فرهنگ رضوی

این واقعیت که سیاست علمی است که در چارچوب اصول اعتقادی و شرایط و مقتضیات زمانی شکل می گیرد، ما را به آنجا رهنمون می شود که بپذیریم تلقی های واحدی از علم سیاست در عالم خارج وجود ندارد و متناسب با مکاتب و شرایط شاهد شکل گیری دیدگاه ها و نظریه های مختلفی در این زمینه می باشیم. نگارنده در مقاله حاضر مستند به اصول و مبانی مکتب رضوی که بر گرفته از سیره مبارک امام رضا (ع) است، به این پرسش پاسخ داده که: سیاست چه معنایی در گفتمان اسلامی دارد؟ برای این منظور نگارنده چارچوب نظری ای را که به تحلیل سیاست در چهار سطح هستی شناسی، معرفت شناسی، غایت شناسی و روش شناسی می پردازد، ارائه نموده است. تحلیل سیره امام رضا (ع) حکایت از آن دارد که: سیاست در مکتب رضوی نه علم قدرت، بلکه علم سعادت است و از این حیث می توان ادعا نمود که الگوی اسلامی سیاست (مستند به اصول مکتب رضوی) می تواند به نظریه ای بدیل برای علم سیاست سکولار جاری به حساب آید.

نسبت فقه و اخلاق، نه تنها از دیرباز محل تأمل عالمان دینی بوده و ذهن آنان را مشغول ساخته است، بلکه در شرایط امروز، به دلیل تحولات اجتماعی و فرهنگی گسترده در زندگی بشر و تغییرات رخ داده در سبک زندگی، نیاز حس شده به توسعة فقه و نیاز به پاسداشت از جایگاه اخلاق در حیات اجتماعی، بازنگری در این مسئله ضرورتی افزون یافته است. در میان ائمه اطهار (ع) چنین می نماید که امام رضا (ع) به سبب شرایط اجتماعی و فرهنگی موجود در عصر آن حضرت توجهی خاص به فقه و اخلاق مبذول داشته و در سطح گسترده ای به جوانب مختلف این مسئله پرداخته شده است. در این راستا می توان دریافت که نگرش طیفی به الزام های دینی، توجه به علل الشرایع و خاستگاه های اخلاقی و انسانی احکام و تکیه بر تأدیب در رفتار دینی و برخی دیگر از شیوه های مواجهة خاص با مسائل شریعت که در احادیث آن حضرت دیده می شود، مبنای استواری برای پیوستگی فقه و اخلاق در آموزه های امام رضا (ع) را فراهم آورده است که درک دقایق آن، می تواند الگویی کارآمد برای بازنگری های ما در مسائل خود، در عصر حاضر باشد.

طرح موضوع ولایتعهدی امام رضا (ع) توسط مأمون عباسی، یکی از حوادث بسیار مهم تاریخی است که به شدت با مسئله امامت، حاکمیت و حکومت اسلامی مرتبط بوده و نیازمند تحلیل گفتمانی ویژه می باشد. دوره مأمون یک دورة استثنایی در تاریخ عباسیان است که با جریان های مختلف سیاسی اجتماعی و فرهنگی دینی روبرو بوده که نیازمند ظهور گفتمانی شده است که بر پایه «ولایتعهدی» مبتنی می باشد. این مقاله درصدد است تا «گفتمان ولایتعهدی» را به مثابه یک گفتمان مؤثر در طرح دیدگاه های مربوط به «سلطه» و «تدبیر» بر اساس رویکردهای «زیست قدرت» و «زیست سیاست» مورد تحلیل قرار داده و برخوردهای مأمون عباسی (رویکرد سلطه) و حضرت امام رضا (ع) (رویکرد تدبیر) را بر پایه آن و با روش «پدام» مورد ارزیابی قرار دهد.

از شیوه های تبیین معارف دینی در مکتب اهل بیت (ع) ، در مواجهه با اندیشه های مخالفان اسلام، مناظره ها و احتجاج هایی بوده است که ائمه معصومین ( ع) یا تربیت یافتگان آنها در طول تاریخ انجام دادند. این مقاله که به شیوه توصیفی تحلیلی به رشتة تحریر درآمده با نگاه تدبرمحورانه به دنبال پاسخ به این پرسش اصلی است که مهم ترین اصول حاکم بر مناظره و آزاداندیشی از منظر امام رضا (ع) چیست؟ بر اساس تحقیق به عمل آمده در مناظره های امام رضا (ع) ،آشنایی با مکاتب و مذاهب، بیان اصول و معیارهای عقلانی، آزادگی و روح علمی و تسلط بر علوم از مهم ترین اصول مناظره نزد حضرت رضا (ع) است. مهم ترین اصول آزاداندیشی نزد آن حضرت، سلامت انگیزه، پاسداشت صاحبان اندیشه، انصاف علمی و جلوگیری از مواردی همچون داوری عجولانه، اسطوره گرایی و شخصیت پرستی، نوگریزی و نوشیفتگی، بیگانه پرستی و خودکم بینی، دل بستگی های حزبی و جناحی و وابستگی حاکمیت سیاسی است. این اصول کاربردی، می تواند الگویی برای تدوین سند چگونگی یک مناظره صحیح و اخلاق محور در میان تمامی اندیشمندان ادیان و مذاهب در سراسر دنیا باشد و در این صورت است که می توان گفت آزاداندیشی، منجر به رفتارهایی که موجب انحطاط ارزش های اخلاقی انسان است، نمی شود.

تاریخ هر کشوری مخزن زندگی انسان ها و تمامی روابط انسانی، هنری، مذهبی و غیره می باشد. تاریخ ایران نیز سرگذشت دو سلسله مقتدر ایران چون تیموری و صفویه را در خود دارد که در بزرگ ترین مکان مذهبی ایران، حرم مطهر امام رضا (ع)، دارای آثار بسیاری هستند. رواق های ساخته شده در عصر تیموری و صفوی از جمله مهم ترین اجرای معماری ایران است که در حرم مطهر امام رضا (ع) واقع اند و آنان آثار مکتوب مذهبی و هنری متفاوتی دارند که این تفاوت از بانیان آنان نشئت می گیرد. هدف این نوشتار بررسی تفاوت ها و اشتراک های رواق های دو دوره تیموری و صفویه است. روش بررسی این گونه است که محتوای کتیبه ای قرآنی مفهوم یابی شده اند و کتیبه های دعایی و اشعار فارسی با هم تطبیق داده شده اند تا بتوانیم سؤال اصلی نوشتار را بررسی کنیم. با بررسی های انجام شده، یکی از نتایج به دست آمده نشان می دهد که در دوره تیموری توجه بیشتری به مضامین قرآنی می کردند اما در دوره صفویه تزیین هنری بیشتر از مضامین قرآنی نمود دارد.

مقاله پیش رو در پی آن است که زیبایی فنون بیانی سخنان امام رضا (ع) را در کتاب صحیفة الرضا آشکار سازد. این صحیفه دربردارنده بخشی از میراث گران بهایی است که امام رضا (ع) به جای گذارده اند؛ آن بزرگوار در این اثر، مبادی اسلام و ارزش های اخلاقی را به واسطه سخنانی مملو از تصاویر بدیعی بیان می کنند. امام رضا (ع) فنون بدیعی مختلف را همچون: جناس، سجع، ازدواج و... در سخن خویش به کار گرفته اند، ایشان سعی نموده اند با کمک این صور بدیعی بر عمق معنی و تأثیرگذاری کلام خویش بر مخاطب بیافزایند و در این راه ظرفیت های تعبیری و الهام بخشی را که این فنون بر سخن می افزاید و زیبایی آن را فزونی می بخشد به کار گرفته اند؛ بی آنکه با سخنان دینی خود از ذخیره معنوی دینی خود فاصله بگیرند. نویسندگان مقاله با پژوهشی تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه ای، تصاویر بدیعی و اهمیت و تأثیر آنها را بر القای بهتر کلام و مفهوم بررسی می کنند، در این راه از نمونه هایی از صحیفه الرضا بهره برده می شود تا اینکه پرده از چهره زیبایی های این صحیفه برگیرند.