاسی دوران امامان، معصوم اطلاعات وسیعی دارد و به بسیاری از آنها اشاراتی کرده است. هرچند خاقانی، چندان به مفهوم انتظار نپرداخته است اما اشاره به «مهدی صاحب الزمان» و نیز روایاتی که درباره دجّال وجود دارد، در دیوان او به وفور یافت می شود و بارزترین ویژگی که او در وجود آن حضرت دیده است،مسأله اقامه عدل به دست ایشان می باشد که به صراحت از ممدوح خویش خواسته است تا خود را به این صفات آراسته گرداند.  
۵.

ساختار زبان شفیعی کدکنی در « هزاره ی دوم آهوی کوهی

نویسنده:

کلید واژه ها: زبان شعر اندیشه نادستور مندی زیبایی و تصویر

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 911 تعداد دانلود : 212
در این مقاله، ابتدا با تکیه بر دو تعریف و توصیف دکتر شفیعی کدکنی از شعر، اولا" «زبان»  به مثابه ی یکی از عنصرهای سازنده و نیز بستری که «شعر چونان حادثه ای در آن روی می دهد»، بررسی گردیده و ثانیا" به نقش ارتباطی و یگانه ساز آن در میان «نجواگر و شنونده»، اشاره شده است. بنابراین، مباحثی نظیر تفاوت زبان شعر و زبان روزمره، «نارسایی زبان در القای ما فی الضمیر»، «زبان و اندیشه» و «زبان و جامعه» به اختصار مورد بحث قرار گرفته است. در پی این مباحث به،کهن گرایی شفیعی کدکنی و استفاده ی قابل ملاحظه اش از واژگان محاوره و محلّی به مثابه ی عنصرهای زبانی، واژه های مشتق و مرکّب متن و طرز ساخت آن ها، ساختارهای نامتعارفی نظیر جمع بستن اسامی، بیرون هنجارهای شناخته شده ی زبان، صفت و ساختار و جنبه های زیبا شناختی آن و به طور کلی مسایلی که عدول از قواعد دستور را نشان می دهند، اشاره شده است. سرانجام با طرح مساله ی «زبان و زیبایی» و تحلیل برخی از ترکیب های اضافی تشبیهی و استعاری و نیز ترکیب های پارادوکسی متن، این نوشته را به پایان برده ام.  
۶.

دو شخصیت هم نام اصفهانی

نویسنده:

کلید واژه ها: جمال الدین اصفهانی خاقانی شروانی سلجوقیان اتابکان تحفه العراقین

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 731 تعداد دانلود : 112
اصفهان، دو شخصیت به نام جمال الدین دارد. یکی جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، سخنور توانا و بنام سده ششم که نام و اشعارش بر همگان به ویژه پژوهندگان شعر ادب فارسی آشناست و در این مقال ما را سر پرداختن به او نیست، و دیگری محمدبن علی بن منصور، معروف به جمال الدین اصفهانی، وزیر نیکوکار عصر سلجوقی است که او هم در سده ششم می زیسته. و در قیاس با جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی گمنام تر و ناشناخته تر است. از قضا خاقانی شروانی، دیگر قصیده پرداز و سخنور سده ششم، با این هر دو جمال الدین دوستی و ارتباط داشته. درباره آشنایی و نیز معارضات خاقانی با جمال الدین عبدالرزاق اصفهانی، در تذکره های ادبی، کتاب های تاریخ ادبیات و نقدهای ادبی به تفصیل سخن رفته و ما از ذکر آن در می گذریم. آنچه موضوع اصلی این مقاله است، معرفی شخصیت، شرح احوال و نقد روزگار جمال الدین اصفهانی وزیر و شرح مکارم و صفات اخلاقی او از زبان مورخان و نیز ذکر خیر او در اشعار خاقانی شروانی است.
۷.

توبه از دیدگاه عطار

نویسنده:

کلید واژه ها: عطار توبه پیر توبه عام توبه خاص

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 198 تعداد دانلود : 170
عطار، عارف نام آور و شاعر بزرگ عرصه ادب فارسی است . او علاوه بر آنکه آثار گران سنگی به فرهنگ و ادب ایران عرضه کرده، دیدگاه های خاصی نیز در برخی مسائل عرفانی ارائه نموده است. او وعظ و تحقیق را با درد و سوز آمیخته و جذبات روحانی را با الفاظ لطیف بیان کرده است. در سیر تصوف و عرفان اسلامی، قرن ششم به دلیل ورود شعر به عرصه عرفان قابل توجه است و در شکل گیری این سنت ادبی، عطار مقدم شعرایی است که در این زمینه از سنایی پیروی کرده اند. بنابراین بررسی دیدگاه های خاص عطار در زمینه های مختلف عرفانی در شناختن عرفان اسلامی و ایرانی بسیار موثر است. توبه از جمله مقام های عرفانی است که سالک در تزکیه نفس به عنوان اولین مقام باید آنرا تجربه کند. از نظر عطار، توبه دهنده حقیقی خداست و توبه مراتبی دارد . او در مثنوی های خود به توبه عام و در غزل به توبه خاص نظر دارد. نقش پیر در توبه، قابل انکار نیست، او یاور و دستگیر سالک در سلوک است، بنابراین عطار چهره دقیقی نیز از پیر در آثار خود ارائه و لزوم تبعیت مرید را از او گوشزد کرده است. به هرحال، عطار به طور نسبتاً کامل از توبه و مراتب آن در آثار خود سخن گفته است. هر چند برخی از نظرات او منطبق با نظرات عرفای پیشین و معاصر اوست، اما در مواردی نیز تعاریفی دوباره  ارائه کرده و نظراتی خاص خود دارد.  
۸.

«بررسی تأثیر حکومت های مغول و تیموری برگسترده شدن اندیشه های عرفانی»

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 728 تعداد دانلود : 277
ادبیات، زاییده ی فکر و اندیشه ی شاعرانی ونویسندگان  است که درقالب نظم و نثر تبلور پیدا می کند. آنچه که فکر و اندیشه ی آدمی را جهت دار می کند وبه آن انگیزه و هدف می دهد تا به موضوعی بیندیشد، اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جامعه است، زیرا فرد از جامعه جدا نیست، سختی ها و راحتی ها و فرهنگ حاکم بردوران در اهمیت دادن یا بی توجهی به امری، نیازها و شادی ها را مشخص می کند. ادیب و شاعر نیز متأثر از چنین اوضاعی، فکر خود را هدایت می کند. دوره ی مغول و تیموری از دوره های بسیارمؤثر درشکل گیری موضوعات ادبی این دوره است. اوضاع داخلی حاکم برجامعه، فرهنگ مغول و آزادی دینی و اعتقادات خرافه پرستی مغولان، زمینه های مساعدی را برای گستردگی اندیشه های عرفانی فراهم آورد. دراین مقاله سعی شده است با مطالعه و بررسی تاریخ دوره ی مغول، عوامل اصلی در توسعه ی تصوف و عرفان استخراج گردد.  

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۵۳