۱.
کلید واژه ها:
ادبیات غنایی خسرو و شیرین لیلی و مجنون نمادپردازی پرندگان
نمادها بخشی از فرهنگ یک ملت هستند که برای درک بهتر اسطوره ها و آثار ادبی آن ملت باید به مفاهیم آن ها پی برد. نماد، علامت، اشاره یا کلمه ای است که پیامی گاه متناسب با ظاهر و گاه ورای معنی ظاهری خود دارد. نمادها در تمامی عرصه های هستی جایی برای خود گشوده اند. جانوران، گیاهان، آدمیان، اشیا و ... مصادیقی هستند که با نمادها در پیوندند. این پژوهش بر آن است تا به این پرسش ها پاسخ دهد که بسامد نام پرندگان در خسرو و شیرین و لیلی و مجنون چگونه است؟ هر یک از پرندگان در این دو اثر در چه مفاهیم نمادینی به کار رفته اند؟ آیا بین مفهوم نمادین آن ها تطابق وجود دارد یا خیر؟ برای به دست آوردن پاسخی علمی، نخست این دو اثر مورد مطالعه ی دقیق قرار گرفته؛ آن گاه مفاهیم نمادین نهفته در لابه لای پیام ها و صورخیال موجود در این دو اثر برجسته شده؛ نیز مفاهیمی که دارای مایه های غنایی هستند مشخص گردیده؛ سرانجام به مقایسه ی این مفاهیم با زبان نمودار پرداخته شده است.
۲.
کلید واژه ها:
محمود مشرف آزاد تهرانی شعر نو صورخیال تخیل عاطفه
محمود مشرف آزاد تهرانی، یکی از شاعران مطرح دهه چهل می باشد؛ بررسی صور خیال در اشعار او به عنوان شاعری تأثیرگذار بر شعر نو فارسی، علاوه بر اینکه منجر به کشف نوآوری های او در زمینه تخیل می گردد، زوایایی از عواطف، احساسات و شرایط اجتماعی و سیاسی او را نیز آشکار می سازد. در این تحقیق که با روش فیش برداری و کتابخانه ای انجام شده، سه فرضیه مبنای کار قرار گرفته است. اینکه مشرف نیز مانند بسیاری از شاعران معاصر از میان صور خیال، به عنصر تشخیص و از میان عناصر سازنده خیال، به طبیعت و اشیای محسوس طبیعی توجّه بیشتری نشان داده است و دیگر اینکه عواطفی که با تخیل او در هم آمیخته و تجربه های شعری اش را پدید آورده است نه از نوع عواطف فردی که از نوع عواطف اجتماعی و برخاسته از دردها، رنج ها و امیدهای مشترک او با مردم جامعه اش می باشد و مشرف شاعری است که توانسته علاوه بر خلق تصویرهای زیبا از عهده تعهد و مسؤولیتی نیز که به عنوان یک هنرمند در قبال اجتماع خود داشته به خوبی برآید.
۳.
کلید واژه ها:
موانع وصال ویس و رامین موبد عاشق و معشوق
یکی از عناصر مهم، جذاب و هیجان انگیز داستان، گره افکنی (complication) است. موانع وصال، کلیشه ای ترین و در عین حال جالب ترین گره هایی هستند که داستان سرایان نامی به زیبایی هرچه تمام تر، از آن بهره برده اند. سراینده منظومه غنایی «ویس و رامین »نیز از زمره این داستان سرایان است. این موانع علاوه بر این که به زیبایی داستان می افزایند، خواننده و شنونده را به پیگیری ماجرا، ترغیب می نمایند و روح او را تشنه دانستن می سازند؛ به گونه ای که تا به مرحله گره گشایی (resolution) که اغلب در پایان داستان می آید، نرسد؛ سیراب نمی شود. «ویس» در این منظومه، عاشقانی به نام های «ویرو»، «موبد شاه» و «رامین» دارد. از آن جا که «ویرو» به زودی از صحنه داستان خارج می شود عوامل بازدارنده وصال «موبد شاه» و «رامین»- که درگستره داستان حضور بیشتری دارند– با مطالعه مستقیم داستان و ذکر شواهد شعری، مورد واکاوی قرار می گیرند. براساس این پژوهش، عوامل بازدارنده وصال برای «موبدشاه» بیش از «رامین» است؛ نقش زنان در وصال و هجران عاشق و معشوق بسیار برجسته است و به سبب حمایت «ویس» و «دایه»، سرانجام، پیروز این میدان عشق، «رامین» است.
۴.
کلید واژه ها:
حافظ رنگ طبیعت صدا جمال شناسی
هنرمندان از دیرباز با تأثیرات رنگ ها آشنا بوده اند و معماری و رنگ آمیزی کاشی های ایرانی این پیوند را تثبیت کرده است. اما در دوران معاصر کشفیات و دریافت های علمی نوع برداشت و سمبل های نهادینه شده را دچار تزلزل کرده و روان شناسی معاصر درک تازه ای از رنگ ها را ارائه می کند. این تفاوت ها گسترده و زیاد نیست، چرا که حس دریافت ذاتی و فطری انسان ها نمی تواند به راحتی دچار تحول شود. این فرایند را در سروده های شاعران فارسی زبان می توان به نیکی تحلیل کرد. رنگ و تحلیل آن در شعر خواجه حافظ کمتر مورد توجه واقع شده است. این مقاله نمادشناسی، جمال شناسی، روان شناسی، تأثیر اجتماعی رنگ ها، پیوند رنگ و صدا و طبیعت را در شعر حافظ بررسی کرده است. این بررسی نشان می دهد که حافظ در حوزه ی رنگ و طبیعت برخوردی ذهنی گرایانه با مفهوم طبیعت دارد او در ابیاتش به کمک معانی مختلف واژه ی رنگ و در سایه ی ایهام تناسب شبکه ی منسجمی از رنگ ها را درهم می تند. در حوزه ی نمادشناسی، رنگ فیروزه ای که نمادی مذهبی نیز هست، در شعر او برجسته می شود و همچنین تأثیرات سیاسی و اجتماعی و عرفانی رنگ سیاه هم از نگاه حافظ پوشیده نمی ماند.
۵.
کلید واژه ها:
مهابهاراتا بهگودگیتا آز کرشنا ارجونا
بی گمان شاهنامه فردوسی و مهابهاراتا از بزرگ ترین شاه کارهای حماسیِ تاریخ ادب جهان اند. دفتر ششم مهابهاراتا با نام بهگودگیتا، به زعم بسیاری از منتقدان، فلسفی ترین بخش مهابهاراتاست که نمودی از ژرف ترین اندیشه های حکمی و عرفانی هندی را در پیش می نهد. این اثر با تزلزل حاصل از تردیدِ ارجونا، پهلوان سپاهِ خیر، از گرفتار شدن در چنگال آز و کژی آغاز می شود که باعث کناره گیری او از رزم فرجامین شده است. پس از آن گفت وگویی درازدامن میان این سلحشور و کرشنا، اوِتاری در هیات حکیمی فرزانه، است که با تبیین سه راه کار، چراغ های دانستگی را روشن نموده و غبار تردید از ذهن و ضمیر ارجونا سترده راه رستگاری را بدو می نمایاند. از سویی شاهنامه بزرگ ترین اثر حماسی فارسی است و آز از بن مایه های تکرار شونده در سراسر این شاهکار ادبی است که البته هر کجای شاهنامه ذکری از آن رفته است ردپای خرد را نیز می توان دید که چون سپری گران در برابر این رذیلت در پیش نهاده شده است. این مقاله تحلیلی است گذرا به این راهکارهای اسطوره ها برای مقابله با آز: خرد ایرانی و دانستگی هندی.
۶.
کلید واژه ها:
خرابات ادب فارسی تطور معنایی معنی حقیقی معنای عرفانی
خرابات در ادبیات فارسی هم به معنی حقیقی و منفی، به میکده و محل فسق و فجور و هم به معنی مجازی و مثبت، به جایگاه پاکبازی و فناگاه عاشقان و عارفان دلالت می کند. شاعران زبان فارسی در قلمرو این واژه مضامینی بکر آفریده اند. گرد آمدن معانی متناقض در این واژه و در عین حال بسامد بالای کاربرد و تبدیل آن به اصطلاح کلیدی و مهم در متون ادبی و عرفانی، سبب شده جایگاه درخور توجهی پیدا کند. بدین منظور، در این تحقیق ریشه شناسی و تطور و بار معنایی "خرابات" در متون ادبی و عرفانی مهم بررسی شد. بنابر این مطالعه، واژه خرابات ریشه و خاستگاه های مختلفی دارد. معنای ساده و منفی آن به مفهوم مثبت عرفانی تطور یافته است و به مکان براندازی نام و ننگ، محل تزکیه درون و رهایی از خرافات و طامات و رسیدن به مقام فنای فی الله تبدیل شده است.
۷.
کلید واژه ها:
عشق حقیقی عشق مجازی محبت سنائی ملاصدرا
«عشق» یکی از موضوع های ارزنده ای است، که بیشتر عارفان و فیلسوفان اشراقی بدان نظر داشته اند و درباره اش به سخنوری پرداخته اند. آنان عشق را مبنا و اساس عالم می دانند که به واسطه ی آن، همه ی موجودات از ادنی تا اعلی، در جنبش اند و به سوی منبع و منشأ «عشق» یعنی ذات حق تعالی در حرکت هستند. سنائی غزنوی و ملاصدرای شیرازی، دو تن از عارفان و فیلسوفان اشراقی هستند که در آثار و نوشته هایشان «عشق» نقش کلیدی و محوری دارد. نزدیکی دیدگاه هایشان را به راحتی می توان در آثار و اشعار سنائی و کتاب شواهد الربوبیه ی ملاصدرا دید. «اهمیت عشق» «سریان عشق» تقسیم بندی «عشق» به «عشق حقیقی» و «عشق مجازی» «تقارن محبت و عشق با درد و رنج» «عشق مجازی پلی برای رسیدن به حقیقت» «فناء فی الله» از جمله موضوع هایی است که سنائی غزنوی و ملاصدرا در آنها هم عقیده اند. در این جستار بر آنیم تا پس از بیان تعریف «محبت و عشق» تشابه دیدگاه سنائی غزنوی و ملاصدرای شیرازی را بررسی کنیم.
۸.
کلید واژه ها:
عشق جامی لیلی و مجنون یوسف و زلیخا
عشق و محبت از اساسی ترین مباحث عرفان نظری و عملی است. در واقع، تجلّی عشق است که تمام مراتب خلقت را ایجاد می کند و به ظهور می رساند و در مسیر کمالیّه موجودات به سوی حق نیز همین عشق است که ایجاد حرکت و کمال می کند و مرتبه به مرتبه، آن ها را تا خود حق می رساند. بحث عشق در ادبیات فارسی دامنه ی گسترده ای دارد. داستان عشق لیلی و مجنون از جمله منظومه های غنایی فارسی است که از دیر باز مورد استقبال نویسندگان و شعرای فارسی زبان و غیر آن گرفته است، همچنین داستان «یوسف و زلیخا» نیز از جمله داستان هایی است که در ادبیات فارسی بازنمودی گسترده داشته است. غور و تفکّر نمود در هر یک از این داستان ها یعنی قصه ی عشق «لیلی و مجنون» و «یوسف و زلیخا» هر یک جان و روحی دوباره به کالبد آدمی می بخشد و آیینه ی زنگار گرفته ی درون را صیقل می دهد. جامی در تعریف عشق به این نتیجه رسیده که دل سراپرده عشق است و آن دلی که از عشق بی بهره است جسمی بی حیات است. وی معتقد است که جه ان و هر چه در اوست از نفخه ی عش ق آفریده شده است او عشق را گوهر و اکسیر حیات می داند که باعث سرزندگی و سازندگی آدمی است و همگان را به عشق ورزی ترغیب می کند.
۹.
کلید واژه ها:
نظامی خسرو و شیرین شعر غنایی نمایش نامه گفت و گو شخصیت پردازی
منظومه خسرو و شیرین نظامی به عنوان نمونه ای عالی از ادب غنایی فارسی، ابعاد مختلفی از نوع نمایشی را در خود جای داده است. خسرو و شیرین نظامی از جهت گفت و گو و شخصیت پردازی بسیار غنی است، چه آنجا که دیالوگ مطرح می شود و چه در قسمت هایی که وجود مونولوگ ایجاب دانسته شده است. در این مقاله شده است با آوردن نمونه هایی از داخل متن به بررسی و تحلیل شخصیت ها و مکالمات آن ها در این اثر بپردازد و در نهایت به خوانندگان این باور داده شود که نمایشی بودن یک اثر با ادبی بودن آن منافاتی ندارد، خواه از نوع ادب غنایی باشد یا سایر انواع آن.
۱۰.
کلید واژه ها:
خداشناسی شاهنامه دعا نیایش عبادت
فلسفه آفرینشِ انسان، بندگی، عبادت و عبودیت است و شرط اجابت دعا، شناخت نسبی خداوند و توجه نسبی به دعا است؛ هر توجهی به سوی خدا، هرارتباط قلبی بادستگاه الوهیت دعا و عبادت است. قوی ترین نحوه برقراری ارتباط انسان با خالق در دعا نمودار می گردد نیایش به معنای مناجات نزد فردوسی شاید بیش از سایر شاعران کاربرد داشته باشد، اشخاص شاهنامه در تنگنا پس از تطهیر، در خلوت پیشانی بر درگاه باری تعالی سائیده، با تضرع خواهان بازگشایی گره از مشکلات خود می گردند و گاه بدون اندیشیدن به خواسته ای، با خدای خود خلوت گزیده، ابراز بندگی می کنند. در شاهنامه در پایان بعضی دعاها تصریح به استجابت دعا شده است. دعا در شاهنامه از نظر محتوایی دارای تنوع است. این مقاله کنکاشی است در شاهنامه از منظر نیایش های آن که با هدف شناخت خداشناسی در شاهنامه صورت گرفته است.
۱۱.
کلید واژه ها:
مولانا شمس اصطلاحات موسیقایی جادوی مجاورت معنی آفرینی با اوزان دوری
در شعر فارسی هیچ شاعری در شرح و تعبیر مضامین حکمی و عرفانی به اندازه مولانا جلال الدین محمد بلخی رومی (604 - 672 ه . ق) از اوزان و ظرفیت های گوناگون موسیقی بهره برنگرفته است و هیچ سخنوری به اندازه مولانا پای موسیقی را در مضامین گوناگون شعر در میان نکشیده و در تبیین مباحث عرفانی و حکمی چنگ در چنگِ موسیقی نداشته است و در حدّ مولانا از اصطلاحات موسیقایی و نام موسیقیدانان و نیز نام سازها اعم از بادی و ضربی در بیان حقایق عرفانی مایه برنگرفته و در استفاده از افاعیل عروضی و اوزان دوری و اوزان مختلف در یک غزل و جادوی مجاورت حروف و کلمات و انگیزش معانی مختلف در اصطلاحات عرفانی بهره نیافته است، حتّی در عرفان عاشقانه، هیچ شاعری در بیان آداب عبادات و سیر و سلوک که از تعلیمات متداول صوفیه است به اندازه جلال الدین دست در گردن عروس دل ربای موسیقی نداشته و در استفاده از کتب و رسایل عرفا و معارف مأثوره از بزرگان این سلسله مانند او منشأ هدایت طالبان طریقت و شریعت و حقیقت نبوده است.
۱۲.
کلید واژه ها:
شعر انقلاب عناصر تعلیمی تحول ادبی دگردیسی زبان
انقلاب سال 57 بزرگ ترین حادثه بعد از انقلاب مشروطه در تاریخ ایران به شمار می رود. هر انقلابی در بطن خود علاوه بر مسایل و موضوعات گوناگونی که با خود همراه دارد، به یک تجربه ادبی جدید نیز منجر می شود. هر چند عده ای معتقدند شعر پس از انقلاب به سوی نوعی دگردیسی (نه نوآوری) حرکت کرده است اما قالب های سنتی در هم نشینی با قالب های نوین شعر ایران از لحاظ آرمان، عواطف و رویکرد به دگرآفرینی های ساختار صور خیال، قالب و ... توانسته است روندی پیشرو داشته باشد. یکی از مهم ترین تحولاتی که در شعر دوره انقلاب اسلامی علاوه بر موارد فوق به وقوع پیوسته است، بی شک دگردیسی در زبان شعراست. از آن جا که محور اغلب تفکرات شعراء در اطراف قطبی جدید از عناصر تعلیمی، اخلاقی، ارزش ها و آیین های نو پرسه می زند، لذا فرهنگ و آداب برخاسته از چنین خواهش هایی به شکل های گوناگون در زبان شعر انقلاب تبلور یافته و آن را دچار تحول و دگرگونی کرده است.
۱۳.
کلید واژه ها:
غزل ملامتی مضامین تعلیمی مثنوی
ادب تعلیمی همواره یکی از گسترده ترین عرصه های هنرنمایی بسیاری از سخنوران و پدیدآورندگان آثار ادبی بوده است، که به واسطه ی خلاقیت و جاذبه ی سخن، به آموزه ها و تعالیم خویش اثربخشی و توان نفوذ ده چندان در دل مخاطبان بخشیده اند. منظومه ی «دستورنامه» نزاری قهستانی، مثنوی کوتاهی است که به ظاهر در شرح آداب و رسوم باده نوشی و به انگیزه ی تعلیم و اندرز فرزندانش سروده است. اما آشنایی با ویژگی های سبکی و محتوایی دیگر سروده های نزاری به ویژه در قالب غزل و دقت و بررسی دگرباره در دستورنامه نشان دهنده ی مشترکات محتوایی فراوانی در میان مضامین غزلیات وی و دستورنامه می باشد؛ که عمدتاً بازتابی از انگیزه ها و خواست های ملامتی نزاری است. پی بردن به این مشترکات، زمینه ی دریافت معانی تازه ای را از این منظومه فراهم می سازد، به گونه ای که می توان گفت: محتوای دستورنامه در واقع بازآفرینی مضامین رایج ملامتی غزل فارسی در قالب مثنوی است.
