فرهنگ رضوی

تلاش این جستار، تأملی پدیدارشناسانه در تجارب گردشگرانی است که به نیت زیارت(گردشگران مذهبی) یا قصد بازدید(گردشگران فرهنگی) به حرم رضوی وارد شده اند. بررسی روایت های این گردشگران از زمان حضور در این مکان شریف، بازخوردهای بی واسطه ای را در اختیار متولیان امور حرم می گذارد. در این پژوهش، نظرات گردشگران داخلی و خارجی جمع آوری گردیده است که در یک دهه گذشته، تجربه حضور خود را در حرم رضوی به زبان های غیرفارسی(انگلیسی، آلمانی، اسپانیایی، روسی، چینی، ژاپنی، عربی و ترکی استانبولی) در وب سایت های معتبر به اشتراک گذاشته اند. نتایج این پژوهش به روشنی نشان می دهد که تجربه حضور در حرم رضوی هم تجربه ای زیبایی شناختی(بُعد ذهنی) و هم تجربه ای از نوع احتیاجات بازدیدکننده مکان های فرهنگی(بُعد عینی) است؛ زیرا گردشگران علاوه بر روایت زیبایی و شکوه حرم رضوی به احتیاجات خود مانند دسترسی به صحن اصلی و وجود راهنما اشاره کرده اند. با توجه به نتایج پژوهش، استفاده از فناوری های نوین، برگزاری تورهای حرم گردی و برنامه ریزی برای حضور گردشگران غیرمسلمان در صحن اصلی با رعایت تمام آداب پیشنهاد می شود.

پاسخگویی به شبهات نیازمند دانستن و به کار بردن مهارت هایی است که بخشی از آن ها به توانمندی های علمی نامبردار است. این نوشتار به گونه تحلیلی توصیفی سامان یافته و در پی یافتن روش های علمی پاسخگویی به شبهات در سیره رضوی است. با دقت در سیره امام هشتم شیعیان می توان دریافت که این توانمندی ها به شکلی روشمند به دو دسته عقلی و نقلی تقسیم شده است. بنا بر یافته های این نوشتار،  برخی از روش هایی که امام رضا (ع) در پاسخگویی به شبهات از آن ها بهره می گرفتند عبارت است از: استناد به قرآن مجید و سنت نبوی، توجه به خاستگاه ها و علت های ایجاد شبهه، بهره مندی از برهآن های معقولیت، خُلف و سَبر و تقسیم، توسعه روش شناختی، ابطال لازمه های نادرست شبهه، استناد به انگاره های مورد قبول مخاطب، محسوس سازی معقولات، تبیین صحیح مفاهیم و انگاره های شبهه و بهره گیری از تاریخ صحیح.

این پژوهش با هدف شناسایی وضعیت مقالات منتشر شده در فصلنامه فرهنگ رضوی صورت گرفته است. رویکرد پژوهش، کمّی و روش پژوهش تحلیل محتواست. اطلاعات مورد نیاز از سامانه نشریه دریافت شد. اطلاعات کتاب شناختی مقاله به همراه وابستگی سازمانی و رتبه علمی و رشته تحصیلی پژوهشگران و نیز چکیده و کلیدواژه های مقالات در فایل اکسل به طور کامل وارد شد. سپس این داده ها پس از سه مرحله تمیزسازی، وارد نرم افزارهای تولید گراف شد و در نتیجه گراف ها و نقشه های علمی و نیز نمودارها از نرم افزار دریافت و توصیف و تحلیل شد. نتایج پژوهش نشان داد که 291 نویسنده با نشریه همکاری داشته اند. از این بین تنها 1درصد از نویسندگان دارای 5 مقاله منتشر شده در 32 شماره نشریه هستند. همچنین پنج دانشگاه امام صادق (ع)، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه علامه طباطبایی، دانشگاه علوم اسلامی رضوی و دانشگاه الزهرا(س) بیش از 60 درصد وابستگی سازمانی پژوهشگران را تشکیل می دهد. بین دانشگاهیان، اعضای هیئت علمی با رتبه استادیار بیشترین همکاری را با نشریه دارند. یافته ها حاکی از همکاری کمتر از 25 درصد خانم ها در انتشار مقالات دارد و پژوهشگرانی از رشته علوم قرآن و حدیث به تنهایی با 103 عنوان مقاله، رتبه نخست را کسب کرده اند.

در دوران امام رضا (ع)، به دلیل تحولات فرهنگی سیاسی جامعه، گفتمان های گوناگونی سربرآورند که هر کدام از آن ها به دفاع از ایدئولوژی خود پرداختند. در این میان، مناظراتی بین امام رضا (ع) و بزرگان ادیان شکل گرفت. امام در میدان نبرد اندیشه حق و باطل، تلاش می کند با استدلال های عقلی و نقلی به اثبات حقانیت اسلام بپردازد. نوشتار پیش رو، به روش توصیفی تحلیلی و با هدف تبیین راهبردهای امام در ارتقای فکری جامعه به واکاوی مناظره ایشان و روند شکل گیری معنا در آن می پردازد و در این مسیر، از رویکرد نشانه معناشناسی استفاده می کند؛ رویکردی که در یک فرایند پویا و جهت مند، به دنبال نفوذ به عمق معانی نهفته در چارچوب گفتمان است و کارکردهای آن را تبیین می کند. همچنین، نشانه معناشناسی به عنوان ابزاری علمی، امکان تحلیل روشمند متون را فراهم می آورد. این مقاله به دنبال پاسخ به این پرسش است که چگونه معنا می تواند از ورای القا به تولید برسد و نظام گفتمانی خاصی به وجود آورد. یافته ها نشان می دهد که راهبردهای القایی استدلال و اقناع سازی، از جمله راهبردهای تعاملی است که در مناظره ها استفاده می شود. امام طی این فرایندهای مجابی، بر اساس قدرتی که از درون ایشان می جوشد، به تولید کلام می پردازد. در نتیجه این تولید، گستره کلام افزایش می یابد و کنشگر مقابل به شناخت می رسد. پس از رسیدن به این شناخت است که کنشگران (جاثلیق، رأس الجالوت، هیربد اکبر و عمران صابی) تسلیم می شوند و حقانیت اسلام به اثبات می رسد.

سبک شناسی می کوشد تا از طریق مطالعه ساختار متن و تجزیه و تحلیل عناصر آن، جنبه های ادبی، زیبایی شناسی و عاطفی ورای متن را کشف کند. یکی از مهم ترین موضوعات قابل بررسی در سبک شناسی، سبک شناسی آوایی یا موسیقایی اثر ادبی است که افزون بر تشریح واحدهای آوایی (صدا و آهنگ) در یک موقعیت زبانی، به کشف واکنش های روحی و عاطفی آفریننده اثر کمک می کند. از جمله متونی که شایستگی بررسی و تحلیل سبک شناسانه را دارد، قصیده «تائیه» مشهور به «مدارس آیات» دعبل خزاعی است که آن را در محضر امام رضا (ع) و در مدح آن امام همام و اهل بیت (ع) سرود. دعبل از برجسته ترین شاعران متعهد شیعی است که آوازه شجاعت و ظلم ستیزی اش زبانزد همگان بوده و سوزوگداز وی در مصیبت های اهل بیت (ع) در تک تک ابیات این قصیده موج می زند. این پژوهش، با رویکرد سبک شناسی توصیفی و روش توصیفی تحلیلی، به تبیین نمودهای برجسته سبک شناسی آوایی این قصیده پرداخته و نقش آن را در ارتباط با اهداف و اندیشه شاعر بررسی کرده است. نتایج این پژوهش نشان می دهد در سطح آوایی هر یک از عناصر آوایی، موسیقی بیرونی (وزن عروضی)، موسیقی کناری، موسیقی درونی (واج آرایی، تکرار، جناس، ردالعجز الی صدر)، موسیقی معنوی (تضاد، مقابله و مراعات نظیر) علاوه بر زیبایی و مجذوب ساختن مخاطب به موسیقی قصیده، امکان درک و فهم معانی را نیز برای او فراهم می کند.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، حوزه فرهنگی یکی از اصلی ترین اهداف انقلاب اسلامی و سرلوحه انقلاب بود. جاری کردن فرهنگ و ارزش های دینی و اخلاقی در جامعه و زندگی، از مهم ترین اصول در سیاست گذاری فرهنگی از سوی بزرگان انقلاب به ویژه امام خمینی(ره) بود. علاوه بر این، در دوره های بعد به ویژه در سال های اخیر به دلیل پشت سر گذاشتن شرایط اضطرار در سایر حوزه ها، حوزه فرهنگی از سوی بزرگان نظام بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. از طرفی بازارها از دیرباز، نقش اساسی در هویت بخشی فرهنگی، ملی و بومی به شهرهای ایرانی اسلامی بر عهده داشته اند، اما با تحول این فضاهای تجاری و شکل گیری مجتمع های تجاری مدرن و به خصوص مگامال ها، نگرانی های جدی درباره تاثیرات این فضاها بر هویت فرهنگی جامعه به وجود آمده است. این پژوهش از نظر هدف، کاربردی و به لحاظ روش، توصیفی تحلیلی است. در این پژوهش، پیوست نگاری فرهنگی پروژه مشهدمال، بر مبنای ماتریس فازی، پیشنهاد شده است. در ساختن ماتریس ارزیابی، فعالیت های اصلی طرح در فاز بهره برداری و نیز شاخص های مهم فرهنگی که از این فعالیت ها تاثیر می پذیرند با استفاده از روش دلفی فازی، تعیین و اهمیت هر اثر به صورت اعداد فازی مثلثی برآورد می شود. در نهایت با استفاده از نرم افزار ونسیم(VENSIM) روشی عملیاتی برای ارزیابی فرهنگی و اجتماعی مال ها ارائه شده است.

امام رضا(ع) در دوره خاصی از نظر فکری و اجتماعی به سر می بردند. ایشان تحت شرایطی پیشنهاد منصب ولایت عهدی از طرف مامون را می پذیرند و سعی دارند جامعه را با راهبردهایی منطقی در مسیر حقیقی دین اسلام هدایت کنند. هدف اصلی این مقاله این است که چهارچوب تحلیلی چهارمرحله ای اسپرینگز بر راهبردهای امام رضا(ع) در آن دوره برای هدایت مردم و تمشیت امور را بازسازی کند. بر این اساس، ابتدا به ارزیابی و چشم انداز ایشان از مشکلات و وضعیت آن روز جامعه اسلامی می پردازد. سپس بی نظمی و ناهنجاری های جامعه را از نظر آن امام ریشه یابی می کند. همچنین جامعه مطلوب و راه حل امام رضا(ع) برای رسیدن به آن را مطالعه می کند. از نظر امام رضا(ع) مهم ترین مشکل و بی نظمی آن روز جامعه اسلامی، انحراف در وجوه گوناگون از دین اسلام است. ایشان راه حل مشکلات را پیاده کردن یک ساختار اجتماعی و سیاسی خاص در چهارچوب اسلام می داند که در قالب امروزی آن ایجاد نوعی حکمرانی مطلوب است. البته ایشان قبل از ولایت عهدی، بیشتر حوزه اجتماعی حکمرانی را دنبال و پس از آن به تمام ابعاد توجه می کند. تحقق این حکمرانی هم در قالب گفت وگو در تمام ارکان اجتماعی است. آن امام بزرگوار از این طریق و با اعتماد، همبستگی و مشارکت اجتماعی و به عبارتی با ایجاد سرمایه اجتماعی بسیاری از اهداف خود را تحقق می بخشد