تفکر و کودک

پژوهش حاضر به بررسی تأثیر یادگیری به شیوة مشارکتی در تفکر خلاق (سیالی، انعطاف پذیری، اصالت، بسط) دانش آموزان پایة پنجم ابتدایی در درس علوم تجربی می پردازد. این پژوهش به روش نیمه آزمایشی و با استفاده از طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل صورت گرفته است. جامعة آماری این پژوهش شامل همة دانش آموزان پسر پایة پنجم ابتدایی شهرستان کوهدشت در سال تحصیلی 1390-1391 بالغ بر 300 نفرند که از میان آنان 45 نفر به صورت تصادفی، به منزلة نمونة پژوهش، انتخاب شدند و در دو گروه کنترل و آزمایش نیز به شکل تصادفی جای گرفتند. روش نمونه گیری از نوع نمونه گیری تصادفی خوشه ای بوده است و برای جمع آوری داده ها از آزمون خلاقیت تورنس استفاده شده است. میانگین ضریب پایایی برای آزمون تصویری تورنس، از 88% تا 96% گزارش شده است (Torrance, 1974) و برای تجزیه و تحلیل اطلاعات، از آزمون t مستقل برای مقایسة دو گروه کنترل و آزمایش استفاده شده است. نتایج و یافته های این پژوهش نشان داد میان نمرات خلاقیت دانش آموزانی که با روش یادگیری مشارکتی آموزش دیده اند با دانش آموزانی که با روش معمول در مدارس (روش سنتی) آموزش دیده اند تفاوت معناداری وجود دارد و یادگیری مشارکتی در میان دانش آموزان منجر به افزایش خلاقیت شده است. همچنین، یافته های مطالعة مؤلفه های تفکر خلاق، که به صورت جداگانه به مثابة فرضیه های ویژه در این پژوهش تلقی شده اند، نشان داد که یادگیری مشارکتی در میان دانش آموزان منجر به افزایش شاخص های سیالی (روانی)، انعطاف پذیری، اصالت و بسط تفکر دانش آموزان شده است.

هدف پژوهش حاضر، تبیین تأثیر مهارت های تفکر خلاق و نقادانه در بهزیستی روان شناختی دانش آموزان دختر سال اول دبیرستان جهرم است. با استفاده از روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چندمرحله ای، 30 دانش آموز دختر، در دو گروه 15 نفری آزمایش و کنترل جایگزین شدند. نخست هر دو گروه به پرسش نامة بهزیستی روان شناختی ریف پاسخ دادند. در مرحلة بعد، گروه آزمایش طی 10 جلسة آموزشی دوساعته، تحت آموزش مهارت های تفکر خلاق و نقادانه قرار گرفت (به گروه کنترل هیچ آموزشی ارائه نشد). پس از پایان جلسات آموزشی، پرسش نامة بهزیستی روان شناختی ریف (1989) روی آزمودنی های هر دو گروه اجرا شد. داده های به دست آمده با آزمون t مستقل و نمرة افزوده (gain score) تحلیل شد. نتایج حاکی از آن است که آموزش مهارت های تفکر خلاق و نقادانه در بهزیستی روان شناختی نوجوانان تأثیر می گذارد و آن را ارتقا می دهد. (78/3=t، 001/0P ). این ارتقا به صورت رشد معنادار در همة زیرمؤلفه های بهزیستی روان شناختی، یعنی ارتباط مثبت با دیگران، رشد شخصی، هدف مندی در زندگی، پذیرش خود، خودمختاری، به جز تسلط بر محیط، نمود یافت.

هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر اجرای برنامة فلسفه برای کودکان (p4c) در کاهش و مهار خشم در دانش آموزان پسر پایة اول مقطع متوسطة منطقة 14 شهر تهران است. این پژوهش، به روش نیمه تجربی و با بهره گیری از طرح تحقیق آزمون مقدماتی و نهایی با گروه شاهد انجام شد. جامعة آماری این پژوهش را تمامی دانش آموزان پسر پایة اول مقطع متوسطة منطقة 14 تهران در سال تحصیلی 1391-1390 تشکیل دادند که از میان آن ها، 60 نفر به منزلة نمونه، با روش نمونه گیری چندمرحله ای خوشه ای انتخاب شدند (30 نفر گروه شاهد و30 نفر گروه تجربی). پس از برگزاری دورة آموزشی مد نظر، به منظور جمع آوری داده ها، از پرسش نامة بیان حالت هیجانی و صفت شخصیتی خشم اسپیلبرگر (STAXI-2) و برای تجزیه و تحلیل داده ها، از روش تحلیل کوواریانس استفاده شد. یافته های این پژوهش، در مجموع، اعتبار و اعتماد پذیری برنامة فلسفه برای کودکان را در کاهش و مهار خشم نوجوانان و چهار مؤلفة اصلی اش، یعنی احساس نیاز به بیان کلامی خشم، احساس نیاز به بیان فیزیکی خشم، خلق و خوی خشمگین، برون ریزی و درون ریزی خشم تأیید کرد. در قسمت پایانی مقاله، سعی شده است تبیینی نظری از چراییِ تأثیر اجرای برنامة فلسفه برای کودکان در کاهش و مهار خشم در نوجوانان نیز ارائه شود.

تعمیم مشخصه های اعضای یک گروه به دیگر اعضا، نه فقط در شکل گیری مفهوم، بلکه در مقوله سازی و استدلال نقش مهمی دارد. برای بیان مفاهیم عام از طریق اسم عام در زبان فارسی، چهار امکان در نظر گرفته شده است. هدف این پژوهش، بررسی فرایند درک و تولید اسم عام در کودکان پنج تا شش سال، میزان استفادة آن ها از امکانات صرفی، نحوی و نیز بررسی نقش و اهمیت اسم عام در شکل گیری مفاهیم، تفکر مقوله بنیاد و نگرش جهان شناختی آنان است. این پژوهش، از طریق دو آزمون (صرفی بافتی و نحوی) و با روش نمونه گیری غیرتصادفی بر روی هشت کودک پنج تا شش سال سالم، طبیعی و تک زبانۀ فارسی زبان تهرانی انجام شد. نتایج بیان گر آن است که نمونه ها قادرند با استفاده از سرنخ های صرفی نحوی مفاهیم عام را در قالب اسم عام درک و تولید کنند و میان جملات حاوی اسم عام و غیرعام تمایز قائل شوند و با به کارگیری این امکان زبانی مفاهیم را مقوله بندی کنند.

در پژوهش حاضر محتوای کتاب های درسی تعلیمات اجتماعی و هدیه های آسمان دورة ابتدایی به لحاظ میزان توجه به مؤلفه های حقوق کودک بررسی شده است. در راستای تجزیه و تحلیل داده های حاصل از کتاب های درسی جهت به دست آوردن ضریب اهمیت هریک از مؤلفه ها، از روش آنتروپی شانون استفاده شده است. بر اساس یافته های پژوهشی بیش ترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفة حق زیست و رشد با ضریب 138/0 و کم ترین ضریب اهمیت مربوط به مؤلفة رعایت منافع کودکان با ضریب صفر است. همچنین، نتایج بر حسب پایه ها نشان داد بیش ترین ضریب اهمیت مربوط به پایة چهارم با ضریب 153/0 و کم ترین ضریب اهمیت مربوط به پایة ششم با ضریب 051/0 است. سرانجام، بر اساس اصول جامعیت، مداومت، مشارکت و عملی بودن مؤلفه ها (نکات مدنظر دیویی) نتیجه می گیریم که در تنظیم محتوای این کتاب ها این اصول رعایت نشده است.

مقالة حاضر برگرفته از طرحی است که در سال 1392 در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی اجرا شده است و به مطالعة دوره های تربیت مربی برنامة فلسفه برای کودکان در گروهی پژوهشی با همین عنوان و قیاس آن با دوره های مشابه در کشورهای پیشرو پرداخته است و با استناد به هفت معیارِ مرجعیت برگزاری دوره، شرایط پذیرش افراد، طول دوره، محتوای درسی، حوزه های موضوعی، الگوی نظری برنامة درسی و نحوة ارزیابی، بستة آموزشی جامعی ارائه می دهد. درنهایت، با توجه به تحلیل تطبیقی انجام شده، برنامة آموزشی کوتاه مدت 42 ساعته ای برای آماده سازی مربیان در دو سطح مقدماتی و پیشرفته ارائه شد. روش آموزش به شیوۀ حلقه های کندوکاو است که افزون بر آموزش مبانی نظری در چهار حوزة بنیان های برنامة فلسفه برای کودکان، تعلیم و تربیت، فلسفه، و روان شناسی کودک، آموزش عملی نیز در هر دو سطح در نظر گرفته شده است.