فرهنگ رضوی

فرهنگ رضوی

فرهنگ رضوی سال هفتم زمستان 1398 شماره 28 (مقاله علمی وزارت علوم)

مقالات

۱.

بررسی گزاره «إِذَا کَذَبَ الْوُلَاهُ حُبسَ الْمَطَرُ...» در حدیث رضوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: خشکسالی حدیث رضوی نباریدن باران دروغگویی حاکمان وظیفه مردم در برابر حاکمان

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 519 تعداد دانلود : 177
فهم درست روایات معصومان (ع) به عنوان مهم ترین رسالت حدیث پژوهان، تنها با نگاه همه جانبه به آن ها و با درنظرگرفتن اموری مانند تشکیل خانواده حدیثی، عرضه بر قرآن، درنظرداشتن سنن الهی، تجربیات بشری و... امکان پذیر است. بسیاری از خطاها و لغزش های معرفتی ناشی از نبود نگاه جامع به مجموعه منابع دینی (کتاب، سنت و عقل) است. این جستار با روش توصیفی تحلیلی و با تکیه بر منابع کتابخانه ای و بهره گیری از تجربیات بشری، بر آن است که فراز «إِذَا کَذَبَ الْوُلَاهُ حُبسَ الْمَطَر» در یکی از روایات منسوب به حضرت علی بن موسی الرضا (ع) را بررسی کند. این حدیث که از نظر سندی معتبر ارزیابی می شود، دروغگویی حاکمان جامعه را یکی از عوامل نباریدن باران معرفی می کند. این نوشتار در پی آن است به این سؤال پاسخ دهد که چرا به خاطر گناه گروهی اندک، انسان ها و موجودات بسیاری که هیچ نقشی در آن گناه نداشته اند، باید مجازات شوند. آیا می توان افراد را به خاطر گناه دیگران مؤاخذه کرد؟ تحلیل این فقره از روایت با تشکیل خانواده حدیثی و عرضه بر قرآن، این نتیجه را به دست می دهد که هر کس مسئول رفتار خویش است و گناه کسی به پای کس دیگر نوشته نمی شود. بنابراین، اگر مردمی به خاطر گناه حاکمان دچار تنگنای معیشت می شوند، از آن جهت است که به وظیفه خود در برابر حاکمان عمل نکرده اند و با سکوت تأییدآمیز خود، در رفتار ناپسند آنان شریک هستند.
۲.

امام و امامت در گفتمان امام رضا (علیه السلام)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: امام رضا (ع) امام امامت حاکمیت اسلامی تحلیل گفتمان پدام

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 450 تعداد دانلود : 113
این مقاله در صدد آن است که دیدگاه های کلان  نظری و فرانظری مطرح شده در خطبه امام رضا (علیه السلام) در حوزه  امام و امامت را با روش تحلیل گفتمان به شیوه «پدام» مطالعه و بررسی کند. کشف دال های اساسی مرتبط با بحث امامت، حاکمیت و حکومت داری در این خطبه، بیانگر دیدگاه های نظری و فرانظری آن امام معصوم (علیهم السلام) بر اساس اصول اسلامی و قرآنی است. گفتمان امام و امامت از منظر امام رضا (علیه السلام) با مفصل بندی های گوناگون و با ایجاد روابط بینامتنی میان این گفتمان و گفتمان های حاکم بر روایات و بیانات پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله) و سایر امامان معصوم (علیهم السلام) بیانگر وجود یک «نظریه کلان امامت» در حوزه حاکمیت اسلامی است که امام را فردی می داند که باید دارای چهار ویژگی «منصوب خداوند»، «حاکم جامعه اسلامی»، «رهبر جهانی» و «منجی بشریت» باشد. اگرچه این چهار ویژگی در زمان یازده امام معصوم (علیهم السلام) به دلیل شرایط نامطلوب به طور کامل محقق نشده اند، در دوره امام دوازدهم، حضرت مهدی (عجل الله تعالی فرجه)، همه این ویژگی ها به طور کامل ظهور خواهند یافت. 
۳.

کاربست نظریه نشانه شناسی مایکل ریفاتر در تحلیل شعر « شبی در حرم قدس» رهی معیری(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: نشانه شناسی ریفاتر انباشت دلالت منظومه های توصیفی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 858 تعداد دانلود : 334
نشانه شناسی به مطالعه نظام مند عواملی می پردازد که در فرایند رسیدن به دلالت های موجود در یک متن، اثرگذارند. نظام های نشانه ای از جمله زبان ها، رمزگان و نظام های علامتی در حیطه نشانه شناسی عمل می کنند. راهبرد نشانه ها از وجود تعامل اجزای یک متن با کلّیت به کشف شبکه ساختاری می انجامد. به همین دلیل، ریفاتر برای نیل به دلالت ها، دوگونه خوانش را پیشنهاد می کند: خوانش خطّی یا دریافتی (Heuristic) و دیگری خوانش پس کُنشانه (Retroactive). خواننده در خوانش نخست، برداشتی سطحی از مفهوم متن به دست می آورد ولی در خوانش دوم پس از مشخص کردن عوامل غیردستوری (Ungrmmatically) می تواند از طریق چارچوب های انباشت و خوشه های تداعی گر توصیفی، به لایه های پنهان متن دست یازد. مسئله تحقیق نیز کشف ارتباط های پنهان و دلالت های شاخص متن است. در شعر رهی معیّری، شاعر با مشکلی مواجه می شود؛ برای حلّ آن تلاش می کند و راه به جایی نمی برد. دست تمنّا به سوی حضرت امام رضا (علیه السلام) برمی دارد و درخواستش اجابت می شود. شعری می سراید که مضمون آن برگرفته از درون شاعر است. در نتیجه، شبکه ساختاری متن به سه دلالت راه می یابد: تمنّای شاعر، اجابت آن و حلّ مشکل.
۴.

ضریح نگین نشان مرقد امام رضا (علیه السلام)؛ موقوفه ای از دوره افشاریه(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: ضریح نگین نشان مرقد رضوی حرم امام رضا (ع) دوره افشاریه موقوفات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 797 تعداد دانلود : 536
ضریح نگین نشان، یکی از چند ضریح نصب شده بر مرقد مطهر رضوی است که تاریخ ساخت آن به دوره افشاریه می رسد. با وجود قدمت طولانی، تاکنون درباره این ضریح، پژوهش مستقل و دقیقی مبتنی بر مستندات علمی به انجام نرسیده است. این پژوهش می کوشد با بهره گیری از ظرفیت های اطلاعاتی موجود و استفاده از روش توصیفی تحلیلی، ضمن تشریح ویژگی های این ضریح، به ابهام ها و پرسش های مطرح در زمینه تاریخ ساخت، تاریخ وقف و بانی نصب ضریح مرصّع، پاسخ مستدل دهد. یافته های این پژوهش نشان می دهد اگرچه روایت منابع تاریخی بر وقف و نصب این ضریح توسط سیدمیرزا محمد (شاه سلیمان ثانی) تأکید دارد؛ بررسی و انطباق این روایات با دیگر منابع و مستندات تاریخی، بر این نظر قوّت می بخشد که ضریح مرصّع در ابتدا برای مقبره نادرشاه ساخته شده امّا پس از فوت وی در دوره اوّل حکومت نوه اش، شاهرخ افشار (1161-1163ق) به حرم رضوی منتقل و توسط وی بر مضجع مطهر رضوی وقف و نصب گردیده است.
۵.

روش شناسی تفسیر آیات متشابه در روایات رضوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: تاویل متشابه امام رضا (ع) سیاق آیات وحی بیانی روایات نبوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 923 تعداد دانلود : 743
وجود آیات متشابه که از واقعیت های مورد اذعان خود قرآن است، به خاطر طبیعت متشابه بودن مدالیل آن ها، زمینه را برای تأویل نادرست و کژتابی های فکری و رفتاری فراهم می آورد که از منظر قرآن با ارجاع آن ها به آیات محکم و نیز مراجعه به اهل بیت (علیهم السلام)، می توان تأویل صحیح از آن ها را به دست داد. از سوی دیگر، بخشی از روایت های تفسیریِ موجود از امام رضا (علیه السلام) به تاویل آیات متشابه اختصاص یافته است که با واکاوی آن ها می توان هشت روش را برای به دست دادن تأویل صحیح برشمرد که عبارتند از: 1. استفاده از برهان عقلی 2. بهره جستن از سیاق آیات 3. بهره جستن از دلالت سایر آیات 4. تأکید بر قاعده «ایاک اعنی و اسمعی یا جاره»5. استناد به وحی بیانی  6. استفاده از روایات نبوی و ولوی 7. استفاده از تاریخ صحیح 8. استفاده از ادبیات قرآنی.  نگارندگان در این مقاله پس از ارائه مفهوم لغوی و اصطلاحی دو واژه «تأویل» و «متشابه»، با ارائه نمونه های مختلف از روایات امام رضا (علیه السلام)، این هشت روش را بررسی کرده اند.  از بررسی این روش ها به دست می آید که در مرحله نخست،  امام رضا (علیه السلام) بر حساسیت تفسیر آیات متشابه و لزوم مراجعه به اهل بیت (علیهم السلام) در این زمینه تأکید فرموده و در مرحله دوم امعان توجه به قراین داخلی آیات همچون سیاق و قراین بیرونی همچون براهین عقلی و رهنمون روایات صحیح را در به دست دادن تفسیر صحیح از آیات متشابه کارآمد می داند.
۶.

پیوند معنوی پادشاهان صفوی با امام رضا (علیه السلام)(مقاله علمی وزارت علوم)

نویسنده:

کلید واژه ها: پادشاهان صفوی امام رضا (ع) کرامات سرکار فیض آثار نذورات

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 567 تعداد دانلود : 425
توسل و طلب امداد فرمانروایان، عالمان، صوفیان و سایر اقشار جامعه به امامان شیعه (علیهم السلام) و سایر بزرگان دین، سنتی تاریخی و متداول بود که در دوره سلطنت فرمانروایان صفوی که دارای تباری صوفیانه و مدعی انتساب به ائمه معصومین (علیهم السلام) بودند، به نحو برجسته تری جریان یافت زیرا مریدان و لشکریان قزلباش نیز با توجه به سنت صوفیانه مرشد کاملِ طریقت صفویه اعتقاد راسخی به کرامات بزرگان دین داشتند. به همین جهت، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخ به این پرسش است: پادشاهان صفوی چه پیوند معنوی با امام رضا (علیه السلام) داشتند؟ برای پاسخگویی، با بررسی مقوله هایی مانند سنّت توسل شاهان صفوی به کرامات روحانی بزرگان دین از جمله امام هشتم شیعیان، به ویژه به هنگام رویارویی های نظامی، به این برآورد می رسیم که شرایط متنوعی چون موقعیت ویژه مزار امام رضا (علیه السلام) در مسیر راه های منتهی به کشورهای غالبا متخاصم ازبکان و گورکانیان هند و همچنین عدم دسترسی دائمی و مستقیم حکومت صفوی به مرقدهای ائمه شیعه (علیهم السلام) در عتبات موجب شده بود تا به فرمان پادشاه صفوی، نذورات و صدقات فراوانی برای اقدام های مذهبی و عمرانی متعدد در قالب سرکار فیض آثار انجام شود که کارویژه های مذهبی مختلفی برای فرمانروایان صفویه ازجمله برگزاری دعای ولی نعمت با حضور عالمان برجسته و شخصیت های سیاسی نظامیِ تبعیدشده و همچنین مناقشات مذهبی با عالمان ازبک داشت. پژوهش حاضر با استفاده از روش تحقیق تاریخی و شیوه جمع آوری داده های کتابخانه ای از منابع دست اول تاریخی، پس از توصیف و طبقه بندی تحولات مرتبط با طلب کرامات روحانی و اقدام های مذهبی فرمانروایان صفوی در مرقد امام هشتم شیعیان، به تحلیل و تفسیر این ویژگی ها و تأثیرهای آن بر شرایط سیاسی نظامی حکومت صفوی می پردازد.
۷.

روش های تربیتی فرهنگ سازی اقامه نماز در سیره رضوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: سیره گفتاری امام رضا (ع) اقامه نماز فرهنگ سازی روش های تربیتی سیره رضوی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 954 تعداد دانلود : 791
دوران امامت و رهبری امام رضا (علیه السلام) با تهدیدهای فرهنگیِ اندیشه ناب محمدی و اعتقادات مسلمانان همزمان بود، به طوری که ترجمه کتاب های یونانی و هندی برای ترویج افکار الحادی و ضدّاسلامی، همچنین تبلیغ سران سایر ادیان، تحریف و جعل احادیث و ظهور فرقه های مختلفی چون غلات، مفوضه، مشبهه، مجسمه و... عصر ایشان را با بحران های اعتقادی و فرهنگی روبه رو ساخته بود. حضرت در چنین فضایی سعی کرد تا با اصلاح عقاید، باورها و نگرش ها و نهادینه سازی و فرهنگ سازی اجرای اوامر و دوری مردم از نواهی شارع مقدس اسلام، زمینه های کمال و سعادت آنان را فراهم کند. نماز یکی از فرایضی است که امام برای اقامه صحیح و پالایش آن از خرافات و تحریفات با سیره رفتاری و گفتاری، سعی در فرهنگ سازی آن در جامعه داشت. این نگاشت به روش توصیفی تحلیلی، ضمن بررسی فرمایش ها و سیره رفتاری حضرت رضا (علیه السلام)، روش های تربیتی اتخاذ از آن را مدلی جهت فرهنگ سازی نماز در جامعه اسلامی می داند. نتایج مقاله نشانگر آن است که با کاربست روش های تربیتی اسوه سازی و اسوه مداری، تبشیر و تشویق، انذار و بیم دادن، جلب توجه، اعطای بینش، روش غیرمستقیم و... در زندگی می توان با تأسّی به امام رضا (علیه السلام) نماز را در جامعه دینی به صورت یک فرهنگ نهادینه کرد.
۸.

قدرت نرم در سیره رضوی(مقاله علمی وزارت علوم)

کلید واژه ها: قدرت نرم امام رضا (ع) سیره رضوی ولایتعهدی مأمون عباسی

حوزه های تخصصی:
تعداد بازدید : 637 تعداد دانلود : 906
«قدرت نرم» کلیدواژه ای اساسی در واژگان علوم سیاسی معاصر است که کاربست و مفهوم آن سابقه ای طولانی دارد و در سیره معصومان و بزرگان دین مبین اسلام به کرّات نمونه های توجه و کاربست آن مشاهده می شود. در این میان، سیره فردی و حکومتی حضرت امام علی بن موسی الرضا (علیهما السلام) مشحون از مواردی است که عنایت ویژه ایشان به این مفهوم سرنوشت ساز را چه در دوران پیش از ولایتعهدی و چه پس از آن نشان می دهد. نگاشته حاضر تلاشی در راستای تبیین اصول، ابزارها و نمونه های کاربست قدرت نرم در سیره امام رضا (علیه السلام) است که کوشیده جامعیت این مفهوم در قول و فعل این امام همام (علیه السلام) را درخور استعداد خود به تصویر بکشد. یافته های پژوهش نشان می دهد که توحید، امامت و عدالتِ در امتداد نبوت، اصول بنیادین قدرت نرم رضوی را شکل می دهد و تقیه، مناظره و معجزه در زمره مهم ترین ابزارهای مورد استفاده حضرت در حوزه اعمال قدرت نرم است. همچنین، بر مبنای این اصول و ابزارها و در چارچوب نقشه راهِ ارائه شده، می توان کاربست قدرت نرم رضوی در قبال شیعیان امامیه، علمای سایر ادیان، غالیان و حکومت مأمون عباسی به عنوان نمونه هایی گویا برای تشریح منظومه قدرت نرم رضوی را تبیین کرد و از مجرای واکاوی آن ها جایگاه والای بهره گیری از قدرت نرم از منظر امام رضا (علیه السلام) را بر مبنای شواهد تاریخی ضمن استفاده از روش توصیفی تحلیلی نشان داد؛ کاربستی که خود از گستردگی مبارزه نرم حضرت رضا (علیه السلام) با دستگاه خلافت حکایت دارد.

آرشیو

آرشیو شماره ها:
۴۳